«دولت موازی» یا شکاف در جامعه ترکیه
جهان اغراق نیست که بگوییم صدای مضطرب اردوغان در این گفتوگو «خونهیی پسر؟ ''بله'' عملیات داشتن. دارن خونهها رو میگردن. هرچی تو خونه داریم ببر بیرون»، راه ترکیه مدرن را عوض کرد. آنها که پخشش کردند میگویند مدرکی است که نشان میدهد رجبطیباردوغان، رییسجمهور فعلی و نخستوزیر آن زمان ترکیه، بعد از آنکه پلیس به خانه شماری از وزیرانش رفته بود، به پسرش میگوید پولهای نقدش را قایم کند.
بهگزارش ایسنا، مارک لوون، در گزارشی با عنوان «نبرد اردوغان و دولت موازی» نوشته است: «افشای این مکالمه بخشی از بزرگترین رسوایی مالی تاریخ معاصر ترکیه بود. ماجرایی که بهنظر میرسید دست داشتن اردوغان و حلقه نزدیکانش را در اختلاسی عظیم ثابت میکند.
رسانهها از مدیر یک بانک دولتی میگفتند که حدود 4.5میلیونیورو، یعنی 3.5میلیون پوند، در جعبههای کفش قایم کرده بود.
اما اردوغان در واکنش به نوار گفت؛ مکالمه ضبط شده دروغ و سراسر «مونتاژ» است. از دستهای پشت پرده و «دولت موازی» گفت که میخواهد دولت منتخب را سرنگون کند. گفت همه ماجرا زیرسر فتحالله گولن است، نویسنده و خطیب مذهبی که روزگاری از یاران نزدیک اردوغان بود.
در یک سالی که از آن ماجرا میگذرد، هواداران گولن به دشمنان شماره یک کشور تبدیل شدهاند. دولت ترکیه بلافاصله اعلام کرد امنیت ملی در خطر است و به جنگ «دولت موازی» رفت. هزاران افسر پلیس و دادستان و قاضی اخراج شدند. دولت گفت این افراد برای گولن کار میکردهاند.
یاسین توپکو که آن زمان معاون فرماندهی واحد جرایم مالی بود و از مسوولان ارشد تحقیقات در روز ۱۸دسامبر از مقامش خلع شد. وی میگوید: «وقتی کودتا میشود همهچیز را از پارلمان مخفی میکنند، ولی ما همه مدارک و گزارشهامان را برای بررسی به پارلمان دادیم. ترکیه خاطرات بدی از کودتا دارد. دولت از این سابقه استفاده کرد چون نمیخواست مردم بفهمند واقعا چه خبر است.»
سرکوب رسانهها
مرحله دوم سرکوب دولت برخورد با رسانههایی بود که تهدید تلقیشان میکرد. یوتیوب و توییتر مسدود شدند. در نهایت همین هفته گذشته، ماموران به رسانههای هوادار گولن یورش بردند و بیش از ۲۰خبرنگار و کارمند دیگر از روزنامه مخالف «زمان» و شبکه تلویزیونی «سامانیولو» را بازداشت کردند.
چنگیز چاندار، تحلیلگر سیاسی میگوید: «اتهامها آنقدر جدی بودند که دولت برای مقابله با آن در جهت استبداد حرکت کرد. اگر با این ماجرا در یک کشور دموکراتیک اتفاق میافتاد، کار دولت تمام بود. آنچه رخ داد نشان داد که ترکیه هنوز با یک دموکراسی ریشهدار و کارا فاصله دارد.»
ترکیه در آخرین ردهبندی آزادی مطبوعات که ازسوی خبرنگاران بدون مرز منتشر میشود، بین ۱۸۰ کشور رتبه ۱۵۴ را کسب کرد. بسیاری وضع آزادی بیان را در این کشور نگرانکننده میدانند اما دولت اردوغان انتقاد گروههای حقوقبشری، رسانههای بینالمللی یا دولتهای غربی را حملهیی بیپایه و اساس به این کشور میداند.
آنها که سکوت نمیکنند
فقط چند روزنامه گفتهاند به دستور دولت عمل نمیکنند. یکی از معدود رسانههای منتقد که همچنان به کارش ادامه میدهد خبرگزاری جیهان است. اما آنهم نگران است در دور بعدی بازداشتها هدف قرار بگیرد.
دولت ماههاست نمیگذارد خبرنگاران جیهان خبرهای مربوط به ریاستجمهوری یا نخستوزیری را پوشش دهند ضمن اینکه از آگهیدهندگان روزنامه هم خواسته شده قراردادهایشان را با این خبرگزاری لغو کنند. اما باوجود همه آشوبهای 12ماه گذشته، رجبطیباردوغان بعد از ماجرای ۱۷دسامبر دو انتخابات را برده؛ انتخابات محلی و انتخابات ریاستجمهوری.
اغراق نیست اگر بگوییم بعد از آتاتورک که بنیانگذار جمهوری ترکیه بود، او قدرتمندترین رهبر این کشور است. موفقیت اردوغان دو دلیل اصلی دارد؛ دلیل اول رشد اقتصادی چشمگیر در دوران رهبریاش - که ترکیه را از کشور بحرانزده سال ۲۰۰۱ به هفدهمین اقتصاد بزرگ دنیا بدل کرده- و دلیل دوم زبان و لحنش که شدیدا اسلامی - مثلا اینکه دختران را تشویق میکند در مدرسه و دانشگاه روسری سر کنند، چیزی که پیش از او اساسا ممنوع بود- است.
هواداران وفادار
اردوغان چنان در ساختن پایگاه مردمی برای خودش موفق بوده که بسیاری از هوادارانش یک لحظه هم در روایت او از آنچه دسامبر سال گذشته رخ داد شک نکردهاند.
مثلا یک کاسب معتقد است اتهامهایی که به دولت زدند همه ساختگی بوده و در مورد خود اردوغان هم معتقد است: «قهرمان ما است. اقتصاد را نگاه کنید؛ مدام رشد کردهایم. اگر حزب او سر کار بماند کشورمان قویتر و ثروتمندتر از این هم میشود.»
اما آنچه ۱۷دسامبر ۲۰۱۳ رخ داد تاثیرش را گذاشته، رهبری را که بهنظر میرسید شکستناپذیر است غافلگیر کرد و «دشمن داخلی» آفرید. از این گذشته تصویر سران ترکیه را ورای مرزهای این کشور دگرگون کرد و اختلاف درونی جامعه دوپاره ترکیه را عمیقتر از همیشه کرد.
تردیدی نیست که رجبطیباردوغان راز بقای سیاست را بهتر از هر کس میداند اما در این راه شکافی عمیق در دل جامعه ترکیه ایجاد کرده و منتقدانش این شکاف را «میراث» او میدانند.