پاکستان به تعهداتش پشت کرد؛ «تاپی» جانشین «صلح»...
خط لوله «تاپی» باوجود چالشهای بسیار در مسیر عملیاتی شدن، رقیبی جدی برای حذف ایران از صحنه رقابت انرژی است.
فرصت تکمیل قرارداد خط لوله صلح رو به پایان است. هر چند که چندی پیش رسانههای پاکستانی خبری مبنی بر لغو یکطرفه قرارداد ازسوی ایران دادند ولی وزارت نفت کشورمان در این خصوص واکنشی نشان نداد، اما براساس قرارداد کمتر از یک ماه زمان تکمیل این خط لوله به پایان میرسد.
این درحالی است که چندی پیش شرکت مشترک احداث خط لوله رقیب یعنی تاپی با حضور مدیران فنی بخش انرژی چهار کشور ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند تاسیس شد که این توافق تنها یک پیام برای تهران داشت و آن اینکه دولت جدید پاکستان به تعهدات دولت قبلی این کشور در زمینه واردات گاز از ایران پایبند نیست.
آبان سالجاری بود که رییسجمهوری افغانستان به پاکستان سفر کرد تا فارغ از مباحث سیاسی مذاکراتی را درمورد واردات گاز از ترکمنستان با یکدیگر انجام دهند. اسلامآباد تلاش میکند تا برای واردات گاز از ترکمنستان با کابل به توافق برسد. بههمین منظور در ملاقاتی که اشرف غنی با مقامات پاکستان داشت قراردادهایی در زمینه تسهیل واردات گاز از ترکمنستان به امضا رسیده است.
اینطور بهنظر میرسد که دولت پاکستان بهدلیل فشارهای بینالمللی از تعهدات حزب مردم در دولت قبلی نسبت به ایران سر باز میزند و دنبال احداث خط لوله «تاپی» است تا انرژی موردنیاز خود را از طریق ترکمنستان تامین کند، اما پروژه خط لوله تاپی که قرار است منابع انرژی دریای خزر را به جنوب شرق آسیا منتقل کند همچنان بهخاطر چالشها و مشکلات امنیتی موجود بهخصوص در افغانستان نتوانسته عملیاتی شود.
این خط لوله ۱۶۸۰کیلومتری که موردحمایت بانک توسعه آسیاست قرار است روزانه 3.2میلیارد فوت مکعب گاز را از میدان گازی دولت ترکمنستان به پاکستان و هند منتقل کند.
بحث صدور گاز ترکمنستان به آسیای جنوب شرقی و کشورهایی نظیر هند، چین، پاکستان و افغانستان در شرایطی قوت گرفت که فشارهای بینالمللی بر ایران شدت و ایالات متحده امریکا بهطور علنی خواستار عدم توافق پاکستان، هند و چین با ایران درخصوص خط لوله صلح شد.
بهعلاوه شرکت امریکایی یونکال در میادین گازی ترکمنستان فعال است. از این رو، همواره از خط لوله تاپی که از خاک افغانستان میگذرد، حمایت میکند هر چند که وضعیت امنیتی ناپایدار و بیثبات افغانستان تاکنون مانع از اجرایی شدن این پروژه شده است.
از طرف دیگر، روسیه با احداث خط لوله تاپی مخالف است چراکه میخواهد گاز ترکمنستان تحتکنترل مسکو باقی بماند. اما بحث مهم این است که امریکا میخواهد با ایجاد مسیرهای مختلف صادرات گاز از نفوذ روسیه در منطقه بکاهد و همچنین نقش ایران در صدور گاز را کمرنگ کند.
درواقع باوجود موقعیت استراتژیک و ژئواکونومیک ایران، امریکا درراستای اهداف سیاسی و در جهت کنار زدن ایران از معادلات منطقهیی و بینالمللی ترجیح میدهد از طرح خط لوله تاپی حمایت کند. نباید فراموش کرد یکی از مولفههای قدرت در دنیای امروز دسترسی به منابع انرژی و تسلط بر خطوط انتقال انرژی است.
بخش اعظمی از ذخایر انرژی جهان (نفت و گاز) در بستر حوزه خلیجفارس و دریای خزر خفته است.
پس میتوان نتیجه گرفت که این دو منطقه مهم و استراتژیک عرصهیی است در کسب امتیاز برای هر کدام از قدرتها. ایران باوجود جایگاه خاص خود در این منطقه استراتژیک، اما بهخاطر فشارهای بینالمللی و تحریمهای اعمال شده، هنوز نتوانسته از این فرصت ایدهآل خود استفاده کند.
باوجود مشکل امنیتی و بیثباتی در افغانستان درگیر جنگ، تنش میان هند و پاکستان، اما بهدلیل حمایت جامعه بینالمللی و امریکا مانند حمایت ازخط لوله ناباکو امکان عملیاتی شدن خط لوله تاپی بسیار است و در این صورت نهتنها اقتصاد افغانستان از طریق کسب عوارض ترانزیتی تقویت میشود، بلکه مناسبات میان هند و پاکستان که دو رقیب متخاصم در منطقه محسوب میشوند نیز بهتر و مستحکمتر خواهد شد.
درواقع منافع ایران در برابر خط لوله تاپی یک حالت برد-باخت است و با عملیاتی شدن آن منافع ایران که میتوانست از طریق خط لوله صلح بهدست آید از میان میرود. به هر حال برای حضور در عرصه معادلات بینالمللی آن هم باتوجه به وجود مولفههای قدرت، ازجمله ثبات، امنیت و منابع انرژی نیاز است که تهران فشارهای بینالمللی بهواسطه تحریمها را با ایجاد اعتمادسازی بر سر موضوع هستهیی و ادامه روند دیپلماسی فعال برای رسیدن به نتیجه برد- برد از میان ببرد. مطمئنا کشوری قدرتمند همچون ایران بهتر میتواند در منطقه برای ایجاد ثبات و امنیت برای کشورهای همسایه و منطقه موثر باشد.