قفل‌هایی که هنوز باز نشده است
گروه دانش و فن
با اینکه قرار بود اردیبهشت امسال فاز تکمیلی شبکه ملی اطلاعات، دولت الکترونیک و شبکه علمی کشور بهره‌برداری شود اما سرنوشت این پروژه‌ها هنوز نامعلوم است. به‌رغم تمام تلاش‌ها و وعده‌های داده شده دولت یازدهم، برای بهره‌برداری نهایی از پروژه تکمیل شبکه ملی اطلاعات شواهد نشان می‌دهد که این پروژه ملی در دولت یازدهم نیز به مقصد نهایی نرسید و باید منتظر اتمام آن در دولت دوازدهم بود.
دولت‌های نهم، دهم و یازدهم با تعاریف مختلفی، پیگیری راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات را به عنوان اصلی‌ترین پروژه ملی حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات در کارنامه دارند اما با وجود این پروژه ۱۳ ساله کماکان به نتیجه نهایی نرسیده است.
شبکه ملی اطلاعات پس از گذشت حدود ۱۳ سال از تعریف اولیه خود، نیمه دوم سال گذشته در ۲ فاز عملیاتی شد و مطابق با وعده‌های مسوولان وزارت ارتباطات، قرار بود فاز نهایی این شبکه در اردیبهشت ماه امسال رونمایی شود. در همین حال ۲ پروژه شبکه علمی کشور و نیز دولت الکترونیک، به عنوان پروژه‌های مبتنی بر بستر شبکه ملی اطلاعات هم قرار بود تا قبل از پایان کار دولت یازدهم به سرانجام برسد.
موضوع راه‌اندازی عملیاتی شبکه ملی اطلاعات نه تنها در قوانین برنامه پنجم و ششم توسعه، مورد تاکید قرار گرفته بلکه در احکام دور دوم شورای عالی فضای مجازی و نیز سیاست‌های اقتصاد مقاومتی به جد روی آن تاکید شده است. اما با این وجود، اقدامات صورت گرفته درمورد این پروژه، با اهداف نهایی کماکان فاصله دارد. هفته گذشته رهبر معظم انقلاب در دیدار با مسوولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران در جایی از بیانات خود «فضای مجازی» را از مسائل مهم و تاثیرگذار در اداره صحیح کشور خواندند و فرمودند: «یکی دیگر از چیزهایی که در مدیریت کشور تاثیر دارد، مساله فضای مجازی است؛ فضای مجازی خیلی مهم است. در مساله فضای مجازی، آنچه از همه مهم‌تر است، مساله شبکه ملی اطلاعات است. متاسفانه در این زمینه کوتاهی شده، کاری که باید انجام بگیرد، انجام نگرفته؛ این[طور] نمی‌شود.»
ایشان ادامه دادند: «اینکه ما به عنوان اینکه نباید جلو فضای مجازی را گرفت، در این زمینه‌ها کوتاهی کنیم، این مساله‌یی را حل نمی‌کند و منطق درستی هم نیست. خب امروز فضای مجازی مخصوص ما که نیست، همه دنیا امروز درگیرند با فضای مجازی؛ کشورهایی که شبکه ملی اطلاعات درست کرده‌اند و [فضای مجازی را] کنترل کرده‌اند به نفع خودشان و به نفع ارزش‌های مورد نظر خودشان، یکی دو تا نیستند. بهترین کشورها، قوی‌ترینِ کشورها، در این زمینه‌ها خط قرمز دارند؛ راه نمی‌دهند؛ خیلی از بخش‌های فضای مجازی اعزام‌شده از سوی امریکا و دستگاه‌های پشت سر و پشت صحنه این قضیه را راه نمی‌دهند؛ کنترل می‌کنند. ما هم باید کنترل کنیم؛ این کنترل کردن معنایش این نیست که ما ملت را از فضای مجازی محروم کنیم؛ نه، معنایش این نیست.»
مقام معظم رهبری تاکید کردند: «امروز بهمنی از گزاره‌های درست و نادرست دارد روی سر مراجعین اینترنت ما فرود می‌آید؛ اطلاعات غلط، اطلاعات نادرست، اطلاعات مضر، شبه اطلاعات -بعضی چیزها اطلاعات واقعی نیست، اطلاع‌نمایی است- خب اینها دارد مثل یک بهمنی فرود می‌آید؛ ما چرا باید اجازه بدهیم این اتفاق بیفتد؟ ما چرا باید اجازه بدهیم آن چیزهایی که برخلاف ارزش‌های ماست، برخلاف آن اصول مسلم ماست، برخلاف همان اجزا و عناصر اصلی هویت ملی ماست، به وسیله کسانی که بدخواه ما هستند، در داخل کشور توسعه پیدا کند؟»
ایشان تصریح کردند: «نه، کاری کنید که از منافع و سودها و بهره‌های فضای مجازی همه بتوانند استفاده کنند، سرعت اینترنت را افزایش هم بدهید -این کارهایی که باید انجام بگیرد، انجام بگیرد- اما در آن چیزهایی که به ضرر کشور شما، به ضرر جوان شما و به ضرر افکار عمومی شما نیست؛ این چیز خیلی مهمی است؛ این کار باید انجام بگیرد. بنابراین، مساله شبکه ملی اطلاعات هم خیلی مهم است.»
قفلی که هنوز باز نشده است
به گزارش مهر، وزارت ارتباطات دولت یازدهم از سال گذشته و با افتتاح فاز نخست شبکه ملی اطلاعات در شهریورماه و نیز افتتاح فاز دوم این شبکه در بهمن ماه ۹۵ وعده داده بود که فاز تکمیلی این پروژه ملی را در اردیبهشت ماه و همزمان با روز جهانی ارتباطات کلید می‌زند. با اجرای فازهای اول و دوم این پروژه، تفکیک ترافیک اینترنت داخلی از خارجی کلید خورد تا کاربران برای استفاده از ارتباطاتی که منشا داخلی دارد، هزینه پهنای باند بین‌الملل پرداخت نکنند. از این رو، قرار بود با اجرای فاز تکمیلی این شبکه و اتصال تمام کسب و کارها و کاربران خانگی به بستر شبکه ملی اطلاعات، استفاده از این شبکه ارتباطی داخلی، امن و مقرون به‌صرفه برای کاربران ملموس‌تر شود. اما با این وجود، قفل این پروژه ملی در زمان مقرر باز نشد و وزیر ارتباطات و معاونانش در چندین مصاحبه، از تعویق در اجرای تکمیلی این پروژه و موکول کردن آن به بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری با توجه به شرایط موجود خبر دادند. محمود واعظی وزیر ارتباطات در آخرین مصاحبه‌های خود در پاسخ به مطالبه خبرنگاران درمورد زمان راه‌اندازی فاز تکمیلی شبکه ملی اطلاعات گفته بود که این پروژه به صورت رسمی بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری بهره‌برداری می‌شود که تاکنون این اتفاق نیفتاده است.
از سوی دیگر این‌بار محمدجواد آذری‌جهرمی معاون وزیر ارتباطات از تلاش برای بهره‌برداری از فاز سوم شبکه ملی اطلاعات تاقبل از پایان دولت یازدهم (مردادماه) خبرداده و گفته است که سرنوشت تفکیک تعرفه اینترنت داخلی از بین‌الملل تا قبل از بهره‌برداری فازسوم نهایی خواهد شد؛ وعده‌یی که همچنان مشخص نیست در روزهای پایانی عمر دولت یازدهم تحقق می‌یابد یا خیر.
با این وجود وزیر ارتباطات باتوجه به دغدغه‌های مطرح شده از سوی مقام معظم رهبری در خصوص شبکه ملی اطلاعات، اعلام کرد که تمام برنامه‌های اجرایی را برای سرعت بخشی به توسعه همه‌جانبه شبکه ملی اطلاعات با بهره‌گیری ازتمام ظرفیت‌ها دنبال می‌کنیم.
کلید شبکه علمی در دست کیست
همزمان با راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات، قرار بود وضعیت اجرای طرح شبکه علمی کشور که قدمتی بیش از ۲۲ سال دارد نیز مشخص شود. از آنجایی که دسترسی به منابع علمی و تحقیقاتی از جمله نخستین اولویت‌های مورد نیاز دانشجویان به حساب می‌آید که لازمه آن در اختیار داشتن شبکه‌یی پرسرعت و امن متصل به شبکه اینترنت جهانی است، طرحی میان دو وزارتخانه علوم و ارتباطات تعریف شد تا با استفاده از ظرفیت‌های شبکه ملی اطلاعات، دانشجویان مراکز علمی و دانشگاهی در کشور بتوانند به منابع علمی با سرعت بالاتر و کیفیت بهتری دسترسی داشته باشند.
اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که این پروژه پس از گذشت بیش از ۲۲ سال از تعریف اولیه، در دولت یازدهم نیز میان دو وزارتخانه متولی دست به دست چرخید و کلید آن پیدا نشد. در آخرین برنامه‌ریزی‌ها قرار بود در فاز نخست این طرح، بیش از ۲۵۰۰ نقطه دانشگاهی به شبکه علمی کشور متصل و مشکل اینترنت دانشگاه‌ها و دسترسی به منابع علمی تحقیقاتی حل شود.
مطابق بند ح ماده ۴۹ برنامه پنجم توسعه کشور، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مکلف شده بود نسبت به ایجاد زیرساخت‌های لازم برای توسعه شبکه علمی کشور اقدام کند و تمام دانشگاه‌ها، حوزه‌های علمیه، موسسات آموزشی، پژوهشی و فناوری دولتی نیز موظف شدند با اتصال به این شبکه، محتوای علمی و امکانات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری خود را با حفظ مالکیت معنوی با رعایت استانداردهای لازم روی شبکه علمی قرار دهند. در همین حال براساس تاکیدات مقام معظم رهبری در خصوص توسعه علمی و فناوری کشور، شبکه علمی به عنوان شبکه‌یی مستقل که از طریق فیبرنوری، کلیه دانشگاه‌ها و مراکز علمی و پژوهشی را به هم متصل کند تعریف شده است. چندی پیش وزیر ارتباطات، در مراسم افتتاح دانشگاه علوم پزشکی مجازی از راه‌اندازی و بهره‌برداری از فاز نخست شبکه علمی کشور با همکاری وزارت علوم خبر داد و گفت: فاز نخست شبکه علمی کشور آماده بهره‌برداری است و این شبکه در ۲۵۰۰ نقطه دانشگاهی در شهر تهران راه‌اندازی خواهد شد. واعظی وعده داد که مراسم افتتاح این پروژه با همکاری وزارت علوم و وزارت ارتباطات بعد از انتخابات برگزار شود. اما با گذشت یک ماه از پایان انتخابات و تعیین دولت جدید، سرنوشت این پروژه کماکان نامعلوم است.
دولت الکترونیک بی‌کلید ماند
تصمیم برای اجرایی شدن طرح دولت الکترونیک در ایران نیز سابقه‌یی نزدیک به ۱۵سال دارد به نحوی که آیین‌نامه اجرایی تحقق دولت الکترونیک، مصوب شورای عالی اداری و براساس طرح توسعه کاربردی فناوری اطلاعات - تکفا- مربوط به ۱۵ تیرماه سال ۸۱ است. طبق این مصوبه، دولت وقت، مکلف به ارائه خدمات غیرحضوری به مردم در راستای بهبود کیفیت، کاهش هزینه‌ها و گردش سریع اطلاعات بین دستگاه‌های اجرایی شد.
از آن زمان به بعد، دولت‌های مختلف با تبصره‌های متفاوتی قصد در عملیاتی کردن این طرح داشتند، اما به دلایل مختلفی تاکنون این طرح به معنای واقعی در کشور اجرایی نشده است. مطابق با اهداف برنامه پنجم توسعه، دولت و دستگاه‌های اجرایی ملزم به ارائه خدمات به صورت آنلاین و الکترونیکی تا پایان سال ۹۵ شدند و برمبنای این قانون، مقرر شد زیرساخت دولت الکترونیک از طریق اتصال به شبکه ملی اطلاعات تامین شود و با اتصال تمام دستگاه‌های دولتی و اشتراک‌گذاری داده‌ها، ۱۰۰درصد خدمات دولتی در کشور به صورت آنلاین و الکترونیکی ارائه شود.
با توجه به این الزامات، وزارت ارتباطات در دولت یازدهم از ابتدای کار، تلاش خود را برای راه‌اندازی این پروژه به کار گرفت و وزیر ارتباطات بارها و بارها وعده راه‌اندازی عملیاتی پروژه دولت الکترونیک را مطرح کرد اما در آستانه پایان عمر دولت یازدهم، شواهد نشان می‌دهد که این دولت هم موفق به اجرای تمام و کمال پروژه دولت الکترونیک نشد.
در فروردین ماه سال گذشته حسن روحانی رییس‌جمهور، در دیدار نوروزی با مسوولان ارشد وزارت ارتباطات بر ضرورت راه‌اندازی دولت الکترونیک در کشور در راستای مقابله با فساد تاکید کرد و گفت: «ایجاد دولت الکترونیک از راه‌های مبارزه با فساد است و باید فساد را از ریشه بخشکانیم. یکی از راه‌های مبارزه با فساد، شفاف شدن امور در فضای مجازی است و بدین‌ترتیب می‌توانیم همه امور وزارتخانه را در اختیار مردم قرار دهیم و این موضوع جلو فساد را خواهد گرفت.» پس از این تاکیدات و با توجه به راه‌اندازی فاز اول و دوم شبکه ملی اطلاعات به‌عنوان زیرساخت‌های اصلی دولت الکترونیک، وزیر ارتباطات و مسوولان اجرای این پروژه که آن را منوط به راه‌اندازی شبکه ملی می‌دانستند، زمان‌های مختلفی را برای راه‌اندازی این پروژه اعلام کردند. در بهمن ماه سال ۹۵ و پس از افتتاح فاز دوم شبکه ملی اطلاعات، محمود واعظی وزیر ارتباطات گفت که آمادگی راه‌اندازی فاز نخست پروژه دولت الکترونیک وجود دارد و ان‌شاءالله تا پایان سال ۹۵ مراسم افتتاح دولت الکترونیکی برگزار خواهد شد. پس از عملیاتی نشدن این وعده، وزیر ارتباطات تعویق در افتتاح پروژه دولت الکترونیک را به دلیل نبود وقت خالی در برنامه رییس‌جمهور و مشغله‌های وی عنوان کرد و گفت: در صورتی که ایشان به ما وقت دهند تا چند روز آینده (روزهای پایانی سال ۹۵) این پروژه افتتاح می‌شود. پس از آن نیز وزیر ارتباطات بار دیگر در سخنانی راه‌اندازی دولت الکترونیک را در فاز نخست به فروردین ماه موکول کرد و در نهایت اردیبهشت و خرداد، زمان‌هایی بودند که از سوی مسوولان وزارت ارتباطات برای بهره‌برداری رسمی از دولت الکترونیک مطرح شد اما این وعده‌ها هم محقق نشد و دولت در تحقق این پروژه نیز ناکام ماند.
