نبود انگیزه اقتصادی کافی برای حل بحران آب کشاورزی
گروه صنعت|
اقتصاددانان بر این باورند که در زمان بروز هر بحرانی، انگیزههای اقتصادی فعال شده و بشر را در حل مسائل کمک میکنند و در همین راستا، کارشناسان از نبود این انگیزهها برای حل مساله آب در بخش کشاورزی سراسر جهان خبر میدهند. در این باره، استادیار انستیتو فناوری استیونس امریکا، در نشست «بحران آب در ایران و جهان؛ نگاه از زوایه اقتصاد و کسب و کار»، نقش مباحث اقتصادی در مسائل مرتبط با آب را کمرنگتر از سایر حوزهها دانست. به گفته حامد قدوسی، استادیار انستیتو فناوری استیونس امریکا، بحران آب یک مساله چند وجهی است که از زوایای مختلف میتوان به آن نگاه کرد، اما شاید نگاه اقتصادی نیز بتواند به اندازه خود در پیش بردن مفاهیم مرتبط با آب موثر واقع شود.
وی که در نشست کمیسیون کشاورزی اتاق ایران حاضر شده بود، با بررسی وضعیت بحران آب در ایران و جهان، گفت: بروز بحران در بخش آب شکاف بین عرضه و تقاضای این ماده حیاتی را افزایش میدهد. این شکاف تاحدودی با افزایش بهرهوری قابل اصلاح است. از نظر اقتصاددانها وقتی وضعیتی از یک شرایط عادی خارج شده و وارد بحران میشود، انگیزههایی شروع به فعالیت میکند که در گذشته وجود نداشت. فعال شدن این انگیزهها شرایطی جدیدی را ایجاد میکند که نتایج آن قابل حدس نیست. استادیار انستیتو فناوری استیونس امریکا افزود: این انگیزههای فعال شده، به ما در حل بحران کمک میکند البته باور عمومی بر این است که در بخش کشاورزی و آبیاری این انگیزهها به اندازه کافی وجود نداشته و در ایران به دلایل اقتصادی، مکانیزمهای مناسب برای اصلاح انگیزهها وجود ندارد.
وی با اشاره به اینکه سرانه آب شیرین در دسترس به ازای جمعیت جهان از ۱۲,۵هزار مترمکعب به 6هزار و ۵۰۰مترمکعب رسیده، بیان کرد: علاوه بر اینکه با کاهش آب شیرین در جهان روبهرو هستیم، شاهد توزیع نابرابر منابع آب در جهان نیز هستیم. یعنی میزان آب در دسترس کم شده و توزیع آب در کشورهایی که سرانه آنها کاهش یافته، بدتر و در پرآبها افزایش یافته است. قدوسی با اشاره به تفاوتهای کمیابی آب و نفت گفت: برای اینکه آب منجر به تولید شود باید آب، زمین و نیروی کار در کنار هم قرار گیرند. بنابراین اگرچه به ظاهر سرانه آب مردم جهان ۶هزار و ۵۰۰مترمکعب است اما با تمام این آب نمیتوان غذا تولید کنیم؛ زیرا مقدار قابلتوجهی از این آب در مناطقی قرار دارد که تبدیل به آب مجازی نمیشود. به گفته قدوسی، وضعیت مصرف آب کشاورزی جز اروپا در سایر قارههای جهان مشابه ایران بوده و توزیع مصرف در سه بخش شرب، صنعت و کشاورزی وضعیتی مشابه ایران دارد. یعنی بیشترین حجم آب مصرفی صرف بخش کشاورزی میشود.
ریسکهای بلندمدت آب
استادیار انستیتو فناوری استیونس امریکا با اشاره به اینکه بررسیها نشان میدهد در کوتاهمدت بحران آب مسالهیی جدی نیست، به بررسی گزارش مجمع جهانی اقتصاد درباره ریسکهای آب در بلندمدت پرداخت. وی تشریح کرد: در بلندمدت تلفیقی از اثر کمبود آب، غذا و تغییر اقلیم، ریسکهایی را برای بشر به وجود میآورد. 6 عامل بحران، شامل آب، تغییر اقلیم، تغییر در بارش و آب و هوا، بحران غذا و نابرابری و شورشهای اجتماعی که به آب و غذا بستگی دارد، مشکلات آینده بشر هستند که با مساله آب ارتباط دارند. قدوسی رشد جمعیت و کاهش بارشها در سطح جهان را عواملی معرفی کرد که زمینه کاهش سرانه آب در جهان را فراهم کرده است.
براساس اظهارات این کارشناس، رشد اقتصادی نیز سرانه آب جهان را کاهش میدهد و بزرگترین نگرانی در سطح جهان در این قسمت وجود دارد؛ زیرا اثر رشد اقتصادی در کشورهایی نظیر چین و هند که جمعیت ۱,۵ تا 2 میلیارد نفر از جهان را در خود جای میدهند، سبب میشود رژیم غذای این کشورها از گیاهخواری به سمت گوشتخواری تغییر کند. استادیار انستیتو فناوری استیونس امریکا گفت: هرچه رژیم غذایی جوامع از حالت ساده گیاهخواری به سمت مصرف قهوه، کاکائو و گوشت حرکت کند، میزان آب مورد نیاز برای تامین غذای جهان هم بیشتر شده و ما را با بحران بزرگتری از نظر کمبود منابع آب روبرو میکند. قدوسی درباره اثر تغییر اقلیم بر منابع آب گفت: تغییر اقلیم علاوه بر اینکه توزیع بارشها را در کشورها تغییر داده و بدتر کرده است، میزان تبخیر و تعرق را نیز در کشوری نظیر ایران بیشتر میکند. در نتیجه تغییر اقلیم بحران آب را تشدید میکند.
صنعت رقیب کشاورزی
استادیار انستیتو فناوری استیونس امریکا رشد اقتصادی کشورها را عاملی برای افزایش دستمزد کارگران و توقف فعالیتهای کشاورزی در این نقاط معرفی کرد. به گفته وی افزایش بهرهوری سایر بخشهای اقتصادی سبب میشود کشاورزی در عمل کوچک شود. ترکیب این عامل با نگرانیهای محیطزیستی شرایط جدیدی را برای کشورها ایجاد میکند. در حال حاضر کشورهایی نظیر ژاپن و سویس که به لحاظ سنتی میتوانستند تولیدکننده محصولات غذایی باشند، به واردکننده غذا تبدیل شدهاند. وی با اشاره به اینکه برای حل بحران آب مجموعهیی از راهحلها وجود دارد، به تشریح این راهکارها از نگاه اقتصادی پرداخت.
به گفته استادیار انستیتو فناوری استیونس امریکا کاهش ضایعات محصولات کشاورزی، هدر رفت آب، تغییر شکل انرژی و کاهش مصرف آن، بهبود بهرهوری آب در بخش کشاورزی و افزایش عرضه آب راهکارهایی هستند که در حل بحران آب میتوان به آن کمک کرد. بر اساس تخمینها، در ایران حدود ۱۰میلیارد متر مکعب هدر رفت آب بر اثر ضایعات محصولات کشاورزی اتفاق میافتد. با تغییر رژیم غذایی و کاهش ضایعات میتوان این روند را کاهش داد.
قدوسی ادامه داد: بخش زیادی از آب کشورها صرف تولید انرژی میشود. برخی کشورها نیز سوخت زیستی دارند. با جایگزینی سوختهای ناشی از انرژی فسیلی با انرژیهای پاک یا سوخت زیستی با سوخت فسیلی مصرف آب کاهش مییابد. با این شیوهها حدود ۱۰ تا ۲۰درصد از کمبود منابع را جبران میکنیم. وی عنوان کرد: افزایش عرضه آب شیرین هم میتواند در حل مساله بحران آب راهگشا باشد. برای این منظور از تکنولوژی مناسب میتوان بهره گرفت.