گلناز پرتوی مهر| مساله ناترازی گاز در کشور طی سال‌های اخیر با وجود افزایش برداشت از میادین گازی، با رشد چشمگیر مصرف به دلیل قیمت پایین انرژی و همچنین استفاده غیربهینه گاز در بخش خانگی و صنعتی روبه‌رو شده است.

مصرف نامناسب و غیراستاندارد صنایع از سوخت و خوراک ارزان در کنار ‌قیمت پایین انرژی در بخش خانگی که موجب مصارف بسیار بالای گاز در بخش خانگی به‌ویژه در خانه‌های بزرگ و استخرهای خانگی شده است؛ منجر به ایجاد وضعیت نابسامانی در زمینه ناترازی گاز شده است. 

به گزارش « تعادل» مصرف غیربهینه در کشور می‌تواند عامل اصلی مساله ناترازی گاز باشد. برای جلوگیری از مصرف نادرست باید نسبت به رویکردها و مصارف خارج از الگوی بهینه استاندارد اصلاحاتی صورت پذیرد. مصارف غیراقتصادی و غیرکارآمد نظیر تولید متانول با رانت خوراک در بخش صنعتی و همچنین مشترکان پرمصرف در بخش خانگی موجب شده‌اند که مصرف گاز به صورت غیربهینه و زیان‌ده ایجاد گردد و برای این مهم باید نظام قیمت‌گذاری صنعتی تنها برای توسعه زنجیره ارزش و تولید مواد با ارزش افزوده بالا امکان یارانه خوراک و سوخت ارزان داشته باشد. 

در وضعیت فعلی کشور در بخش صنعتی با مشکل جدی کارآمدی صادرات روبرو است. به‌طور مثال خوراک گازی که متانولی‌ها دریافت می‌کنند و به وسیله آن خوراک گازی، متانول تولید و به صادرات می‌رسد؛ قیمت پایین‌تری از صادرات گاز خام دارد و این موضوع عملا مفهومی تحت عنوان تله انرژی مجازی را یادآور می‌کند.

ایران در صنعت خود دچار گرفتاری در تله انرژی شده است، یعنی عملا محصول صادراتی ایران در صنایع مختلف از جمله صنعت فولاد یا صنعت پتروشیمی، نه تنها ارزش افزوده بالایی ندارد بلکه به نوعی خام‌فروشی و نیمه‌خام‌فروشی لحاظ می‌شود و این رویکرد غلط توسعه یک مرحله‌ای زنجیره ارزش و صادرات ماده خام در صنایع مختلف به چشم می‌خورد.

 آمار ۶ماهه صادرات کل غیرنفتی امسال در مقایسه با ۶ماه اول سال۱۴۰۰، حاکی از آن است که روند صعودی خام‌فروشی در دولت فعلی نیز ادامه دارد. بر این اساس سهم صادرات خام و نیمه‌خام از کل صادرات در نیمه نخست سال قبل، ۲۵درصد و در نیمه نخست امسال به ۳۰درصد صعود کرده است. این کالاها عمدتا کالاهای با ارزش افزوده پایین هستند که به عنوان مواد اولیه و واسطه‌ای تولیدات پیچیده از سوی کشورهای هدف خریداری می‌شوند.

از این رو افزایش صدور کالاهای خام و نیمه‌خام به معنی رونق ارزان‌فروشی و اعطای یارانه انرژی به صنعتگران خارجی است که به آن تله انرژی مجازی نیز می‌گویند. راهکار این امر نیز افزایش سهم تحقیق و توسعه و ورود علم و فناوری به دل صنایع کشور است؛ سیاستی که تحت عنوان سیاست تولید بار اول و اعطای اعتبار مالیاتی به شرکت‌ها برای افزایش تحقیق و توسعه مبتنی بر حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در صنعت است که این مهم نیز اخیرا در قانون جهش تولید دانش‌بنیان موردپیگیری قرار گرفته است.

بنابراین راهکار اصلی در بخش توسعه زنجیره ارزش، ابتدا اصلاح وضعیت فعلی در زمینه اصلاح نرخ گاز و در پیش گرفتن سیاست‌های جدید برای افزایش سهم تحقیق و توسعه و ورود علم و فناوری به دل صنایع کشور است تا با توسعه زنجیره ارزش و ارتقای تاب‌آوری ملی و رقابت‌پذیری بین‌المللی به سمت ایجاد ارزش افزوده واقعی و دوری از تله انرژی مجازی حرکت کنیم.

اجرای طرح‌های بهینه‌سازی مصرف گاز  با اصلاح نرخ گاز برای مشترکان غیراقتصادی در بخش خانگی و صنعتی

در این خصوص سید محمدرضا میرتاج‌الدینی عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس در گفت‌وگو با «تعادل» گفت: در تمام انرژی‌های موجود ما یارانه‌های پنهان وجود دارد و متأسفانه درصد بالایی از هزینه‌ها به صورت یارانه پرداخت می‌شود. بنابراین این یارانه باید به‌گونه‌ای توزیع شود که مشترکین در بخش صنعتی به سمت بهینه‌سازی مصرف و همچنین مشترکین در بخش خانگی از عدالت در توزیع نیز بهره ببرند چرا که تداوم این روند کشور را به ناترازی بیشتر گاز در بخش خانگی و صنعتی خواهد رساند.

میرتاج‌‌الدینی به بیان اهمیت اجرای این طرح پرداخت و بیان کرد: راهکار پلکانی شدن تعرفه‌ها برای مصارف خارج از الگوی بهینه و استاندارد مصرف در بخش خانگی و صنعتی دارای دو مزیت است؛ در ابتدا از کمبود گاز و انرژی جلوگیری و مصرف را کنترل می‌کند و در وهله بعدی با کاهش مصارف غیرکارآمد در بخش خانگی و بخش صنعتی با ارزش افزوده کم، انرژی برای تولید کالاهای با ارزش افزوده بالا فراهم خواهد شد. 

میرتاج‌الدینی مصارف خانگی کشور را با مصارف کل اتحادیه اروپا برابر می‌داند و بر این باور است که باید با اجرای طرح تعرفه‌گذاری پلکانی پرمصرف‌ها و همچنین اصلاح نرخ خوراک گاز، مصرف غیربهینه و غیراقتصادی انرژی را کنترل کرده و موجب جبران ناترازی گاز در کشور خواهد شد.

اهمیت اصلاح نرخ گاز برای مشترکان صنعتی و خانگی غیرکارآمد

همچنین هادی بیگی‌نژاد، عضو کمیسیون انرژی مجلس؛ در گفت‌وگو با خبرنگار «تعادل» اظهار کرد: باید با مدیریت مصرف جلوی زیانده‌شدن تولید گرفته شود و به سمت صادرات حرکت کرد. در واقع اکنون شرایط به گونه‌ای است که که گاز استخراج شده نه به واحدهای تولیدی و نه به صادرات می‌رسد و ما در زمینه مشترکان صنعتی و بخش خانگی باید اصلاحاتی داشته باشیم.

بیگی‌نژاد گفت: قانون برای امسال گفته است که هزینه انرژی برق و گاز باید به صورت پلکانی باشد به گونه‌ای که مصرف برای همه تا یک حد معینی قابل قبول است و قیمت برای مشترکان پرمصرف به سمت واقعی شدن حرکت کند. 

این نماینده مجلس در ادامه گفت: با روشی که صنایع در تولید سیمان یا فولاد اتخاذ کردند، در حقیقت در حال صادر کردن انرژی هستند نه محصولی که تولید کردند. ما در دام انرژی مجازی قرار گرفتیم و عملا صادرات محصولات با ارزش افزوده پایین انجام می‌دهیم. نرخ پایین سوخت و خوراک گاز صنعتی نیز سبب شده است که صنایع به دنبال بهره‌وری نمی‌روند. چون ارزانی انرژی وجود دارد، ترغیبی وجود ندارد که دستگاه‌هایی با بهره‌وری بالا تهیه کنند. عملا نرخ ارزان خوراک و سوخت صنایع، بهره‌وری صنایع را به‌شدت کاهش داده است. 

این عضو کمیسیون انرژی مجلس با اشاره به اهمیت توسعه زنجیره ارزش و افزایش تحقیق و توسعه در صنایع کشور، اظهار کرد: باید در این زمینه تحقیق و توسعه در صنایع فعال شود؛ با حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانیم زمینه دانش بنیان شدن صنایع و توسعه زنجیره ارزش را فراهم کنیم. همچنین می‌توانیم با فروش کالاهای تولید بار اول شده، ورود ارز به کشور را تسهیل کرده و تحریم فروش نفت را خنثی کنیم.