رشد صادرات غیرنفتی با حفظ کالاها در بازارصادراتی
حصول به رشد در صادرات غیرنفتی از دو منظر مورد توجه است؛ صادرات کالاهای موجود و صادرات کالاهای جدید یا صادرات کالاها به بازارهای جدید. منظر اول، متضمن افزایش مقدار محصول یا افزایش قیمت (ارزش واحد) کالاهای موجود در سبد صادرات فعلی کشور، در گذر زمان است؛ بدین معنی که یک کشور در حال استفاده از مزیتهای نسبی خود بوده و بنگاههای آن کشور مشغول به تولید کالا در صنایع خاص و بهرهمندی از صرفههای مقیاس و افزایش کارایی خود هستند. حصول رشد از منظر دوم، نتیجه تولید محصولات متنوع جدید یا با کیفیت بالاتر و همچنین گسترش صادرات به مقاصد صادراتی جدید است که در نهایت به افزایش بهرهوری و رشد اقتصادی میانجامد. براساس لایحه برنامه ششم توسعه نرخ رشد سالانه صادرات غیرنفتی کالا و خدمات (بدون میعانات گازی) معادل 8/21درصد طی سالهای برنامه ششم توسعه کشور (99-1395) هدفگذاری شده است. یکی از مسیرهای رسیدن به هدف مذکور، افزایش صادرات کالاهای موجود، ارتقای توان رقابتی آنها و تلاش در جهت تداوم حضور این کالاها در بازارهای صادراتی است.
طی دهه اخیر، اگرچه سیاستهای توسعه صادرات غیرنفتی منجر به افزایش نسبتا مطلوبی در صادرات غیرنفتی از 8/6میلیارد دلار در سال1383 به حدود 36 میلیارد دلار در سال 1394 شده است اما صادرات تعدادی از کالاها، حضور مستمری در بازار جهانی نداشتهاند و بازارهای خود را پس از نخستین سال حضور ازدست دادهاند. بیشتر این اقلام، مربوط به صنایع تولید کالاهای واسطهیی صنعتی و معدنی بوده است که بر اساس مزیتهای نسبی کشور به تولید و صادرات کالاهای واسطهیی و مصرفی دارای ارزش افزوده بالاتر میپرداختند، اما این کالاها به دلیل رقابتپذیری پایین، توان تداوم حضور در بازارها و در نتیجه افزایش میزان صادرات خود طی زمان را نداشتند.
براساس محاسبات انجام شده، حدود 400 تا 500 قلم کالا (ردیفهای تعرفه شش رقمی) با مجموع ارزش صادراتی سالانه بین 100 تا 800 میلیون دلار که حدود 18 تا 20درصد کالاهای صادراتی کشور را تشکیل میدادند امکان تداوم حضور در بازار جهانی و حفظ سهم خود و بقای در بازار را نداشتهاند. بررسی سبد صادراتی کشور طی 5 سال اخیر (94-1390) نیز نشان میدهد که حدود 5/1میلیارد دلار از صادرات کالاهای صنعتی و معدنی که از ویژگی ارزش افزایی و اشتغالزایی برخوردار بودهاند، از سبد صادراتی کشور خارج شده است. بنابراین باید موضوع حفظ و ماندگاری صادرات کالاها در بازارهای هدف کشور که به عنوان یکی از مولفههای بسیار مهم و تاثیرگذار بر رشد ماندگار صادرات کشورها شناخته شده است، برای رسیدن به اهداف برنامه ششم توسعه نیز مورد توجه خاص قرار گیرد و با استفاده از تجربیات کشورهای موفق در این حوزه، ماندگاری صادرات در استراتژیهای تجاری سالهای آتی هدفگیری شود.
ماندگاری صادرات مقولهیی است که عمدتا به چگونگی حضور و استمرار فعالیتهای شرکتهای توانمند برمیگردد و ضروری است در برنامههای توسعه صادرات، در مورد نحوه رقابت و همکاری میان شرکتهای فعال در بازارهای کلیدی توافقاتی میان سازمان توسعه تجارت و بخش خصوصی و تشکلهای مرتبط صورت گیرد.