افت شدید شاخص فروش و تولید صنایع در سالهای 91 و 92
چکیده
بخش صنعت از جمله بخشهای محوری اقتصاد است که نقش مهمی در چرخههای رونق و رکود اقتصادی ایفا میکند. در این گزارش، تصویری کمی از عملکرد صنایع بورسی که 20درصد کل صنعت کشور را تشکیل میدهند، برای دوره 1388 تا 1393 ارائه شده است. مبنای ارائه این تصویر، اطلاعات تولید و فروش شرکتهای بورسی، به تفکیک هر یک از محصولات این شرکتها، در مقاطع سهماهه است. باتوجه به تمرکز این گزارش روی بخش صنعت، از میان فعالیتهای مختلف، چهارده رشته فعالیت صنعتی مورد بررسی قرار گرفتهاند که عبارتند از: صنعت فلزات اساسی، خودرو، شیمیایی، کانی فلزی، غذایی جز قند، سیمان، مواد دارویی، ماشینآلات، لاستیک، دستگاههای برقی، کاشی، سرامیک کانی غیرفلزی و محصولات فلزی و منسوجات.
اطلاعات شرکتهای صنعت عضو سازمان بورس نشان میدهد که شاخص تولید و شاخص فروش این شرکتها در سالهای 1388 تا 1390 روندی مثبت را تجربه کردهاند. پس از تشدید تحریمهای اعمال شده، به ویژه بر مبادلات خارجی، در سالهای 1391 و 1392 شاخصهای مذکور با افت شدیدی مواجه شدهاند. در پی توافق اولیه در مذاکرات ژنو و بروز گشایش در تجارت خارجی کشور، از فصل دوم سال 1392، از قدر مطلق نرخهای رشد منفی شاخصهای تولید و فروش شرکتهای بورسی کاسته شده و با ادامه روند بهبود، در تمام فصول سال 1393، نرخهای رشد این شاخصها تقریبا با روندی فزاینده، مثبت شدهاند. باوجود این، در دوره مورد بررسی، صنایع مختلف، متناسب با میزان تاثیرپذیری آنها از تحریمهای اعمال شده، تحولات متفاوتی را شاهد بودهاند. در این میان، صنعت خودرو بیش از سایر فعالیتهای صنعتی دچار نوسان شده و بخش قابل توجهی از رشد منفی شاخصهای تولید و فروش شرکتهای بورسی در سالهای 1391 و 1392 و رشد مثبت این شاخصها در سال1393 ناشی از روندهای تولید و فروش این فعالیت بوده است.
رشد شاخص تولید صنایع بورسی درتمام فصول سال1393، مثبت و بهطور کلی افزایش بوده است. رشد این شاخص در فصل چهارم این سال به 26.5درصد رسیده که بالاترین رشد ثبت شده این شاخص در دوره مورد بررسی است. اگرچه بخش قابل توجهی از این رشد تحت تاثیر رشد 56درصدی شاخص تولید صنعت خودرو حاصل شده است، اما صنایع غیرخودرویی نیز از رشد قابل توجه 15.3درصدی برخوردار بودهاند. رشد شاخص فروش صنایع بورسی نیز در تمام فصول سال1393 مثبت و فزاینده بوده است. رشد شاخص فروش این صنایع در فصل چهارم سال1393 به 30.3درصد رسیده که حدود 27.5واحد آن از رشد چشمگیر شاخص فروش صنعت خودرو ناشی شده است. مقایسه جداول 1 و 2 نشان میدهد که در فصل چهارم سال1393، همانند فصول اول تا سوم، رشد شاخص تولید صنایع بورسی (جز خودرو) فراتر از رشد شاخص فروش بوده که به معنای افزایش موجودی انبار این صنایع و لزوم توجه به طرف تقاضاست.
تولید و فروش صنایع بورسی
شاخص تولید فعالیتهای منتخب صنعتی عضو سازمان بورس اوراق بهادار در همه فصلهای سال1389 و سه فصل اول 1390 روند رو به رشد داشته، به ویژه در سال 1389 این رشدها قابل ملاحظه است. به دنبال تشدید تحریمهای اعمال شده خصوصا درحوزه تجارت خارجی، شاخصهای تولید و فروش صنایع بورسی از زمستان سال1390 و بطور محسوس در سالهای 1391 و 1392 با افت شدیدی مواجه شدهاند. در پی توافق اولیه در مذاکرات ژنو و بروز گشایش در تجارت خارجی کشور، از فصل دوم سال1392، از قدر مطلق نرخهای رشد منفی شاخصهای تولید و فروش صنایع بورسی کاسته شده و با ادامه روند بهبود، در فصول سال 1393، این شاخصها نرخهای رشد با مقادیر مثبت قابل توجهی را تجربه کردهاند. رشد شاخص فروش در فصل چهارم سال1393 قابل توجه و فراتر از رشد شاخص تولید بوده است.
همانطور که جدول یک نشان میدهد، شاخص تولید صنایع بورسی در سال 1393 نسبت به سال قبل 16.0درصد و در فصلهای اول تا چهارم این سال به ترتیب 9.5، 6.3، 22.4 و 26.5درصد رشد داشته است. در میان صنایع مختلف، بیشترین رشد شاخص تولید در سال 1393 مربوط به صنایع وسایل نقلیه موتوری، دارویی، فلزات اساسی و شیمیایی است که به ترتیب معادل 60.3، 15.4، 10.3 و 7.7 بودهاند. جدول 2 نیز بیانگر آن است که شاخص فروش صنایع بورسی در سال 1393، 13.8درصد رشد داشته است. شاخص فروش در فصول مختلف سال1393 روند افزایش داشته و در فصلهای اول، دوم، سوم و چهارم به ترتیب 0.4، 7.5، 15.1 و 30.3درصد رشد را تجربه کرده است. در نمودار 3 نرخ رشد شاخص قیمت صنایع بورسی ترسیم شده است. همانگونه که این نمودار نشان میدهد، رشد شاخص قیمت این صنایع از فصل اول سال1389 تا فصل سوم سال1390 در دامنه 10 تا 20درصد در نوسان بوده است. از فصل چهارم سال1390، رشد شاخص قیمت صنایع بورسی افزایش یافته و در فصول سوم و چهارم سال1391 و فصول اول و دوم سال1392، با افزایش نرخ ارز،
به حداکثر خود رسیده است. ایجاد ثبات در بازار ارز و به تبع آن، ایجاد ثبات در قیمت واردات واسطهیی سبب کاهش رشد شاخص قیمت صنایع بورسی در نیمه دوم سال1392 و خصوص سال1393 شده است. بهطور خاص، در فصل چهارم سال 1393، شاخص قیمت صنایع بورسی با رشد منفی مواجه شده است.
بررسی روندهای شاخص تولید و شاخص فروش صنایع منتخب بورسی بیانگر چند نکته اساسی است. اول اینکه بخش قابل توجهی از رشد منفی سالهای 1391 و 1392 و رشد مثبت سال1393 ناشی از نوسان شاخصهای تولید و فروش صنعت خودرو بوده است. دوم اینکه پس از دوران ترمیم که سال1393 میتواند نمود آن باشد، تحقق ظرفیت صنایع بورسی برای تجربه رشدهای بالا در شاخصهای تولید و فروش، علاوه بر طرف عرضه، مستلزم توجه به طرف تقاضا نیز خواهد بود. دلیل این ادعا آن است که در تمام فصول سال1393، شاخص تولید صنایع بورسی (جز صنعت خودرو) وضعیتی بهتر از شاخص فروش این صنایع داشته که بهطور ضمنی بیانگر افزایش موجودی انبار است. سوم اینکه به نظر میرسد صنایع که سهم کمتری در تولید و فروش کل صنایع بورسی داشتهاند از وضعیت عملکرد بدتری از نظر شاخصهای تولید و فروش برخوردار بودهاند. جدول 1 و جدول 2 نشان میدهند که رشدهای بالای سال1393 درشرایطی اتفاق افتاده است که شاخصهای تولید و فروش بیش از نصغ 14 فعالیت صنعتی بورسی منتخب، در این سال رشد منفی داشتهاند. این وضعیت علاوه بر اینکه میتواند به عنوان نشانهیی از رشد غیر متوازن تلقی شود، حاکی از آن است که رشد سال1393
بیشتر ناشی از بهبود وضعیت صنایع بزرگ است تا صنایع کوچک، این وضعیت، با توجه به این واقعیت که صنایع کوچک بطور نسبی تاثیر بیشتری بر اشتغال برجای میگذارند، اهمیت مضاعف مییابد.
تولید و فروش صنعت خودرو
شاخص تولید صنعت خودرو، پس از سی یک دوره رشد مداوم که تا فصول سوم سال1390 ادامه یافته، با تشدید تحریمهای مرتبط با مبادلات خارجی و محدودشدن واردات قطعات مورد نیاز، در فصل چهارم سال1390 نرخ رشد منفی را تجربه کرده و پس از آن در فصلهای مختلف سالهای 1391 و 1392 با رشدهای منفی بسیار بالا روبهرو شده است (نمودار 4). در سال1393 هرچند با ترمیم مقداری از این افت، شاخص تولید این صنعت بطور قابل توجه نسبت به سالهای 1391 و 1392 افزایش یافته است، اما همچنان از فاصلهیی قابل توجه نسبت به سال 1390 برخوردار است. صنعت خودرو متشکل از 25 شرکت بورسی است که ایران خودرو با 55درصد و سایپا با 24درصد در مجموع حدود 80درصد از کل ارزش تولید آن را در سال1393 تشکیل دادهاند. شاخص تولید صنعت خودرو در سال1393 معادل 70.3، شاخص تولید ایران خودرو 76.2 و شاخص تولید سایپا 62.4 است، این شاخصها باتوجه به اینکه شاخص تولید در سال1390 معادل 100 درنظر گرفته شده است، بیانگر ظرفیت خالی صنعت خودرو در سال مذکور است. این ظرفیت خالی اگرچه نمیتواند در خوشبینانهترین حالت نیز رشدی مشابه سال1393 را ایجاد کند، اما با فرض وجود تقاضا، صنعت خودرو همچنان
میتواند به عنوان یکی از موتورهای رشد صنعت در سال1394 نیز عمل کند.
ضریب پیوند پیشین نرمال شده براساس جدول داده ستانده سال1380 مرکز آمار ایران برای صنعت خودرو برابر 1.43 است و به این معنی است که این صنعت پیوند نسبتا قوی با بخشهای تامینکننده نهادههای خود دارد. این صنعت در اقتصاد ایران قویترین پیوندهای پیشین را با فلزات اساسی، ماشینآلات، لاستیک و پلاستیک، ساخت کک، فرآوردههای حاصل از تصفیه نفت و سوختهای هستهیی و ساخت مواد شیمیایی و محصولات شیمیایی دارد.
تولید و فروش صنعت فلزات اساسی
صنعت فلزات اساسی شامل 18 بنگاه پذیرفته شده بورسی است که 70درصد تولید آنها را فولاد تشکیل میدهد. رشد تولید این صنعت از فصل سوم سال1390 تا فصل چهارم 1392 همواره منفی بوده است. از فصل اول سال1393، رشد شاخص تولید وارد دامنه مثبت شده و در فصول بعد افزایش یافته است. رشد این شاخص در تمام فصول سال1393 و خصوصا فصل چهارم این سال، فراتر از رشد شاخص فروش بوده است. این صنعت یکی از صنایع اصلی تامینکننده نهادههای ساختمانی و همچنین صنعت خودرو است. براین اساس، نوسانات بخش ساختمان و صنعت خودرو میتوانند صنعت فلزات اساسی را تحت تاثیر قرار دهند. روند کاهنده شاخص تولید و فروش این صنعت در سالهای 1391 و 1392 را میتوان بهطور کلی به کاهش اعتبارات عمرانی دولت و کاهش تولید بخش ساختمان از یکسو و کاهش تولید صنعت خودرو ازسوی دیگر نسبت داد.
تولید و فروش صنعت سیمان
صنعت سیمان با 29 بنگاه پذیرفته شده در بورس از فصل دوم سال1392 شاهد رشدهای منفی در شاخص تولید و شاخص فروش است. پس از فصل چهارم سال1392 تاحدودی از قدرمطلق رشد کاسته شده است، اما بعد از فصل دوم سال1393 شاهد کاهش بیشتر نرخ رشد هستیم و در فصل چهارم سال 1393 بیشترین نرخ رشد منفی (5/12- درصد) را تجربه میکند. بهطور کل تمامی بنگاهها جز چند بنگاه وضعیت نامساعدی داشتهاند. این صنعت با مشکلاتی چون صادرات به عراق، کاهش شدید اجرای طرحهای عمرانی در داخل کشور و کاهش ساختوساز، مواجه است.
تولید و فروش صنعت
نرخ رشد شاخص تولید این صنعت طی فصول سال قبل به جز فصل دوم مثبت بوده است و بطور کلی در سال1393 نسبت به سال قبل 7.7درصد رشد داشته است. باوجود این، شاخص فروش این صنعت در سال1393 کاهش یافته است. با توجه به اینکه صادرات مواد شیمیایی در سال گذشته افزایش یافته است، به نظر میرسد که بیشترین کاهش فروش مربوط به فروش داخلی باشد.
مصوبات دولت در مورد تعیین قیمت نرخ گاز برای سوخت و خوراک پتروشیمیها و تغییر نرخ ارز مورد محاسبه برای قیمتگذاری محصولات پتروشیمی از عوامل موثر بر نوسانات شاخص تولید و شاخص فروش این صنعت بوده است. از طرفی، با وجود کاهش محدودیت صادرات برخی از محصولات شیمیایی، بهای انواع محصولات پتروشیمی و فرآوردههای پلیمری در بازار جهانی در سال1393 روندی کاهشی داشته است.
تولید و فروش سایر صنایع بورسی
در نمودارهایی که در ادامه آمدهاند، شاخص تولید و فروش سایر صنایع بورسی برای فصل اول 1388 تا فصل چهارم 1393 نشان داده شدهاند.