سوریه؛ کانون جدید تنش‌های روسیه - امریکا
گروه جهان طلا تسلیمی
اگرچه روسیه توافقنامه امنیت پرواز با امریکا در حریم هوایی سوریه را لغو کرد اما مقامات آگاه در واشنگتن سه‌شنبه اعلام کردند که در روابط با مسکو به دنبال تنش نیستند و برای اجرای مجدد این توافقنامه تلاش خواهند کرد. در پی هدف قرار گرفتن جنگنده سوری در حین عملیات علیه تروریست‌های داعش توسط نیروهای ائتلافی تحت فرمان امریکا، روسیه اعلام کرد توافقنامه امنیت پرواز را لغو می‌کند و هر هواپیمایی که در غرب رود فرات در سوریه به پرواز درآید، هدف بالقوه می‌پندارد چراکه امریکا برای پیشگیری از این اتفاق از کانال‌های تماس موجود استفاده نکرده است. اما طرف امریکایی در تلاشی غیرمنتظره برای جلوگیری از تشدید تنش‌ها اعلام کرد که مسیر پروازها را تغییر می‌دهد و برای برقراری مجدد کانال‌های تماس تلاش می‌کند و حتی خبرهایی در مورد ابتکار عمل رکس تیلرسون برای بهبود روابط منتشر شد.
فارن پالسی در گزارشی به قلم پل مک‌لری نوشت، هنوز مشخص نیست که روسیه قابلیت ردگیری و هدف قرار دادن ده‌ها جت جنگنده امریکا و نیروهای ائتلافی بر فراز روسیه را دارد یا خیر اما در شرایطی که جنگجویان کُرد و عرب تحت حمایت امریکا برای بازپس‌گرفتن شهر رقه از داعش تلاش می‌کنند، تهدید مسکو می‌تواند به تشدید تنش‌ها با واشنگتن منجر شود. روسیه از متحدان بشار اسد، رییس‌جمهوری سوریه محسوب می‌شود و به همین دلیل است که به سقوط جنگنده سوری در پی حمله نیروهای ائتلافی واکنش نشان داده است. وزارت دفاع روسیه این اقدام را «نقض قوانین بین‌الملل و تجاوز نظامی آشکار علیه دولت سوریه» توصیف کرد.
اما رایان دیلون، سخنگوی ائتلاف تحت فرماندهی امریکا در سوریه دوشنبه گفت که شلیک به جنگنده سوری«مطابق قوانین مشارکت نظامی و قوانین بین‌المللی» بوده است. وی در این اظهارات به قانون تصویبی کنگره در سال 2001 اشاره کرد که امکان حمله به مواضع القاعده را برای ارتش امریکا فراهم می‌آورد؛ از آنجا که نیروهای امریکایی در سوریه علیه داعش می‌جنگند از محافظت این قانون به نفع خود استفاده می‌کنند.
در عین حال، مقامات وزارت دفاع امریکا اعلام کردند که خطوط تماس باز خواهد ماند. ژوزف دانفورد، رییس ستاد مشترک ارتش امریکا بعدازظهر دوشنبه در واشنگتن گفت دو طرف در مورد مساله پیش آمده گفت‌وگو و درحالی که مذاکرات در مورد عملیات در سوریه ادامه دارد، یکدیگر را به صبر و خویشتنداری ترغیب کرده‌اند. وی افزود که اطمینان دارد، مراکز عملیاتی دو کشور در سوریه هنوز ارتباط خود را حفظ کرده‌اند. دانفورد گفت:«دولت روسیه نشان داده که هدف آنها در سوریه مشابه ما و شکست داعش است.»
روسیه سامانه‌های دفاع موشکی اس-300 و اس-400 را در پایگاه‌هایی در غرب سوریه مستقر کرده است اما معلوم نیست که این سامانه‌ها برای هواپیماهای نیروهای ائتلافی در نزدیکی رقه خطر محسوب می‌شوند یا خیر. دیلون تاکید کرده است که نیروهای ائتلافی به عملیات هوایی در سراسر سوریه ادامه می‌دهند اما به نظر می‌رسد، استرالیا قصد مشارکت در این عملیات را ندارد. وزارت دفاع استرالیا روز سه‌شنبه اعلام کرد که در اقدامی پیشگیرانه، حملات هوایی جنگنده‌های خود در ائتلاف بین‌المللی تحت فرماندهی امریکا علیه داعش در سوریه را به تعلیق درمی‌آورد.
مداخله نظامی پیچیده
روسیه در ماه آوریل نیز پس ازحمله موشکی امریکا به یک پایگاه هوایی سوری برای مدت کوتاهی کانال‌های تماس را مسدود کرد. دولت ترامپ با ادعای تلافی حمله شیمیایی به غیرنظامی‌ها این حمله را انجام داد. این مرتبه نیز مناقشات در پی شلیک هواپیمای امریکایی به جت جنگنده سوخو-22 آغاز شد و این درحالی است که حمله هواپیماهای امریکایی به هواپیمای سرنشین‌دار دیگر از اواخر دهه 1990و حادثه در بوسنی بی‌سابقه بود. این اقدام خشم روسیه را برانگیخت اگرچه مسکو در بیانیه خود به صراحت از حمله به هواپیماهای نیروهای ائتلافی سخنی نگفت اما تاکید کرد که آنها را ردگیری می‌کند و هدف بالقوه می‌پندارد. در این حال، مشارکت امریکا در درگیری‌های داخلی 6 ساله در سوریه به مرور زمان پیچیده‌تر می‌شود. روسیه در سوریه از دولت بشار اسد و جنگجویان شیعه حمایت می‌کند که تحت حمایت ایران نیز هستند و این درحالی است که امریکا از حامیان نیروهای مخالف سوری محسوب می‌شود. در عین حال امریکا از کردهای سوریه و جنگجویان عرب که با داعش در جنگ و به نوعی تحت حمایت ایران و روسیه هم هستند نیز حمایت می‌کند. در چنین شرایطی، موضع قطعی امریکا در سوریه مشخص نیست و بسته به شرایط تغییر موضع می‌دهد. اکنون هم به نظر می‌رسد که واشنگتن به دنبال مذاکره با روسیه برای پیشبرد جنگ علیه داعش و پاکسازی پایتخت خودخوانده این گروه تروریستی در رقه است.
ابتکار عمل تیلرسون
در میانه مناقشات جدید به دنبال لغو توافقنامه امنیت پرواز میان دو کشور در سوریه، منابع آگاه از برنامه ویژه وزیرخارجه امریکا برای توسعه روابط سازنده بین کاخ سفید و کرملین خبر دادند. به گزارش «ایتارتاس»رکس تیلرسون برنامه توسعه همکاری‌های دوجانبه را در3بخش آماده کرده است: بخش اول به گفت‌وگو با روسیه درخصوص فروش سلاح‌های نظامی به طالبان، موضوع حوادث مرتبط با دیپلمات‌های امریکا و کنترل آنها در مسکو مربوط می‌شود. بخش دوم همکاری با روسیه در زمینه‌هایی را شامل می‌شود که برای امریکا منافع استراتژیک دارد؛ از نمونه این موارد می‌توان به مساله سلاح‌های کشتارجمعی، تحولات سوریه، شکست داعش، تسلیحات هسته‌یی کره‌شمالی همچنین تلاش‌های مشترک در زمینه امنیت سایبری اشاره کرد. بخش پایانی این طرح نیز به اهمیت حفظ رابطه با روسیه برای ثبات استراتژیک امریکا اشاره دارد.
روابط روسیه و امریکا از سال ۲۰۱۴میلادی و در میانه تحولات اوکراین و الحاق شبه جزیره کریمه به خاک روسیه به وخامت گرایید. تحریم‌های امریکا علیه روسیه، اخراج ۳۵دیپلمات روس در اواخر سال ۲۰۱۶میلادی توسط دولت باراک اوباما، متهم کردن روسیه به دخالت در انتخابات ریاست‌جمهوری امریکا همچنین دست داشتن سرویس‌های امنیتی روسیه در حملات سایبری به امریکا ازجمله اتهاماتی است که به روسیه وارد شده و روابط دو کشور را به پایین‌ترین سطح از زمان جنگ سرد تاکنون رسانده است. با این حال دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری امریکا در شعارهای انتخاباتی خود از برقراری روابط سازنده با روسیه خبر داده بود؛ اگرچه تاکنون نتوانسته به وعده‌های خود عمل کند.
