مناسبسازی معابر شهری برای عابران پیاده
شهر مجموعهیی مرکب از عوامل مختلف طبیعی، اجتماعی و مهندسی است که ساخته دست انسان است. از طرفی خود انسان عنصر اصلی و تاثیرگذار در طراحی فضاهای شهری است. طراحی شهری پایدار، به عنوان مسالهیی مهم در حوزه زندگی روزمره در فضاهای شهری، میتواند نقش اساسی در ارتقای کیفیت زندگی شهروندان ایفا نماید. در طراحی شهری باید حداقل خدمات و امکانات شهری به صورت یکسان در اختیار تمام اقشار قرار گیرد و در عین حال تنوع و امکان انتخاب برای گروههای مختلف جامعه- نظیر معلولان، نابینایان و... - فراهم سازد. از آنجا که پیادهروی رایجترین شکل جابهجایی انسان در محیط است، بنابراین پیادهروها به عنوان اصلیترین فضای عمومی شهر برشمرده میشوند. معابر پیاده درفضای عمومی شهر، میتواند موجب تقویت رابطه اجتماعی و معنوی شهروندان شود. ولی اغلب به دلیل بیتوجهی و تخصیص امکانات ناچیز در سطح پیاده روها و عدم آموزش و آگاهی مردم از قوانین حرکت، عابرین پیاده حقوق واقعی خود را نشناخته و بعضا از حق خود محروم میشوند. بطوری که سهم این فعالیت در نظام حملونقل شهری ایران در دهههای اخیر با توجه به زندگی ماشینی و موانع بیشمار دیگر کمرنگ شده است. از
اینرو بهسازی و طراحی پیادهروهای مناسب در دستور کار بسیاری از مدیران شهری قرار گرفته است.
بهطور کلی در استانداردهای جهانی پیاده رو دارای چهار حوزه اصلی است: «حوزه عبور» که حداقل پهنای 120سانتیمتر را برای دسترسی و تردد عابرین تامین کند. «حوزه لبه» که معبر سواره را از پیاده رو تفکیک مینماید. «حوزه مبلمان شهری» که فضای لازم برای قرارگیری نشیمنگاه و محوطهآرایی را فراهم میکند. «حوزه برِ ساختمانها و مغازهها»که فاصله بین حوزه عبور و حریم ساختمان را مشخص میکند.
از سوی دیگر هر یک از این حوزههای پیادهرو را نیز میتوان به دو گروه عناصر نرم و سخت تقسیم کرد؛ عناصر نرم شامل مواردی است که به کیفیت بصری، شنوایی و... پرداخته و با سایر حواس (به غیر از حس لامسه) قابلدرک مییابد، مانند نور، سایه، صدای محیط، رنگ و... عناصر سخت نیز عناصری هستند که صلب بوده و از استحکام بیشتری برخوردارند و شامل مواردی هستند که قابل مشاهده بوده و بهراحتی توسط حس لامسه قابل درکاند. از جمله عناصر سخت میتوان به مصالح کف، کفپوشهای بتنی، پلهها، رمپ تغییر سطح، جداول، آبروها، نشیمن گاههای شهری، ایستگاههای حمل و نقل همگانی، روگذرها، زیر گذرها و... اشاره کرد.
نحوه طراحی کفسازی پیاده روها از جمله مهمترین عوامل تاثیرگذار بر کیفیت تردد عابرین پیاده است، جنس مصالح استفاده شده و همچنین میزان شکستگیها در کف پیادهرو میتواند عابر پیاده را نسبت به انجام فعالیتهای جسمانی و پیادهروی ترغیب نماید. همچنین مصالح کفسازی مناسب باعث ایجاد احساس راحتی و آرامش در عابران پیاده خواهد شد. جنس کف و نوع کفپوش مسیرهای ارتباطی پیاده بهدلیل تاثیری که در حرکات عابران به ویژه معلولان و نابینایان دارد باید مورد توجه قرار گیرد.
بهطور کلی ساماندهی معابر پیاده علاوه بر در نظر گرفتن الزامات کلی حرکت عابران عادی باید بر اساس نیازهای عابرین نابینا، معلولین جسمی و حرکتی نیز انجام گیرد. حداقل الزامات مناسبسازی معابر برای این افراد شامل چندین مورد است از جمله اینکه؛ باید رمپهایی با شیب حداکثر 5 درصد در مسیر پیاده رو به جای پله، برای کمک به معلولین حرکتی در عبور از اختلاف سطحها پیش بینی شود. برای استفاده از کفپوشهایی با برجستگیهای باریک و بلند (کفپوش شیاری) که به وسیله عصا قابل تشخیص است نیز برای کمک به نابینایان و افراد کم بینا در پیدا کردن مسیر پیادهرو ضروری است. این کفپوشها در حقیقت راهنمای جهت یابی نابینایان در پیادهرو است. همچنین برای آگاه کردن افراد نابینا و کمبینا هنگام رسیدن به خیابان یا اختلاف سطح یا وجود مانع در طول مسیر از کفپوشهایی با برجستگیهای کوچک دایرهیی (کفپوش سکهای) که زیر پا یا عصای نابینا احساس میشود، استفاده شود. این کفپوشها در حقیقت راهنمای هشدار نابینایان در پیادهرو است در حالی که در استانداردهای جهانی نیز برای متمایز کردن مسیر نابینایان از مسیر عابرین عادی رنگ کفپوشهای برجسته را زرد انتخاب
میکنند.
اما در نهایت میتوان نتیجه گرفت برای نظم بخشی به چگونگی عبور عابرین در معابر داخل شهری و کاهش تاخیرهای زمانی ناشی از عبور و مرور در این افراد و جلوگیری از تداخل مسیرهای عابرین پیاده و وسایل نقلیه لازم است عبور عابرین پیاده در معابر شهری ساماندهی شده و موضوع عبور عابر پیاده در ساماندهی حمل و نقل شهری بهعنوان عاملی تاثیرگذار مطرح باشد. در این راستا بهعنوان جمعبندی از شاخصهای مهم در ساماندهی معابر شهری میتوان به موارد دیگری نیز اشاره کرد؛ مسوولان شهری میبایست قبل از تصمیم به ساخت گذرگاه عابر پیاده، مطالعات آماری در زمینه تعداد عابرین، میزان و نوع کاربری ساختمانهای اطراف، سرعت وسایل نقلیه در خیابان مجاور پیادهرو و... را انجام دهند تا این اقدامات ضمن کاهش تجاوز عابرین به سطح سوارهرو منجر به روانی تردد وسایل نقلیه در خیابانهای جنب پیادهرو شود. در نظر گرفتن عرض عبور، مشخصات ابعادی مناسب برای سطوح پیاده رو و سهولت دسترسی به ایستگاههای حمل و نقل عمومی نیز در مکانیابی برای احداث یا ساماندهی پیاده روها الزامی است. از سوی دیگر رعایت استانداردهای طراحی مربوطه مانند ارتفاع مفید از سطح زمین، شیب طولی و عرضی مناسب، قرارگیری نشیمنگاهها و مبلمان شهری، نوع پله یا رمپ و ضوابط لازم جهت عبور معلولین و نابینایان باید در طراحی و ساخت گذرگاههای عابر پیاده در نظر گرفته شود.