دوئل بانک‌ها و فین‌تک‌ها یا تعامل دیجیتالی و بانکی
گروه بانک و بیمه احسان شمشیری
پرسش اساسی برای مدیران و کارشناسان و فعالان بانکی این است که باید متناسب با تحولات فناوری، دیجیتالی شدن پرداخت‌های بانکی، انعطاف‌پذیر باشند و خود را با دنیای دیجیتال و اینترنت، شبکه‌های اجتماعی، نرم‌افزار تلفن‌های همراه و انواع کسب و کارهای جدید وفق دهند و حتی از آنها حمایت مالی کنند و نقدینگی و گردش پول و سود گردش مالی را با آنها شریک شوند و حتی به این کسب و کارها وام بدهند یا اینکه باید با فین‌تک‌ها و استارت‌آپ‌ها و انواع کسب و کارها و فناوری‌های جدید، رقابت سختی را پیگیری کرده و به دوئل با فین‌تک‌ها مشغول شوند؟ به گزارش «تعادل»، در شرایطی که انواع خرید و فروش و کسب و کارهای اینترنتی و دیجیتالی، تلفن‌های همراه را تبدیل به شعبه‌یی از بانک‌ها کرده و انواع نرم‌افزارها و خدمات و فعالیت‌ها را گسترش داده‌اند و هر ماه میلیاردها تراکنش خرد و متوسط و انتقال پول از طریق فرمان مشتریان با دکمه‌های تلفن‌های همراه انجام می‌شود، بانک‌ها چاره‌یی جز پذیرش این واقعیت بزرگ ندارند که تراکنش‌های بانکی، از کارتخوان‌های فروشگاهی و کسب و کارها گرفته تا تلفن‌های همراه دقیقا معادل مبادله پول با چک‌های بانکی و حواله‌ها پول جابه‌جا کنند و به رقیبی قدرتمند برای بانک‌ها در انتقال وجه تبدیل شوند.
در چنین شرایطی که انتقال وجه و گردش مالی فین‌تک‌ها و استارت‌آپ‌ها و کسب و کارهای بسیار، در کنار ایجاد میلیون‌ها شغل و کمک به رونق فعالیت‌های ریز و درشت مالی، توانسته به اندازه انتقال وجه میلیون‌ها چک عادی و رمزدار در اقتصاد حضور داشته باشد، بانک‌ها ضرورت انطباق و تعامل با فین‌تک‌ها و فعالیت‌های دیجیتالی و اینترنتی را احساس کرده‌اند و بسیاری از بانک‌ها به جای اینکه روبه‌رو و در رقابت با فین‌تک‌ها باشند خود را به شریک و حامی آنها تبدیل کرده‌اند تا از این طریق، هزاران میلیارد تومان گردش مالی این فعالیت‌ها را به حساب‌های بانکی منتقل نمایند و از سود آن هر دو صنعت بانکداری و فین‌تک بهره‌مند شوند. باتوجه به برگزاری هفتمین همایش سالانه بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت در دوم و سوم بهمن‌ماه در مرکز همایش‌های بین‌المللی برج میلاد تهران که به موضوعات بازیگران جدید و کارایی در کسب و کار مالی، خدمات پرداخت، نوآوری، فناوری نظارتی، امنیت و هوشمندی توجه دارد، لازم است که جدای از مسائل فنی و... مباحثی چون وضعیت نظام کارمزد‌ها و فعالیت پی‌اس‌پی‌ها و شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات نیز بررسی شود. به گزارش «تعادل»، هر چند بخشنامه اخیر در موضوع ارکان و ضوابط اجرایی فعالیت پرداخت یاران و پذیرندگان پشتیبانی شده در نظام پرداخت کشور را می‌توان نقطه عطفی در کسب و کارهای نوآورانه مبتنی بر فناوری مالی یا فین‌تک تلقی کرد، اما ارزیابی جنبه‌های مختلف صنعت پرداخت و شبکه بانکی متناسب با تحولات جدید بانکداری بین‌المللی و استانداردسازی و تقویت نظارت‌ها باید با سرعت بیشتری در دستور کار باشد تا ایران از جنبه‌های مختلف نظام‌های بانکی و پرداخت الکترونیک از کشورهای جهان عقب نماند. در بسیاری از کشورها به دلیل خدمات و ظرفیت‌های متقابل بانک و فین‌تک، راهبردهایی نظیر مشارکت در پروژه‌ها، خرید سهام فین‌تک‌ها توسط بانک‌ها و تاسیس شرکت‌های مشترک پیگیری می‌شود و طی سال‌های گذشته، امـواج بلند نوآوری‌های مالی به ایران رسیده و علاوه بـر راه‌اندازی و فعالیــت استارت‌آپ‌های مالی، رویدادهای متعددی نیز صورت گرفته است. سرعت تغییر و تحولات داخلی و فرامرزی آنچنان بوده که در برخی زمینه‌ها عقب افتاده و با چالش‌هایی مواجـه هستیم. حال باتوجه به اهمیت قانونگذاری در این زمینه و نقش فین‌تک‌ها در روال جاری و آتی حاکم بر صنعت مالی، تامل و تحلیل گذشته و تنظیم نقشه راه آینده در این زمینه ضروری است، زیرا ظهور فین‌تک‌ها را بسیاری دوئل بانک و فین‌تک می‌دانند و تصویری از به محاق بردن بانک‌ها توسط فین‌تک‌ها ارائه کرده‌اند. امـا فراتر از میزان درستی این تحلیل، آن چیزی که در عمل اتفاق افتاده انعطاف مناسب بانک‌ها درخصوص گذار از بانکداری الکترونیک به بانکداری دیجیتال و حتـی پیشگامی در حمایت و هدایت نوآوران مالی بوده است. در ایران نیز بسیاری از بانک‌های مطرح، در نظر و عمل با پیگیری مفاهیمی مانند بانکداری باز، برگزاری رویدادهای تشـویق نوآوری و راه‌اندازی شتاب‌دهنده‌ها، دسترسی و زیرساخت‌های متعددی را جهت تعامل با فین‌تک‌ها برقرار کرده‌اند کـه ایـن امر نوعی بلندپروازی و جسارت برای بانک‌ها محسوب می‌شود. به عبارت دیگر، بانک‌ها به جای دوئل با فین‌تک‌ها بهتر است با انعطاف‌پذیری لازم، به ایجاد تعامل با فین‌تک‌ها بپردازند. در کشور ما در دو دهه گذشته نظام بانکی کشور در مقایسه با سایر بخش‌های اقتصادی، اجتماعی، تولیدی و خدماتی در بهره‌گیری از فناوری‌های نویـن موفق‌تر عمل کرده است. مروری اجمالی بـر عملکرد چند دهه گذشته نظام بانکی کشور حا کـی از آن است که این بخش از فناوری تا حد بسیار مناسبی در جهت ارتقای عملکرد مدل‌های کسب و کار موجود به‌کار گرفته شده است. به‌طور نمونه بانک مرکزی در بهبود زیرسا‌خت‌ها و توسعه سامانه‌های بانکی از قبیل پایا، شتاب، شاپرک، چکاوک، ساتنا و بسیاری از فناوری‌های دیگر توانسته منشا خدمات ارزنده به مصرف‌کنندگان جامعه و کسب و کارهای بانکی شود. همچنین در سال‌های اخیر فعالیت‌های ارزشمندی در جهت ایجاد کسب و کارهای جدید با اتــکا بــه فناوری‌هــای دیجیتال از قبیــل بانکــداری همــراه و اینترنتــی، رایانــش ابــری، بانکــداری بــاز و مجازی و پرداخت الکترونیک انجام شــده است.
عدم درک گفتمان دیجیتالی و بانکداری
اهمیت گفتمان تحول دیجیتالی و ظرفیت‌های آن در سیستم بانکی کشور به خوبی درک نشده است. بی‌توجهی و همراستایی و توازن در مولفه‌های تحول دیجیتالی شامل تکنولوژی با مولفه‌های سازمانی مرتبط چون استراتژی، فرآیند، ساختار و فرهنگ سازمانی و تاکید بیش از حد به تکنولوژی و فرآیندهای عملیاتی و توجه کمتر به ابعاد سازمانی چون استراتژی‌های کسب و کار اصلاح ساختارها و توانمند‌سازی و ارتقای فرهنگ سازمانی و نیروی انسانی و پشتیبانی از تصمیمات هوشمند مدیران ارشد به‌طور مثال اکثر سامانه‌های فعال تراکنش‌محور هستند که با استفاده از تکنولوژی در خدمت فرآیندهای عملیاتی و نه سطوح راهبردی و پشتیبان تصمیم‌گیری هستند.
ازجمله مهم‌ترین ارکان و پدیده‌هایی که در سال‌های اخیر در نظام بانکداری جهانی به‌طور فزاینده‌یی در راس مباحث و گفتمان تحول دیجیتالی قرار گرفته است مقوله فین‌تک‌ها هستند. این شرکت‌ها که تکنولوژی و مدل‌های نوین کسب و کار را در خدمت بخش مالی قرار می‌دهند تحت تاثیر عواملی چون افزایش انتظارات مشتریان، کاهش موانع ورود، افزایش نوآوری‌های تکنولوژی و... از مصادیق اصلی عوامل برهم زننده در صنعت بانکی محسوب می‌شوند.
این شرکت‌ها با ورود به صحنه انتظارات مشتریان را بازتعریف می‌کنند. نظام سنتی را تهدید کرده، مرزهای صنعت موجود را برهم می‌زنند و منجر به حذف واسطه‌گری سنتی شده و یکپارچگی خدمات مالی را برهم می‌زنند. فین‌تک‌ها معمولا بخش‌هایی از بازار را هدف‌گذاری می‌کنند که موسسات مالی رسمی موجود کمتر بدان‌ها می‌پردازند. به‌طور مثال SMEهـا که نقش بسیار موثری در رشد و توسعه کشورها دارند معمولا به‌دلیل پیچیدگی‌ها و طبیعـت نیازهای‌شان برای موسسات مالی و بانکی مشتریان مقـرون به‌صرفه‌یی نیستند درنتیجه هدف اصلی فین‌تک‌ها محسوب شده و خدماتی چون وام‌دهی فرد به فرد، فاینانس سرمایه در گردش، فاینانس تجارت، فاینانس صورت‌حساب و تجارت و زنجیره تامین آنالین را اخذ می‌کنند. براساس یک مطالعه حدود 50درصد مشتریان کشورها به‌طور متوسط حداقل از یک فین‌تک استفاده می‌کنند. در مورد کشورهایی مثل چین و هند این رقم معادل 80درصد و برخی کشورهای اروپایی مثل هلند و بلژیک حداقل 30درصد است. از نظر رفتار متقابل بین شرکت‌های کوچک و بزرگ متکی به فناوری‌های دیجیتال کـه به‌طور فزاینده به صنعت خدمات مالی وارد می‌شوند موسسات مالی و بانکی موجود رفتارهای مختلفی از نوع کم‌توجهی و تلاش در جهت حذف یکدیگر بروز می‌دهند.
به نظر می‌رسد راهبرد هوشمندانه موسسات مالی و بانکی پیشرفته برخوردی فعال با این پدیده بوده و تلاش می‌کنند که مواجهه با فین‌تک‌ها را در چارچوب استراتژی‌های تحول دیجیتالی خود مدیریت کنند و از طریق تعامل سازنده و همکاری به‌خصوص در تعامل با مشتریان موجبات تداوم سرویس‌ها و خدمات خود را فراهم می‌آورند. نظام بانکی کشور در سال‌های اخیر با مشکلات و چالش‌های عدیده‌یی چون دارایی‌های غیرمولد، کاهش سودآوری، مطالبات معوق، ریسک‌های عملیاتی و سیستمیک، نارضایتی مشتریان و برخی ذی‌نفعان، مدل‌های کسب و کار، ساختارها و فرآیندهای ناکارا مواجه شده است که برون‌رفت از آنها نیازمند اصلاحات ساختاری عمیق و گسترده است.
درعین حال به دلیل وابستگی بیش از حد اقتصاد و تولید کشور به منابع بانکی انتظار جامعه و سرمایه‌گذاران و کارآفرینان و بنگاه‌های اقتصادی برای تحقق رشد و شکوفایی اقتصاد کشور بیش از ظرفیت پاسخگویی نظام بانکی است. یک سوال مهم آن است که فناوری اطلاعات و ارتباطات و تکنولوژی‌های مرتبط با صنعت دیجیتال چه کمکی به اصلاح ساختار و ارتقای عملکرد نظام بانکی می‌تواند انجام دهد؟
