جمعیتهایی که آب رفتند
گروه گوناگون- اخیرا سازمان ملل گزارشهای متعددی از جمعیت کشورها منتشر کرده که در این آمار، پیشبینی شده تا سال 2050 جمعیت جهان به 9.7میلیارد نفر و در سال 2100 به 11.2میلیارد نفر میرسد. با این گزارشها شاید خبر کاهش جمعیت در برخی کشورها غافلگیرکننده باشد. بهتازگی گزارشهایی منتشر شده که نشان میدهد نرخ رشد جمعیت رو به کاهش است. از آنجا که افزایش جمعیت بهدلیل استفاده بیش از حد از منابع طبیعی، اقتصادی و اشغال فضای فیزیکی در جهان نگرانکننده است، برخی تصور میکنند کاهش جمعیت زمین میتواند خبر خوشایندی محسوب شود اما کاهش ناگهانی جمعیت نیز مشکلاتی را در پی خواهد داشت. از مهمترین این مشکلات میتوان به کاهش رشد و توسعه اقتصادی، انقطاع نسل بشر، اختلال در ارتباطات اجتماعی، تضعیف نیروی دفاعی کشور، کاهش جمعیت جوان و نخبه و بهتبع آن پیری و بینشاطی جمعیت اشاره کرد.
براساس آخرین گزارشها، سوریه در صدر فهرست کشورهایی با بیشترین کاهش جمعیت در جهان است. این کشور در سال 2016 با 9.73درصد کاهش جمعیت روبهرو شده است. پس از آن، جزایر کوک- واقع در اقیانوسیه- رتبه دوم را به خود اختصاص میدهد. طبق آخرین آمار به دست آمده در سالی که گذشت، این مجموعه جزایر در حدود 3درصد کاهش جمعیت داشته است. در ادامه این گزارش مولدووا، کشوری واقع در اروپای شرقی نیز، سومین کشوری معرفی شده که بیشترین کاهش جمعیت را در سال 2016 به ثبت رسانده است.
هنگامی که یک کشور شاهد ناآرامیهای سیاسی یا جنگهای داخلی باشد، شهروندان آن کشورها بیشتر به دنبال راه فرار و یافتن پناهگاهی امن هستند. در چنین کشورهایی، علاوه بر مهاجرت، کشته شدن مردها و جوانها در جنگها و ناآرامیها، به کاهش تولد منجر میشود.
در ادامه این گزارش، بلغارستان، استونی و پورتوریکو به ترتیب بیشترین کاهش جمعیت را در سال 2016 به خود اختصاص دادهاند. بلغارستان از کشورهایی است که رشد اقتصادی ضعیفی دارد. پس از فروپاشی بلوک شرق، با تمام تلاشهای صورت گرفته سیستم اقتصادی این کشور همچنان کشاورزیمحور است و صنعت در آن جایی ندارد. همین مساله باعث بروز فقر شدید در این کشور شده است. در چنین شرایطی کمبود فرصتهای شغلی جوانان آماده به کار را به سمت مهاجرت میکشاند. بنابراین با خروج جمعیت جوان از یک کشور، ازدواج و زاد و ولد نیز در آن کشور کاهش مییابد. بلغارستان در سال 2016، در حدود 0.83درصد کاهش جمعیت را ثبت کرده است. استونی نیز در سال گذشته با 0.68درصد کاهش جمعیت روبهرو بوده است.
در گزارشهای بسیاری، از کاهش نرخ باروری در کشورهای در حال توسعه صحبت شده است. آفریقایجنوبی نیز از کشورهایی است که در سال 2016 با کاهش جمعیت روبهرو بوده است. براساس تحقیقات و نتایج به دست آمده، مشخص شده که نرخ باروری در آفریقا، بسیار کندتر از پیشبینی سازمان ملل بوده است. آنطور که در این گزارش آمده، آفریقایجنوبی با 0.48درصد کاهش جمعیت در سال 2016 مواجه بوده است. طبق نتایج به دست آمده از مطالعات جمعیتی، کاهش جمعیت به عوامل گوناگون اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی مرتبط است. در این گزارشها عنوان شده که بخشی از این کاهش جمعیت بهدلیل آگاهی از مشکلاتی است که برخی خانوادههای پرجمعیت با آن روبهرو هستند. در حقیقت هرقدر که جامعه آگاهتر میشود، جمعیت بهصورت معقولانهتری کنترل میشود. با این حال، برخی کارشناسان معتقدند که این مساله تاثیر منفی خود را بر افت جمعیت نیز نشان میدهد.
باتوجه به افزایش فرصتهای شغلی و شرایط اجتماعی برای زنان، ازدواج در سنین بالاتر و فرزند کمتر یا حتی بیفرزندی بیشتر از قبل رواج یافته است. همچنین در بحث اقتصادی، به نظر میرسد هزینههای زندگی هر فرد بهطور متوسط افزایش یافته و این موضوع میتواند خانوادهها را به این فکر بیندازد که اگر فرزند کمتری داشته باشند بهتر میتوانند هزینههای پرورش او را پرداخت کنند. هرچند که نمیتوان از تاثیر آموزش بر مدیریت جمعیت غافل شد. در حقیقت حتی اگر جمعیت کشوری زیاد باشد، آموزش میتواند کمک بسیاری به توسعه جامعه کند.