سهم 2/2 درصدی حق بیمه از هزینه‌های زندگی شهری
به‌تازگی پژوهشکده بیمه پژوهشی درباره جایگاه حق بیمه در سبد هزینه خانوار ایرانی با هدف اهداف مشخص شدن سهم هر یک از حق بیمه‌ها از هزینه خانوارها در سال‌های اخیر، بررسی عوامل اثرگذار بر سهم حق در سبد هزینه خانوار، یافتن متغیرهای معنادار بر تقاضای حق بیمه‌ها در هر حوزه و برآورد کشش قیمتی بیمه‌های مختلف در کشور انجام داده است
به گزارش «تعادل»، در این پژوهش به بررسی جایگاه حق بیمه در سبد هزینه خانوارهای ایرانی پرداخته شده است و توجه به این نکته که خانوارها یکی از مهم‌ترین متقاضیان حق بیمه هستند، شناخت هزینه‌های صرف شده در خانوارهای مختلف، سهم هزینه‌ها و شناخت عوامل موثر بر تصمیم‌گیری آنان برای خرید حق بیمه در رشته‌های مختلف، همواره از ضرورت‌های صنعت بیمه است. با وجود اینکه تحقیق در این حوزه در بیشتر کشورهای جهان بطور مستمر در حال انجام است و از نتایج آن برای سیاست‌گذاری‌ها و تدوین برنامه‌های شرکت‌های بیمه استفاده می‌شود، اما در ایران آن چنان که باید به آن توجه نشده و اغلب با ارائه آمار کلی از طرف نهادهای مختلف که عمدتا نیز با هم ناسازگار هستند بطور سطحی به آن اشاره شده و از نتایج آن در راستای سیاست‌گذاری‌های درست استفاده نمی‌شود.
به همین منظور در این پژوهش قصد داریم تا با موشکافی و بررسی دقیق داده‌های خام هزینه و درآمد خانوار (سایت مرکز آمار کشور) به این موضوع پرداخته و سهم هر گروه از حق‌بیمه‌ها و عوامل موثر بر تقاضای آنان را شناسایی کنیم.
در این تحقیق پس از بررسی تئوری موضوع با استفاده از مدل مطلوبیت انتظاری و استخراج معادله تقاضای حق بیمه، اثر تغییرات ثروت اولیه، احتمال وقوع خسارت، میزان خسارت و نرخ حق بیمه را بر تقاضای بیمه بررسی کرده و به رابطه مثبت تقاضای بیمه با احتمال وقوع خسارت و میزان خسارت و رابطه منفی آن با نرخ حق بیمه دست یافتیم.
در ادامه به بررسی ادبیات مدل‌های اقتصادسنجی برای تقاضای بیمه پرداخته شد که در اغلب آنان به متغیرهای سن، سطح تحصیلات، بعد خانوار، وضعیت تاهل، درآمد خانوار، نرخ بیکاری، نرخ تورم، نوع فعالیت و محل زندگی به عنوان متغیرهای توضیح‌دهنده برای تقاضای بیمه اشاره شده بود.
برای دستیابی به اهداف تحقیق، کار استخراج اطلاعات با استفاده از داده‌های هزینه و خانوار سال‌های 87 تا 93 مرکز آمار کشور و استفاده از نرم‌افزار استتا انجام شد. این داده‌ها برای هر سال در دو بخش شهری و روستایی منتشر می‌شود که هر بخش از چهار قسمت و شامل اطلاعات خانوارها، اطلاعات محل زندگی خانوارها، هزینه‌ها و درآمدهای آنها است.
از هر قسمت متغیرهای مورد نیاز استخراج شده و پس از ادغام آنها با اطلاعات اصلی تحقیق (اطلاعات مربوط به هزینه‌های صرف شده برای خرید حق‌بیمه‌های مختلف در بخش سیزدهم قسمت سوم داده‌های هزینه و خانوار گنجانده شده است)، پایگاه داده مورد نظر برای استخراج نتایج به دست آمد. این داده‌ها شامل اطلاعات خانوارها نظیر بعد خانوار، سن، تحصیلات و فعالیت سرپرست خانوار، محل زندگی خانوار، هزینه‌های صرف شده در گروه‌های مختلف توسط خانوار، انواع درآمدهای آنها و... است. در ادامه متوسط سهم بیمه‌های مختلف در سبد خانوارها بر اساس تقسیم انواع حق‌بیمه در داده‌های مرکز آمار به بخش‌های غیردرمانی (بازنشستگی و…)، مسکن (خدمات)، بهداشت و درمان، حمل و نقل و سایر، مورد بررسی قرار گرفتند که حدود 2درصد از هزینه‌های کل خانوارها مربوط به خدمات بیمه و از بین هزینه‌های صرف شده برای حق‌بیمه، بیش از نیمی از آن مربوط به حق بیمه غیردرمانی، حدود 30درصد آن مربوط به حق‌بیمه مرتبط با بهداشت و درمان و قسمت عمده‌یی از بقیه سهم آن نیز به بیمه‌های مرتبط با حمل و نقل اختصاص داشت. جزییات دقیقی از هر نوع حق‌بیمه که سهم آن را در حق‌بیمه مورد نظر نشان می‌دهد، به تفکیک مناطق شهری و روستایی کشور در متن وجود دارد. نکته‌یی که در مورد سهم حق‌بیمه‌ها می‌توان به آن اشاره کرد این است که با وجود رشد شدید قیمت کالا و خدمات ضروری دیگر در سال‌های اخیر، حق‌بیمه توانسته تا سهم خود را در سبد خانوارها حفظ کند و حتی تا حدی در برخی رشته‌ها افزایش دهد که قطعاً توسعه فناوری‌های جدید، بازارها و خدمات مالی و افزایش درک مردم از نیاز به پوشش ریسک بر این موضوع بی‌تاثیر نبوده است.
پس از آن به بررسی عوامل موثر بر تقاضای بیمه در حوزه‌های غیردرمانی، بهداشت و درمان و حمل و نقل پرداخته شد و اثرگذاری عواملی نظیر قیمت حق‌بیمه، درآمد خانوار، سن، تحصیلات و فعالیت سرپرست خانوار، استان محل زندگی، نرخ بیکاری فصلی استانی، هزینه‌های صرف شده برای خدمات درمانی و حمل و نقل شخصی و... بر تقاضای حق بیمه بررسی شد.
از بین این متغیرها، با فرض ثابت بودن سایر متغیرها، تقاضای حق بیمه با سطح تحصیلات و درآمد خانوار رابطه مستقیم و با بعد خانوار و سن سرپرست خانوار رابطه معکوس دارد. عواملی بالا بودن نظیر هزینه‌های درمانی و حمل و نقل شخصی نیز رابطه مستقیمی با تقاضای حق بیمه در رشته‌های درمان و حمل و نقل دارند.
این پژوهش نتیجه گرفته است که با فرض ثابت بودن سایر متغیرها، افزایش قیمت حق بیمه باعث کاهش تقاضای آن می‌شود. افزایش درآمد خانوار منجر به افزایش تقاضای حق بیمه می‌شود. متغیر تحصیلات رابطه مستقیمی با تقاضای حق بیمه دارد، اگرچه در مورد بیمه‌های اجباری این موضوع معنادار نیست و. بعد خانوار رابطه منفی با تقاضای حق بیمه دارد. بالا بودن هزینه‌های درمانی منجر به افزایش حق بیمه‌های درمانی و افزایش هزینه‌های شخصی حمل و نقل، اتومبیل شخصی باعث افزایش تقاضای حق بیمه‌های مربوط به حمل و نقل می‌شود.
در پایان پیشنهاد می‌شود تا با توجه به اهمیت موضوع و گستردگی آن، این پژوهش به عنوان نقطه آغازی برای سایر تحقیقات برای بررسی موضوعاتی با جزییات بیشتر مثل وضعیت حق‌بیمه‌ها در فعالیت‌ها و شغل‌های مختلف، وضعیت حق بیمه در شهرها و استان‌های کشور، بررسی تقاضای حق‌بیمه‌ها با استفاده از مدل‌های اقتصادسنجی مانند توبیت و هکمن (که نشان‌دهنده انتخاب یا عدم انتخاب حق‌بیمه باشند)، اثر سیاست‌های اجرا شده در اقتصاد کشور یا صنعت بیمه بر تقاضای حق بیمه‌ها (روش‌های تفاضل در تفاضل، جفت و جورسازی با استفاده از نمره تمایل، تابع واکنش به دوز) و ... مورد استفاده قرار گیرد.
