مدل اعتبارسنجی مشتریان بانکی در امریکا
مهدی کیانی| کارشناس اقتصادی|
در الگوی اعتبارسنجی مورد استفاده در نظام بانکی امریکا برای مشتریان بانکی حقوق مشخصی در نظر گرفته شده که شاید مهم‌ترین آن حق اطلاع مشتری از رتبه اعتباری خود و دلایل دستیابی به این رتبه است.
در ادبیات اقتصادی اعتبارسنجی روشی است مبتنی بر علوم آماری که در آن با استفاده از مدل‌های آماری، تاریخچه و حساب‌های اعتباری افراد و ریسک اعطای تسهیلات به افراد اندازه‌گیری می‌شود. زمانی که بانک‌ها قصد دارند به مشتریان تسهیلاتی پرداخت کنند، وضع اعتبار دارایی‌ها و خوش‌حسابی یا بدحسابی مشتری مورد نظر را می‌سنجند و پس از به دست آوردن اطلاعات لازم (ازجمله میزان سرمایه شرکت‌ها، نسبت‌های مالی میانگین موجودی سپرده مشتریان و میزان بدهی و تعهدات نزد بانک مورد نظر و سایر بانک‌ها) اقدام به تصمیم‌گیری در این خصوص می‌کنند.
تقویت نظام اعتبارسنجی می‌تواند موجب کاهش مطالبات غیرجاری بانک‌ها شود. بنابراین مرور تجربه کشورهای پیشرفته دنیا در حوزه اعتبارسنجی به سیاست‌گذاران و متخصصان صنعت بانکداری کشور جهت تقویت نظام بانکی از منظر اعتبارسنجی کمک می‌کند.
کشور امریکا با داشتن سابقه‌یی بالغ بر 50 سال پیشتاز در عرصه اعتبارسنجی مشتریان در حوزه بانک و بیمه به شمار می‌رود. موسسات اعتبارسنجی این کشور(Credit Bureau) دارای کامل‌ترین داده‌های اعتباری دنیا هستند. قانون گزارش اعتباری منصفانه امریکا(FCRA) استانداردهایی را برای جمع‌آوری، کنترل و انتقال داده‌های اعتباری افراد براساس دقت، انصاف و رعایت اطلاعات محرمانه شهروندان معین کرده است. موسسات اعتبارسنجی مختلفی در این کشور فعالیت می‌کنند اما 3موسسه Equifax، Experian و TransUnion مهم‌ترین آنها به شمار می‌روند.
متداول‌ترین روش اعتبارسنجی مشتریان بانک‌ها و موسسات اعتباری و بیمه‌ها در امریکا، روش FICO است. در این روش تمام سوابق اعتباری و مالی افراد درخواست‌کننده تسهیلات در یک نمره خلاصه می‌شود. محققان دقت و سرعت مناسب این روش را از مهم‌ترین مزایای آن می‌دانند. در روش FICO نمره اعتبار یک فرد اطلاعات مهم و مفیدی در اختیار وام‌دهنده قرار می‌دهد؛ زیرا به همراه نمره اعتباری افراد 4مورد از مهم‌ترین دلایل در شکل‌گیری نمره افراد به وام‌دهندگان ارسال می‌شود. البته تصمیم‌گیرنده نهایی برای پرداخت تسهیلات، بانک یا موسسه اعتباری است بنابراین حتی در صورت پایین بودن رتبه اعتباری افراد، ممکن است به آنها تسهیلات تعلق بگیرد.
در این روش اعتبارسنجی، عوامل مهمی در شکل‌گیری نمره اعتباری افراد دخالت دارند و هرکدام سهم مشخصی از نمره اعتباری افراد را به خود اختصاص می‌دهند. از مهم‌ترین آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد: تاریخچه بازپرداخت تسهیلات، تاریخ شروع استفاده از اعتبار، نوع اعتبارات فعلی (حساب‌های گردشی، اقساط وام و...) نسبت بدهی در مقایسه با اعتبارات دریافت شده، تعداد درخواست‌های جدید اعتبار، سوابق ورشکستگی، میزان درآمد فرد متقاضی تسهیلات و... براساس این معیارها، یک نمره 3رقمی بین 300تا 800 به مشتریان اختصاص می‌یابد که بالاتر رفتن نمره، نشان‌دهنده ریسک کمتر برای اعطای تسهیلات بوده و میزان بهره تسهیلات، سقف دریافت تسهیلات و مزایای تشویقی نیز با استناد به نمره اعتباری افراد معین می‌شود. از دیگر موارد مهمی که در مباحث اعتبارسنجی مورد توجه قرار می‌گیرد، حفظ حقوق مشتریان است. قانون گزارش اعتباری امریکا برای رفع نگرانی‌های شهروندان درخصوص حفاظت از اطلاعات محرمانه آنها، حقوقی را برای شهروندان در نظر گرفته که موسسات اعتبارسنجی موظف به رعایت آنها هستند. ازجمله مهم‌ترین آنها می‌توان به «حق اطلاع شهروندان از رتبه اعتباری خود» اشاره کرد. امروزه مشتریان بانک‌ها می‌توانند به صورت برخط از نمره اعتباری خود اطلاع پیدا کرده، عوامل موثر در شکل‌گیری نمره خود را ملاحظه کنند و در صورت نیاز اقدام به برطرف کردن مشکلات موجود کنند. از دیگر حقوق مشتریان می‌توان به این موارد اشاره کرد: حق تحقیق پیرامون وجود اطلاعات نادرست در پرونده و حق بحث پیرامون وجود تقلب در محاسبه نمره اعتباری. در پایان شایان ذکر است که دستیابی به سطح مطلوبی از نظام اعتبارسنجی برای مشتریان بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی در کشور نیازمند ارتقا فرهنگ اعتبارسنجی در شبکه بانکی از یک سو و آشنا شدن عموم مشتریان با حقوق قانونی خود (ازجمله حق اطلاع از رتبه اعتباری) از سوی دیگر است. علاوه بر این هر چند قانون برنامه ششم توسعه در برخی مواد به تقویت اعتبارسنجی اشاره کرده است اما به نظر می‌رسد، قوانین و مقررات دیگری نیز در این رابطه نیاز به تصویب و اجرا دارد.
