خودروهای پر ریسک بیمه بیشتری بپردازند
گروه راه و شهرسازی| سارا حامدی|
در دنیای امروز که بشر در تمام بخشها و حوزه به دنبال افزایش سرعت، صرفهجویی در زمان و بهبود شرایط برای ایجاد راحتی و آسایش بیشتر است، بهبود شرایط حمل و نقل از اهمیت فراوانی برخوردار است.
از آنجایی که حمل و نقل چه عمومی و چه انفرادی و چه درون یا برونشهری موضوعی است که با زندگی تکتک افراد گره خورده است، در نتیجه افزودن چاشنی تکنولوژی به بخشهای مختلف حمل و نقل میتواند به بهبود وضعیت هر یک کمک شایانی کند.
از سوی دیگر یکی از نشانههای بارز قرن حاضر سرعت تغییر و تحولات علمی و فنی است. امروزه بشر بهطور مداوم با نوآوریها و فناوریهای نوین مواجه میشود و به فراخور نیاز خود، از آنها در زمینههای مختلف و جهت بهبود امور استفاده میکند. یکی از فناوریهای نوین که در دهههای اخیر در حوزه حمل و نقل بهطور گسترده در جهان رواج یافته است، سیستمهای حمل و نقل هوشمند (ITS) است که موجب تحولات شگرف و بهبود عملکرد، کارایی،
بهر هوری و ایمنی حمل ونقل شده است. سیستمهای حمل و نقل هوشمند قرابت نزدیکی با ارتباطات و فناوری اطلاعات دارد و ارتباط مناسبی بین انسان، وسیله نقلیه و جاده برقرار کرده است؛ به عبارت دیگر سیستمهای حمل و نقل هوشمند با استفاده از IT تحولی را در صنعت حمل و نقل پدید آورده است، به این جهت بازارهای بسیاری مستقیم یا غیرمستقیم با آن درگیر هستند و تبعا فرصتهای شغلی زیادی نیز ایجاد میشود.
تاکنون تعاریف و تعابیر بسیاری برای آی تی اس (Intelligent Transport System) یا همان «سیستمهای حمل و نقل هوشمند» ارائه شده است؛ اما تعریفی که در برنامه راهبردی ITS ایالت ویکتوریا استرالیا عنوان شده تعبیری مدرنتر و با دربرگیری بیشتر به شمار میآید: «استفاده هدفمند از ارتباطات و فناوری اطلاعات (ICT) برای خلق سیستم کارآمد و ایمنتر حمل و نقل.»
امروزه «سیستمهای حمل و نقل هوشمند» خود به عنوان دانشی مستقل نگریسته میشود؛ ولی ماهیت میانرشتهیی «سیستمهای حمل و نقل هوشمند» و امور مربوط به آن ایجاب میکند، بهطور خاص از علوم زیرشاخه «ارتباطات و فناوری اطلاعات» نظیر برنامهریزی حمل و نقل، مهندسی ترافیک، مهندسی سازه و مهندسی راه بهرهگیری شود. با اینکه بهکارگیری «سیستمهای حمل و نقل هوشمند» برای دولتها بسیار هزینهبر است و همواره جزو پروژههای عظیم به شمار میرود، اما سودهای آشکاری چون کاهش مصرف سوخت و انرژی و سودهای نهفتهیی چون کاهش زمان موثر سفر، افزایش ایمنی و... سبب شده است که نه تنها تردیدی در بهکارگیری این سیستمها وجود نداشته باشد و سرمایهگذاری کلان در این حوزه را موجه کند، بلکه به ضرورتی در زندگی امروز جوامع بشری تبدیل شود.
ترسیم نقشه ترابری هوشمند کشور
سیستمهای حملونقل هوشمند (ITS) سیستمهایی هستند که در جهت بهبود و اصلاح عملیات شبکه حملونقل عمل میکنند و هدف اصلی این سیستمها افزایش کارایی، نجات انسانها و جلوگیری از اتلاف وقت و انرژی است. تجربههای جهانی ثابت کرده است که نخستین گام به سوی سیستمهای ایتیاس (Intelligent Transportation system)، طراحی معماری ملی ITS است که در آن پیش از آغاز پیادهسازی سیستمهای حملونقل اقدام به برقراری هماهنگی میان اجزای آن میشود. در این سند مشخص خواهد شد که چه سیستمهایی با چه اولویتهایی در چه مکانهایی و با چه استانداردهایی نصب شود.
در همین رابطه مهدی قطعی، مدیر پروژه طرح کلان مطالعه و طراحی سیستمهای حملونقل هوشمند درون شهری و برون شهری در گفتوگو با «تعادل» گفت: طرح کلان ملی تدوین شده است و ارائه سند ملی سیستمهای حملونقل هوشمند یکپارچه با هدف تسهیل حرکت و ارتقای سطح کیفیت، ایمنی، بهرهبرداری از حملونقل عمومی و پاک و یکپارچه، ارتقای فرهنگی کاربران، قانونپذیری، توجه به استانداردها و خودکارسازی کنترل ترافیک در شبکههای حملونقل برونشهری و درونشهری با قابلیت توسعه بوده است.
وی افزود: در این راستا پژوهشکده حمل ونقل و سیستمهای هوشمند دانشگاه صنعتی امیرکبیر به عنوان مجری طرح، تمامی مساعی خود را به کار بسته است.
قطعی گفت: این سند راهبردی خود شامل 9 زیرسند میشود که هدف اصلی این 9 زیرسند، ارائه راهبردها و چارچوبهای عملیاتی برای یکپارچهسازی سیستمهای حملونقل هوشمند با یکدیگر و با سایر موجودیتها و عوامل موثر در حمل ونقل، جلوگیری از دوباره کاری و ارائه نقشه راه توسعه سیستمها بر اساس برنامه فراگیر و هدفمند بوده است.
با اجرای این طرح امکان کاهش قابل توجهی در میزان تصادفات و کاهش هزینههای ساخت و راهاندازی سیستمها در کشور وجود دارد و مردم و مدیران ترافیک فواید واقعی سیستمها را لمس خواهندکرد.
وی افزود: به علاوه در هر زیرسند ضمن ارزیابی اهداف و نیازمندیها، مکانیسم انتخاب بستههای خدماتی حملونقل هوشمند و زیرسیستمها و بستههای تجهیزات و نحوه بهرهبرداری از آنها و مسوولیتها و ملاحظات اجرایی مورد نیاز همه مدیریتهای مسوول در حوزه ترافیک ارائه شدهاند.
قطعی با اشاره به اینکه امسال نخستین نسخه نگارش سند معماری ملی سیستمهای حملونقل هوشمند ایران تحویل وزارت راه و شهرسازی، وزارت کشور و وزارت علوم شده است، گفت: از آنجا که دانشگاه محیطی غیر انتفاعی است و سهامدار شرکت یا واردکننده تجهیزات حملونقل هوشمند نیست، بهترین مسوول برای تهیه سند ملی معماری سیستمهای حملونقل هوشمند است. زیرا شرکتهای واردکننده و تولیدکننده کالا و محصولات حملونقل هوشمند، صرفا کالاهای مرتبط با خود را تبلیغ میکنند و بقیه بخشها را مغفول میگذارند و سازمانهای اجرایی نیز متاسفانه، معمولا تحت تاثیر طرز تفکر این شرکتها باقی میمانند. در این راستا دانشگاهیها تلاش کردهاند به عنوان یک قاضی بیطرف، صرفا با توجه به مدلهای علمی و بدون تمرکز بر جنبههای تجاری که سنخیتی با کار دانشگاهی ندارد، درخصوص
حملونقل هوشمند سند کاربردی ارائه کنند.
توجه به اولویتهای کشور
مدیر پروژه طرح کلان مطالعه و طراحی سیستمهای حملونقل هوشمند ادامه داد: در سند راهبردی منتشر شده به اولویتهای کوتاهمدت، میانمدت و بلندمدت به پیشرفتهای تکنولوژیکی ایران در بخشهای مختلف صنعتی و دانشگاهی توجه شده است و درواقع این سند جمعبندی نظرات کارشناسان مختلف در حوزههای مختلف حملونقل و شهرداریهاست.
قطعی تاکید کرد: به نظر میآید اگر بنا به تغییر و تحولات در حوزههای حملونقل باشد باید به این سند به عنوان نقشه راه نگاه شود تا مسوولان و سازمانهای مختلف متوجه شوند که جایگاهشان کجاست، مسیر چیست و به کجا باید برسند. به علاوه از روی این سند میتوان فهمید کدام سیستمها میتوانند اهداف مدیریت را با کمترین میزان هزینه پوشش دهند و پیشنیازهای هر سیستم چیست و هر سیستم زیرساخت ایجاد کدام یک از سیستمهای بعدی را فراهم میکند.
مهدی قطعی تصریح کرد: وزارت راه و شهرسازی و سازمان راهداری و حملونقل جادهیی از ابتدا به صورت کاملا فعال در این طرح وارد شده است و جاده تهران به بازرگان را به عنوان طرح پایلوت برای اجرایی کردن نتایج معماری سند راهبردی در اختیار پژوهشکده حملونقل و سیستمهای هوشمند قرار داده است و این زمینه را فراهم کرده است که عملا این طرح در یکی از جادههای بزرگ کشور اجرا شود.
وی افزود: همچنین سازمان راهداری و حملونقل جادهیی مصمم است تا با توجه به پیشنهادهای سند معماری تغییر و تحولات سیستمها و مکانیابی آنها را اجرا کند تا بتوان از روی آن میزان تاثیر نتایج معماری در کاربرد را اندازهگیری کرد.
ایران یکی از پیشگامان ITS
استادیار گروه علوم کامپیوتر دانشکده ریاضی دانشگاه صنعتی امیرکبیر به جایگاه ایران در بخش حملونقل هوشمند در دنیا اشاره کرد و گفت: ایران یکی از کشورهای پیش رو در زمینه ایتیاس (intelligent transportation system) است و گستردگی سامانهها و پیادهسازی سیستمها به صورت موردی در ایران بسیار زیاد است.
وی گفت: به عنوان مثال ایران در مورد خودروهای به هم متصل جایگاهی نزدیک به مرز روز دنیا دارد اما تعداد خودروهایی که در آن از این تکنولوژی استفاده شده در مقایسه با خودروهایی که فاقد این تکنولوژی هستند قابل مقایسه نیست و باید تلاش شود تا از این نوع تکنولوژی در درصد بیشتری از خودروها استفاده شود.
وی ادامه داد: اما همین تکنولوژی خودروهای متصل که در ایران مورد استفاده قرار میگیرد، قابل رقابت با تکنولوژیهای روز دنیا در امریکا، ژاپن و کشورهای اتحادیه اروپاست. به گفته مدیر گروه علوم کامپیوتر، ایران در بخش ساخت دوربینهای کنترل سرعت نیز دارای ثبت اختراع است و استادان دانشگاهی ایران نیز در این بخش و در تکنولوژیهای وابسته به پردازش تصویر و امواج رادیویی حرفهای زیادی برای گفتن دارند.
وی افزود: همچنین ایران توانسته است در بحثهای مربوط به سیستمهای حملونقل هوشمند مبتنی بر گوشیهای هوشمند همچون اطلاعرسانی روی موبایل، جمعآوری اطلاعات برای استخراج الگوهای حرکت از مبایل و تشخیص نحوه رانندگی و محاسبه میزان ریسک رانندگی به موفقیتهای بسیار شایانی دست یافته است.
مهدی قطعی اما با اعلام اینکه در کشور هنوز موفق نشدهایم تا در حوزه خودروهای بدون راننده به تکنولوژی روز دست پیدا کنیم و در این بخش نسبت به کشورهای پیشرفته عقب هستیم گفت: در این بخش از تکنولوژیهای
«HIGHTECH» عقب هستیم اما با توجه به پتانسیل دانشکدههای کشور در حوزه علوم کامپیوتر، سیستمهای هوشمند، الکترونیک و مکانیک خودرو، پردازش تصویر و تجمیع نتایج حسگرها، میتوان امید داشت تا در این بخشها نیز در برنامه بلندمدت 10ساله، به تکنولوژیهای روز دست پیدا کنیم.
مهدی قطعی درباره توسعه سیستمهای حملونقل هوشمند درون خودرویی نیز گفت: امکان استفاده از برخی از سیستمهای حملونقل هوشمند در خودروهای شخصی به دلایل حفظ حریم شخصی به سادگی وجود ندارد، با این حال در خودروهای حملونقل عمومی مانند اتوبوسهای درونشهری و برونشهری که بخشی از بودجههای آنها به صورت دولتی تامین میشود، پیادهسازی تکنولوژیهای حملونقل هوشمند درون خودرویی آسانتر بوده و فرآیند سادهتری نیزدارد.
وی افزود: از سوی دیگر چنانچه ادارات بیمه و پلیس راهنمایی و رانندگی ملاک عمل خود را درباره نرخ بیمه، تخفیفات بیمه و جرایم رانندگی نتایج تحلیلی سیستمهای حملونقل هوشمند قرار دهند، میتوان برای رانندگان خطرناک هزینههای بالاتر و برای رانندگان ایمن هزینههای کمتر ایجاد نمود و بدین وسیله در فرهنگسازی و بهبود فرهنگ رانندگی اثر گذاشت.
ابعاد گسترده حملونقل هوشمند
قطعی در بخش دیگری از صحبتهای خود به جنبههای بسیار گسترده در حملونقل هوشمند اشاره و اضافه کرد: پیشرفتهای تکنولوژیکی در عرصههای گوناگون میتواند در بستر حملونقل هوشمند و شهر هوشمند مورد استفاده انسان قرار گیرد و به بهبود سطح کیفیت زندگی انسان بیانجامد. قطعی گفت: به عنوان نمونه وی از ورود پهپادها به موضوع کاربردهای نظارتی در حملونقل هوشمند اشاره کرد و افزود: تا پیش از این پهپاد بیشترین استفاده را در بخشهای نظامی داشت، اما با توجه به پتانسیل وزارت دفاع ایران میتوان استفاده از پهپادها در سیستمهای نظارتی را گسترش داد که البته در حال حاضر تنها در حد مدلهای آزمایشگاهی طراحی و اجرا شده است. مدیر
پروژه طرح کلان مطالعه و طراحی سیستمهای حملونقل هوشمند درونشهری و برونشهری به تاثیر استفاده از سیستمهای حملونقل هوشمند در کاهش هزینههای حملونقل و کاهش میزان کالای قاچاق نیز اشاره کرد و تصریح نمود: البته ما در کشور در این بخش دچار عقبماندگی هستیم زیرا از آنجایی که در بخشهای مربوط به حملونقل کالا و گمرک به سیستمهای جدید و هوشمند اعتماد چندانی وجود ندارد در نتیجه نمیتوان تاثیر استفاده از این سیستمها را در کشور بهطور مستقیم دید.
مهدی قطعی ادامه داد: به عنوان مثال در بسیاری از کشورهای دنیا از اشعه ایکس برای عکسبرداری و بازرسی محمولههای باری استفاده میشود و استفاده از این تکنولوژی هم در بخش هوایی و هم در بخش جادهیی (برای پردازش بار کامیونها) از دقت بالایی برخوردار است.
وی گفت: مشابه چنین طرحی هماکنون به عنوان نمونه دردانشگاه تهران، در حال طراحی و آماده شدن برای اجراست که پس از اتمام میتواند به عنوان طرحی کاربردی در بخشهای مختلف حملونقل مورد استفاده قرار گیرد؛ در نتیجه میتوان روی این سیستمها در کاربردهای بیشتری وارد شد.
استادیار دانشگاه صنعتی امیرکبیر تاکید کرد: (درصورتیکه بخشهای مختلف حمل و نقل هوایی، دریایی، ریلی و جادهیی) به محیطهای دانشگاهی اعتماد کنند، دانشگاهیان میتوانند در این بخشها کمکهای شایانی برای بهبود سیستمهای حملونقل کنند.
مهدی قطعی تصریح کرد: در کشور ما در حوزه حملونقل هوشمند امکانات فراهم است و میتوان با استفاده از این امکانات در کنار تفکر سیستماتیک با مشکلات مربوط به بخش حملونقل مانند قاچاق، امنیت، تصادفات مقابله کرد و هزینههای جاری را نیز در هر یک از بخشها کاهش داد.
نقش سیستمهای هوشمند در توسعه اقتصادی
آرتین مانکاساریان فعال اقتصادی در حوزه حملونقل هوشمند درخصوص نقش این سیستمها به «تعادل» گفت: در صنعت حملونقل، اصول هشتگانه بسیار مهمی وجود دارد که برای مهیا شدن آنها در این صنعت ابتدا باید شناخت دقیقی از وضعیت موجود در کشور انجام شود، سپس از طریق برنامهریزی کوتاهمدت، میان مدت، بلندمدت و با استفاده از ابزاری از قبیل اصلاح قوانین، آموزش، استفاده از تجهیزات نرمافزاری و سختافزاری و غیره، مراحل رسیدن به اصول هشتگانه را طی کرد و از این طریق ضمن رسیدن به اهداف ITS باعث توسعه و رشد اقتصادی در کشور شد.
وی تصریح کرد: در حال حاضر بحث سیستم حملونقل هوشمند (intelligent transport system) در کشور بسیار داغ شده و بیشتر سازمانهای دولتی و شرکتهای خصوصی در تلاش هستند تا سهمی از این بخش اقتصادی نوپا که جزو بخشهای تکمیلی صنعت حملونقل است داشته باشند. این کارشناس سیستمهای حملونقل هوشمند ادامه داد: «اما در این بین نکتهیی که پیش از ارائه هر گونه طرح و اقدام برای اجرایی کردن آن باید مورد توجه قرارداد آن است که باید مراحل اولیه که شامل بررسی و شناخت زیرساختهای موردنیاز، امکانات، نیازها، محدودیتها و... را پشتسر گذاشت.»مانکاساریان تاکید کرد: مهمترین نکتهیی که معمولا در کشورهای در حال توسعه به فراموشی سپرده میشود این است که بررسی شود درخصوص موضوع موردنظر چه
اطلاعاتی دراختیار است و به چه اطلاعاتی نیاز است و درنهایت چگونه میتوان با کمترین ریسک به نتیجه و هدف واقعی دست یافت.
آرتین مانکاساریان درخصوص ارتباط حملونقل و اقتصاد به «تعادل» گفت: در صورتی که بنگاههای اقتصادی کشور را قلب و بخش حملونقل را به عنوان رگهای آن در نظر گرفته و سیستم اطلاعرسانی را اعصاب و مدیریت سیستم را مغز انسان فرض کنیم، برای سلامت بدن تمام این بخشها باید فعالیت منسجم داشته باشند؛ اما اگر قلب که در نقش بنگاههای اقتصادی و تولیدی کشور است چیزی را تولید نکنند و رگها به عنوان حملونقل کالا و خدمات وظیفه خود را بدرستی انجام ندهند و درنهایت کل سیستم اطلاعرسانی و مدیریت کارایی نداشته باشند، نمیتوان از بدن که در نقش کشور است، انتظار داشت که اقتصاد سالمی را داشته باشد.
وی تصریح کرد: اقتصاد بخشهای متنوعی دارد که یکی از مهمترین آنها بخش حملونقل است اما به دلیل حاکم شدن اقتصاد تک محصولی (نفت)، سایر بخشهای اقتصادی کشور مورد بیمهری واقع شدهاند، درحالی که با تقویت و بازسازی بخش حملونقل از طریق اصلاح قوانین و مقررات و با کمک روشهای نوین و سیستمهای هوشمند حملونقل (ITS) که منطبق با شرایط کنونی و توسعه فعلی کشور باشند، میتوان با استفاده از موقعیت جغرافیایی استراتژیک کشور رشد و توسعه اقتصادی کشور را دچار دگرگونی سریع کرد. آرتین مانکاساریان گفت: در صورتی که صنعت حملونقل تقویت و بازسازی شود موجب ایجاد فعالیتهای اقتصادی جدید، اشتغالزایی، سرمایهگذاری و تولید خواهد شد.
وی تاکید کرد: از آنجایی که ارتباط حملونقل با سایر بخشهای اقتصادی -اجتماعی کشور، رابطهیی مستقیم، بسیار مستحکم و تنگاتنگ است، این بخش به یکی از ارکان اصلی و بنیادی اقتصاد همه کشورها تبدیل شده است. اهمیت بخش حملونقل به اندازهیی است که امروزه برای ارزیابی رشد و توسعه اقتصادی کشورها، میزان اشتغال و ارزش افزوده بخش حملونقل را بهعنوان یکی از مهمترین معیارهای ارزیابی درنظر میگیرند.
این کارشناس سیستمهای حملونقل هوشمند گفت: در دنیای امروز تسریع عملیات، نظارت عملی و آنی، جمعآوری اطلاعات و ایجاد ارتباط درون بخشی و بین سازمانی فقط از طریق نرمافزارها و سختافزارهای مختلف امکانپذیر میگردد که به دلیل پراکندگی نرمافزارها و تولیدکنندگان آنها و عدم تعریف استاندارد واحد برای گردش کار، بانکهای اطلاعاتی و خروجی آنها و عدم جمعآوری اطلاعات به صورت کامل، برای برنامهریزیهای آینده از اطلاعات موجود در قالب نرمافزارهای مدیریت اطلاعات، استفاده نمیشود.
وی افزود: یکی از بهترین روشهای عملی، اصلاح قوانین و مقررات در کنار تولید و استفاده از نرم افزاهایی با استاندارد یکسان در کلیه بخشهای حملونقل است که با کمک این نرمافزارها ضمن ایجاد نظم و اصلاح گردش کار، اقدام به تجمیع اطلاعات میشود تا زمانی که مرکز اطلاعات حملونقل ارتباط تنگاتنگی با سایر نرمافزارهای سازمانهای مختلف ایجاد میکند و از طریق سیستم مدیریت اطلاعات، آنالیز کل اطلاعات تجمیع شده انجام شده و در برنامهریزی حملونقلی کشور استفاده شود. آرتین مانکاساریان با بیان اینکه سیستم حملونقل هوشمند بهرهگیری از تکنولوژی ارتباطات، مخابرات، سیستمهای اطلاعرسانی، نرمافزارها و سختافزارهای حملونقلی ضمن مدیریت عملیاتی بخشهای مختلف صنعت حملونقل است و با جمعآوری، نگهداری، پردازش و توزیع اطلاعات مربوط به اطلاعات مربوط به جابهجایی کالا و مسافر موجب افزایش بهرهوری و ایمنی
در صنعت حملونقل میشود.
وی تاکید کرد: قبل از اینکه طراحی آیتیاس (ITS) انجام شود، باید اهداف این سیستم تعریف شود تا بتوان مراحل رسیدن به اصول کارآمد حملونقل را سرعت بخشید.
این کارشناس سیستمهای حملونقل هوشمند تصریح کرد: برای داشتن آی تی اس (ITS) کارآمد در کشور پس از شناخت دقیق و تعیین هدف باید نرمافزارها و سختافزارهای کمک حملونقلی را ایجاد و عملیاتی و سپس مرکز اطلاعات حملونقل را در کشور ایجاد نکرد تا ضمن جمعآوری اطلاعات از تجهیزات درون خودرویی، پایانههای کشور و پلیس، بتوان از اطلاعات جمعآوری شده به صورت بهینه از طریق آنالیز آنها، استفاده کرد.
وی ادامه داد: مرکز اطلاعات حملونقل، از طریق ارائه اطلاعات جمعآوری شده، باعث میشود تا سیستم حملونقل هوشمند بتواند وظیفه خود را به درستی ایفا کند، درنتیجه برای رسیدن به این منظور باید مرکز اطلاعات حملونقل پس از بررسی دقیق، طراحی شود تا باعث موفقیت کل سیستم حاصل شود. مانکاساریان افزود: برای طراحی مرکز اطلاعات حملونقل باید دانست که چگونه اطلاعات را به دست آوریم، سازمانهای دولتی چه اطلاعاتی دارند، چه اطلاعاتی را دراختیار تیایسی (مرکز اطلاعات حملونقل) قرار خواهند داد و در نهایت بررسی اینکه چگونه باید اطلاعات را ارائه کنیم.
این کارشناس حملونقل گفت: استفاده از مولفههای سیستمهای حملونقل هوشمند، موجب رشد بسیار سریع صنعت حملونقل خواهد شد و در صورتی که تمامی موارد مربوط به زیرساختهای آن انجام شود ضمن اصلاح و ایجاد توسعه و رشد اقتصادی خرد در هر بنگاه اقتصادی کشور، باعث اصلاح، توسعه و رشد اقتصادی کلان در کشور خواهد شد و در نهایت تاثیر آن در تجارت بینالمللی این صنعت نمایان خواهد شد.