شروط «زنگنه» برای بورسی شدن نفت
درحالیکه بهنظر میرسید با روی کارآمدن دولت یازدهم و اعلام موافقت وزیر نفت با فروش نفتخام در بورس و پیگیری رونق معاملات بورس انرژی توسط بیژن نامدار زنگنه، ماراتن بورسیشدن نفت به پایان برسد، اما دوهفتهپیش بود که بهیکباره خبر توقف معاملات نفتخام در بورس انرژی روی خروجی سایتهای خبری قرار گرفت تا مشخص شود کماکان مشکلاتی درخصوص فروش طلای سیاه در بورس وجود دارد. البته بهدلیل حمایتهای زنگنه، نفت حدود چهارماه میهمان بورس انرژی بود اما بهدلایل مختلفی که در ادامه ذکر میشود، نفتخام از 20مرداد دیگر روی تابلوی بورس نمیرود. در این بین بسیاری از کارشناسان، توقف معاملات نفت را در جهت حفظ قدرت انحصاری دولت در فروش نفت عنوان میکردند، وزیر نفت بار دیگر با حمایت قاطع از بورس انرژی اعلام کرد که سالمترین راه حضور بخش خصوصی در صنعت نفت، بورس انرژی است. گفتهیی که تاحدودی پرده از ماجرای توقف معاملات نفت در بورس برمیدارد. بهطوریکه برخی از کارشناسان بارها اعلام کردهاند که با وجود موافقت وزارت نفت با عرضه و فروش نفت در بورس، برخی از مدیران میانی شرکت ملی نفت هستند که تاکنون اجازه تحقق این پروژه ملی را نمیدهند.
جزییات شروط وزیر
بههرحال وزیر نفت درخصوص دلایل توقف عرضه نفتخام در بورس انرژی گفت: بحث توقف عرضه نفت مطرح نیست، اما وزارت نفت باید مطمئن شود که خریداران نفت در بورس انرژی مصرفکننده واقعی هستند و فعالیت پالایشی انجام میدهند. زنگنه تاکید کرد: ما حاضریم نفت را برای فروش در اختیار بخش خصوصی قرار دهیم و اعلام میکنیم مطمئنترین و سالمترین روش حضور بخش خصوصی، خرید و فروش فرآوردههای نفتی و نفتخام در بورس انرژی است.
زنگنه با تایید سازوکار معاملات در بورس انرژی گفت: رابطه خوبی بین وزارت نفت و بورس انرژی برقرار است و ما از فعالیتهای بورس انرژی حمایت میکنیم. وزیر نفت به پالایشگاه تبریز بهعنوان تنها نقطه تحویل نفتخام برای مصارف داخلی اشاره کرد و گفت: این کار برای نخستینبار انجام شده و سابقه نداشته که از محل خوراک یک پالایشگاه خروجی ایجاد شود. زنگنه ابراز امیدواری کرد با ایجاد تاسیسات بارگیری در نقاط دیگر امکان تحویل نفتخام به خریداران این محصول در بورس انرژی افزایش یابد. زنگنه همچنین به سازوکار قیمتگذاری نفتخام در بورس انرژی اشاره کرد و گفت: درصورتیکه واحدهای پالایشی کوچک راهاندازی شود و نفتخام برای پالایش و تولید فرآورده بهکار گرفته شود، وزارت نفت طبق قانون، نفتخام را به قیمت 95درصد فوب خلیجفارس در بورس انرژی عرضه خواهد کرد.
زنگنه همچنین به عرضه میعانات گازی در بورس انرژی اشاره کرد و گفت: مصرفکنندگان داخلی میتوانند میعانات گازی را به هر اندازه که نیاز دارند، ازطریق بورس انرژی تهیه کنند.
وزیر نفت افزود: مجموعه وزارت نفت آمادگی دارد به میزان نامحدود میعانات گازی پارسجنوبی را در بورس انرژی عرضه کند.
فواید فروش نفت در بورس
براساس این گزارش، نفت بهعنوان یکی از کالاهای راهبردی انرژی دنیا به روشهای مختلفی ازجمله فروش در بازار فیزیکی و بازار مشتقات یا همان فروش نفت در بورس عرضه میشود.
فروش نفت در بورس فواید کوتاهمدت و بلندمدت بسیاری برای کشور دارد، ازجمله این منافع میتوان به ایجاد شفافیت در فروش نفت، کشف قیمت نفت در منطقه باتوجه به ذخایر نفت و گاز کشور، ایجاد زیرساخت لازم جهت فروش نفت به پالایشگاههای خصوصی و ایجاد راهکاری جهت توسعه ظرفیت پالایشی نفتخام و کاهش خامفروشی، افزایش خریداران و ایجاد تنوع بهعنوان راهکاری مقاومتی در فروش نفت، جذب سرمایه و ایجاد امکان سرمایهگذاری مردمی از این طریق جهت توسعه میدانهای نفتی و حضور بخش خصوصی جهت تنوعسازی روشهای عرضه نفت اشاره کرد.
برای درک اهمیت این مساله در راستای اقتصاد مقاومتی و مقابله با تحریمها توجه به همین یکنکته کافی است که یکی از دلایل اصلی توانایی امریکا در پیگیری و اعمال سیاستهای لازم جهت کاهش فروش نفت ایران تعداد کم خریداران نفت ایران بوده است. روشی که تاکنون در کشور عموما برای فروش نفت استفاده شده، فروش در بازار فیزیکی و با قراردادهای فروش نقطهیی (SPOT) و بلندمدت (Term contract) بوده است.
در این نوع از قراردادها، خریداران که عموما پالایشگاهداران یا واسطههایی هستند که با پالایشگاهها قرارداد پالایشی دارند، با حضور در پای میز مذاکره و براساس خواستههای فروشنده و میزان نفت معین به معامله میپردازند. کشورهایی که از این روش جهت فروش نفت خود استفاده میکنند قیمتگذاری نفت خود را براساس قیمت پایه تعیین میکنند. درواقع قیمتهای پایه همان قیمتهای بورسهای مشخص است که البته متناسب با نوع نفت و مقصد نفتخام قیمتها به میزان معینی براساس تشخیص کارشناسان فروشنده کم یا زیاد میشود. در کشور پس از تعیین قوانین فروش توسط هیاتمدیره شرکت ملی نفت، امور مالی و امور بینالملل که خود شامل دو بخش عملیات و بازاریابی و فروش میشود موظف به اجرای آن میشوند.
دلایل توقف فروش نفت در بورس
براساس دستور وزیر نفت روزانه 2920 بشکه نفتخام بهصورت ریالی در بورس از 17فروردین امسال با شرایطی ازجمله فروش آن بهصورت ریالی، تحویل نفت در پالایشگاه تبریز و قیمتگذاری بر مبنای متوسط قیمت صادراتی عرضه شد.
براساس آمار بورس انرژی، تاکنون 66 بار عرضه نفت توسط شرکت ملی نفت در رینگ داخلی بورس انرژی انجام شده که تنها 12بار به انجام معامله ختم شده است. در بیشتر عرضهها نیز خریداری برای نفت وجود نداشت تا اینکه از اوایل تیرماه تاکنون هیچ معاملهیی روی این محصول انجام نشد. سرانجام نیز در 20مرداد براساس دستور هیاتمدیره شرکت ملی نفت، فروش نفت بهدلیل عدم وجود تقاضا در بورس نفت متوقف شد. اما در بررسی دلایل نبود تقاضا برای خرید نفت در بورس انرژی به نکات جالبی میرسیم. قیمت نفتخام عرضه شده در بورس معادل متوسط قیمت صادراتی در ماه گذشته براساس نرخ آزاد است. باتوجه به عرضه بورس تنها در رینگ داخلی، متقاضیان نفتخام عرضه شده، تنها پالایشگاههای داخلی خصوصی کشور هستند. در این بین قیمتگذاری بالای قیمت پایه آن هم براساس نرخ آزاد درحالیکه دولت یا شرکت ملی نفت ایران، ارز حاصل از صادرات نفت خود را براساس نرخ ارز مبادلهیی با بانک مرکزی تسویه میکنند، سبب شده پالایشگاههای داخلی تمایلی به خرید نفتخام موردنیاز خود از بورس نداشته باشند.
از سوی دیگر، پرداخت 8درصد حجم معامله شده بهعنوان مالیات بر ارزشافزوده یکی دیگر از عوامل تقاضای پایین برای نفتخام عرضهشده در بورس است. حال آنکه میتوان با فروش نفت براساس ارز مبادلهیی، بازار را جهت رقابت تحریک کرد. همانگونه که ذکر شد یکی از اصلیترین علل فروش نفتخام در بورس ایجاد شفافیت و تسهیل در فروش نفت به پالایشگاههای داخلی جهت توسعه ظرفیت پالایشی است. باتوجه به وابستگی قابلتوجه حاشیه سود پالایشی به قیمت نفتخام تحویلی درب پالایشگاه، تحویل نفتخام صرفا در یک نقطه از کشور (تبریز) و تحمیل هزینههای حملونقل نفتخام به پالایشگاهداران خصوصی سبب میشود، تا حاشیه سود پالایشی آنها کم شده و تمایل به توسعه ظرفیت پالایشی و بهدنبال آن افزایش تقاضای خرید نفتخام از بورس کاهش یابد.
همچنین محدودسازی عرضه نفت به رینگ داخلی سبب میشود تا مجموعههای خصوصی با توانایی صادرات نفتخام امکان حضور در این بازار را نداشته باشند و مزیت دیگر فروش نفت در بورس نسبت به فروش سنتی یعنی تنوع خریداران و حضور بخش خصوصی جهت تنوعسازی روشهای عرضه است، نیز تحقق نیافته است.
در پایان اینکه باتوجه به حمایتهای وزیر نفت از توسعه معاملات بورس انرژی و اینکه آییننامه عرضه اوراق سلف نفتی (اوراق مبتنی بر نفت یا گواهی دارایی نفتی) پیشتر به تصویب رسیده است، به نظر میرسد با هماهنگی مسوولان بازار سرمایه و وزارت نفت، علاوه بر عرضه مجدد نفتخام، مقدمات انتشار اوراق سلف نفتی برای سرمایهگذاریهای بیشتر سرمایهگذاران داخلی و خارجی در بورس انرژی فراهم شود.