بخشنامه‌های بی‌شمار، گمرک را زمین‌گیر کرده است
در حالی که تجارت خارجی ایران به دلیل تحریم با مشکلات متعددی روبرو است، بازارهای منطقه که طبیعتا راه فرار ایران از تحریم محسوب می‌شوند با مشکلات عجیبی روبرو هستند. مشکل ترخیص دیرهنگام کالا از گمرک زمانی که با مشکلات حمل و نقل و اعتصاب همراه می‌شود عملا قدرت تجارت را از فعالان اقتصادی می‌گیرد. در حقیقت بازار عراق به عنوان مهم‌ترین خریدار کالای نهایی ایرانی با مشکلاتی که دو ریشه متفاوت دارند روبروست. از یک سوی مقررات داخلی مانند گمرک و بازگشت ارز برای صادرات
دست انداز ایجاد می‌کند و از سوی دیگر شرایط عراق نیز دایما دستخوش مشکلات عجیب می‌شود. از اواخر هفته گذشته رانندگان کامیون‌های عراقی در مرز چذابه اعتصاب کردند و این مساله مشکلاتی برای ارسال کالاهای صادراتی ایران از این مرز به داخل کشور عراق ایجاد کرد. رانندگان عراقی به اقدام دولت این کشور مبنی بر فعال کردن باسکول‌های توزین بین‌راهی در مسیر العماره و بصره و دریافت 20 هزار دینار (معادل 17.4 دلار) جریمه بابت اضافه‌بار کامیون‌ها معترض هستند.
مشکلات مقطعی حل می‌شود
دبیرکل اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق، بروز چنین اتفاقاتی در حوزه گمرک و حمل‌ونقل کشور عراق را جزو اتفاقات معمولی در تجارت با این کشور برمی‌شمارد و می‌گوید: تجارت ایران با عراق در ظاهر ساده اما در اصل مشکل است و مسائلی ازاین‌دست، هرچند بار در مرز ایران و عراق رخ می‌دهد که معمولا در کوتاه‌مدت برطرف می‌شود؛ اما مشکلات و هزینه‌هایی را به بازرگانان تحمیل می‌کند.
سید حمید حسینی می‌افزاید: در فضای عراق به خاطر پررنگ بودن بافت اجتماعی قبیله‌ای و عشیره‌ای، واقعیت‌هایی وجود دارد که دولت هم نمی‌تواند چندان کاری در قبال آنها انجام دهد. هرچند دولت عراق برای شفاف‌سازی و یکسان‌سازی قوانین حمل‌ونقلی و گمرکی خود دست به اقداماتی نظیر نصب این باسکول‌ها می‌زند و باوجوداینکه واکنش‌های مقطعی نسبت به آنها مشکلاتی برای تجارت ایجاد می‌کند اما نمی‌توان به آن انتقاد کرد.
به گفته سیدحمید حسینی، در مقابل اصلاحاتی که دولت مثلاً در قوانین و رویه‌های گمرک و حمل‌ونقل انجام می‌دهد، راننده‌ها با هم توافق می‌کنند و دست به اعتصاب می‌زنند.
او با تأکید بر اینکه به خاطر تسلط افراد و عشیره‌ها در مرزهای عراق، قوانین کاملا یکسانی در گمرکات این کشور وجود ندارد، تصریح می‌کند: دولت عراق تلاش می‌کند در اقتصاد حضور حداقلی داشته باشد اما هم‌زمان اصلاح قواعد حاکم بر گمرکات را نیز در دستور کار قرار داده و در مورد اخیر کنترل‌هایی برای جلوگیری از کم اظهاری و حمل بار اضافه گذاشته است.
دبیرکل اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق با اشاره به اینکه بروز این نوع اتفاقات و اعتصابات در مرزهای عراق به‌صورت مقطعی، به یک روال معمول تبدیل شده است، ادامه می‌دهد: پیش‌ازاین دولت عراق به‌واسطه گزارش‌هایی که از فساد در مرز سومار دریافت کرده بود این مرز را بست اما بین ایران و عراق گذرگاه‌های مرزی دیگری نیز هست که می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد.
حسینی می‌گوید: با اعتصاب رانندگان در مرز چذابه، کالاهای ایرانی می‌تواند از مسیر مرز شلمچه که امکانات خوبی نیز دارد به عراق ارسال شود اما مساله اینجاست که تجار عراقی در این مرز نمی‌توانند مانند مرز چذابه عمل کنند و حاضر نمی‌شوند کالا را در این مرز تحویل بگیرند.
مشکلات برای کامیون‌های ایرانی
حسینی می‌گوید مشکل دیگر این است که عراقی‌ها بازار حمل‌ونقل کالا در داخل عراق را بازار خودشان می‌دانند و به‌واسطه بافت عشیره‌ای، بعضا مشکلاتی برای کامیون‌های ایرانی در خاک عراق ایجاد می‌کنند. علاوه بر این به‌واسطه اینکه کامیون‌های عراقی بارگیری مجاز را رعایت نمی‌کنند و رانندگان آنها نیز با جاده‌های ایران آشنایی ندارند، از ورود کامیون‌های عراقی غیرترانزیتی به ایران جلوگیری می‌شود در نتیجه آنها هم در قبال ورود کامیون‌های ایرانی موضع‌گیری می‌کنند.
به گفته حسینی، فعلا روزانه معادل 2 هزار کامیون کالا از ایران به عراق ارسال می‌شود که کمتر از 50 کامیون آن مستقیما توسط کامیون‌های ایرانی منتقل می‌شود و این‌بارها هم عمدتا به کامیون‌های یخچال‌دار و بارهای خاص مانند شیشه اختصاص دارد که صاحبان بار ترجیح می‌دهند حتی با هزینه بالاتر، بدون انتقال به خودروی دیگر به مقصد برسد.
وضعیت نامشخص گمرک‌های داخلی
عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران مشکل اصلی گرفتاری کالاها در گمرک را همان مجوزهایی دانست که باید سایر سازمان‌ها به گمرک ابلاغ نمایند تا صاحب کالا بتواند بار خود را ترخیص کند.
سید حمید حسینی گفت: گمرک یک سازمان تصمیم‌گیرنده نیست؛ بلکه یک سازمان اجرا‌کننده محسوب می‌شود. یعنی سازمان‌های دیگر به این سازمان، دستورالعمل‌هایی ابلاغ می‌کنند و در نهایت گمرک هم طبق این دستورات اقدام می‌نماید. لذا درخواست تسهیل ترخیص کالا از سازمان گمرک، نشان‌دهنده عدم درک درست از مساله است. او با اشاره به مشکل اصلی ترخیص کالا از گمرک ابراز داشت: مشکل اصلی گرفتاری کالاها در گمرک همان مجوزهایی هستند که باید سایر سازمان‌ها به گمرک ابلاغ نمایند تا صاحب کالا بتواند بار خود را ترخیص کند. بخشی از مشکلات صاحبان کالا و واردکننده به مسائلی از قبیل تخصیص ارز، استاندارد کالا، مجوزهای وزارت بهداشت، وزارت کشاورزی و ... باز می‌گردد. برخی دیگر نیز هزینه کشتی‌رانی را پرداخت نکرده‌اند. مشکلات فراوانی در این زمینه وجود دارد. وی از پنجره واحدی که برای صادرات و واردات و سهولت در ترخیص کالا در نظر گرفته شده بود، سخن به میان آورد و تصریح کرد: اگر بخواهیم این قبیل از مشکلات را حل و فصل کنیم، می‌توانیم از پنجره واحدی که برای صادرات و واردات در نظر گرفته شده بود و سال‌ها در پی عملیاتی نمودن آن هستیم بهره جست. قاعدتا باید این موضوع را اجرایی کرد تا از نتایج مثبت آن بهره‌مند شویم.
دبیرکل اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق راه‌حل مشکلات موجود بر سر راه ترخیص کالا از گمرک را در مشورت و تضارب آراء سایر سازمان‌ها دانست و افزود: برای حل این مشکلات باید سازمان‌های مختلف گرد هم آیند و مساله را حل کنند. مشخصا گمرک به تنهایی تصمیم‌گیرنده نیست. گمرک نمی‌تواند کالایی که مجوزهای مربوطه را ندارد ترخیص کند. لذا باید سازمان‌ها و ارگان‌ها در این مورد اعلام نظر کنند تا گمرک هم بتواند دستورالعمل آنها را اجرایی نماید.
وی در پاسخ به این سوال که بانک مرکزی چه نقشی در سهولت ترخیص کالاها از گمرک می‌تواند داشته باشد، گفت: بانک مرکزی می‌تواند مشکل کسانی که مشکل ارزی دارند را حل و فصل کند. بانک مرکزی صرفا در همین حد می‌تواند کمک کند. در حقیقت این بانک در حل مشکل ترخیص کالا نقش چندان پررنگی ندارد.
جایگاه وزارتخانه‌های صمت، کشاورزی و بهداشت در سهولت ترخیص کالا از گمرک از مواردی است که حسینی بدان اذعان داشت و تصریح کرد: وزارت صمت، وزارت کشاوری، بهداشت، سازمان استاندارد و سایر سازمان‌ها در عدم ترخیص به موقع کالاها از گمرک نقش پررنگ‌تری دارند. در حقیقت ریشه این مشکل را باید نزد وزارتخانه‌ها و سایر سازمان‌ها جست‌وجو کرد، نه سامان گمرک. در این میان اصلی‌ترین مشکل، به موضوع ثبت سفارش و تخصیص باز می‌گردد. این مساله باعث معطل شدن کالاها در گمرکات شده است.
او ادامه داد: بعضا نیز شاهد هستیم، واردات برخی از کالاها بعد از ورود به گمرک ممنوع شده است و اینگونه در گمرکات باقی مانده‌اند.
باید در خصوص ورود این کالاها در کمیسیون‌های خاص تصمیمات لازم اخذ شود که آیا به واردکننده کالا مجوز واردات بدهند یا اینکه کالای او را مرجوع نمایند. لذا عدم هماهنگی لازم سازمان‌ها نیز بخشی از مشکلات وارد‌کننده‌ها و عدم ترخیص کالا از گمرک محسوب می‌شود. بحث مقداری پیچیده‌تر از این است که یک سازمان به تنهایی این مساله را حل کند.
او در پاسخ به این سوال که اگر در کشور به تولید و نه واردات، نگاه صحیح داشتیم، آیا امروز شاهد خلوت‌تر شدن گمرکات نبودیم، گفت: اگر ما فکر کنیم که همه کالاها را خودمان می‌توانیم تولید کنیم و می‌توانیم در تولید عموم کالاها خودکفا شویم، نتیجه همینی می‌شود که می‌بینیم. در بیش از 60 رشته صنعتی ما قدم برداشته‌ایم، اما نتوانسته‌ایم بدان عمق ببخشیم. لذا مجبور شده‌ایم مواد اولیه‌شان و قطعات مربوطه را مدام از خارج وارد کنیم. در چنین شرایطی صنعت کشور بار سنگینی از نیاز داخلی بر نداشته است. اگر ما اولویت‌های خود را مشخص می‌کردیم و با توجه به مزیت‌های پیش‌رو قدم بر می‌داشتیم، وضعیت ما بهتر از وضعیت امروز بود که به صورت پراکنده مشغول انجام فعالیت در صنعت هستیم.
