مدل نیویورکی انتخاب شهردار
مجید اعزازی - درسا کوشکی
انتخاب شهردار پایتخت، همپای انتخاب اعضای کابینه دولت دوازدهم، بحث روز محافل سیاسی، اقتصادی و رسانه‌یی است. از سویی انتخاب شهردار آینده با توجه به مشکلات عدیده کلان‌شهر تهران و در راس آنها شیوه انحرافی تامین منابع مالی از طریق تراکم‌فروشی و از همین رو ایجاد انتظار وی‍ژه از شهردار بعدی برای اصلاح شیوه تامین مالی پروژه‌های پایتخت اهمیت دوچندان یافته است. از سوی دیگر، رای دادن مردم به لیست 21 نفره امید، حاکی از خواست و اراده مردم برای تغییر بنیادین در شیوه مدیریت شهری و از جمله تغییر در شیوه انتخاب شهردار این کلان‌شهر است. خواسته‌یی که به بهانه‌های مختلف تاکنون محقق نشده است. تجربه کلان‌شهرهایی همچون نیویورک، لندن، دهلی، برازیلیا و مسکو اما در انتخاب شهردار قابل توجه است. در همه این شهرها، شهردار با رای مستقیم مردم انتخاب می‌شوند.
قدمت 183ساله رای مستقیم نیویورکی‌ها
پیشینه انتخاب شهردار نیویورک که به شلوغ‌ترین شهر ایالات متحده مشهور است، به سال 1664 باز می‌گردد. زمانی که انگلیسی‌ها نیوآمستردام را تصاحب کردند، شهردار نیویورک هر سال منصوب می‌شد. نخستین شهردار نیویورک توسط دولت استعماری و پس از آن توسط فرماندار ایالت نیویورک انتخاب شد. اما در سال 1820 شورای عمومی (حزب قانونگذار شهر) از سیستم رای‌گیری برای انتخاب شهردار استفاده کردند. در سال 1834 نخستین رای‌گیری مستقیم توسط عموم مردم در نیویورک آغاز شد.
در حال حاضر شهردار نیویورک، هر چهار سال یک بار در اوائل ماه نوامبر انتخاب می‌شود و از آغاز سال بعد شروع به کار می‌کند. شهری که شهردار را به عنوان مدیر اجرایی خود بر می‌گزیند، متشکل از پنج منطقه (منهتن، برونکس، بروکلین، کوئینز و جزیره استاتن) است که به صورت رسمی شهرستان نیویورک را در اول ژانویه 1898 شکل دادند.
هرچند که نخستین شهردار منتخب مردم در سال 1834 منصوب شد، ولی مناطقی که شامل این رای‌گیری می‌شدند، تنها بروکلین و شهر کوچک منهتن (که بعد‌ها تا برونکس گسترش یافت) بودند. بنابراین نخستین شهرداری که به رسمیت شناخته شد، رابرت ون وایک بود که حدود 6دهه بعد و پس از رای‌گیری در تمام مناطق شهر نیویورک، در ماه نوامبر سال 1897 برگزیده شد.
و اما نکته قابل توجه در مورد انتخابات شهرداری نیویورک، سیستم انتخاباتی شهردار آن است و در دهه‌های اخیر به فیوژن (سنتز) انتخاباتی مشهور شده است. فیوژن انتخاباتی مکانیسمی است که در هیچ قسمت دیگری از ایالات متحده امریکا نمی‌توان یافت. چرا که در این مکانیسم، در کنار دو حزب اصلی جمهوری‌خواهان و دموکرات‌ها مشارکت تعداد زیادی از احزاب ثالث کوچک‌تر در انتخاب نامزدهای شهرداری نیویورک جلب می‌شود و از همین‌رو نظر این دسته از احزاب نیز در انتخاب شهردار اثر گذار می‌شود. در واقع فیوژن یا ائتلاف انتخاباتی نوعی قرار ملاقات است که در آن دو یا چند حزب سیاسی روی یک ورقه رای‌گیری لیستی از نامزدهای مورد نظر خود را منتشر و سپس برای آنها رای‌گیری می‌کنند. جدا از روند انتخاباتی که در آن احزاب سیاسی جداگانه روی برگه رای‌گیری لیست می‌شوند، فیوژن یا سنتز انتخاباتی این اجازه را به احزاب کوچک‌تر می‌دهد که با پیشنهاد تایید و نامزد کردن کاندیدای یکی از احزاب بزرگ‌تر بر نتیجه و سیاست انتخابات تاثیر بگذارند.
پس از مشخص شدن نامزدهای انتخاباتی، روند رای‌گیری در سطح شهر تصویب و اعمال می‌شود. این روند شامل اطلاعات شخصی فرد رای‌دهنده، مقدمات رای‌گیری برای رای اولی‌ها، سیستم ثبت‌نام آنلاین رای‌دهندگان و... است که شرایطی را مطرح می‌کند که تحت آن شهروند امریکایی می‌توانند به نامزد مورد نظر خود در یکی از مناطق (منهتن، برونکس، بروکلین، کوئینز، جزیره استیتن) رای دهند. بیل دبلاسیو، شهردار کنونی نیویورک که هم‌اکنون نخستین دوره خود را در جایگاه شهردار سپری می‌کند، در نوامبر 2013 برای یک دوره چهارساله انتخاب شد. دوره‌یی که آغاز آن در ژانویه 2014 بود. او به عنوان نماینده حزب دموکرات توانست رقیب خود که نماینده حزب جمهوری‌خواه بود، شکست دهد. او پیش از این در شورای شهر نیویورک فعالیت می‌کرد و از دستاورد‌های او می‌توان به بهبود روابط میان پلیس نیویورک و شهروندان نیویورکی اشاره کرد.
به‌طور کلی اداره کردن تمام خدمات، مالکیت عمومی، پلیس و آتش‌نشانی، بسیاری از آژانس‌های عمومی و کنترل شهر و ایالت و اجرای قوانین فدرال در داخل شهر نیویورک از وظایف و اختیارات شهردار نیویورک است.
مکانیسم رای‌گیری در لندن
انتخابات شهرداری لندن برای انتصاب شهردار، هر چهار سال یک بار صورت می‌گیرد. نخستین انتخابات در ماه مه سال 2000 برگزار شد و به دنبال آن چهار انتخابات دیگر صورت گرفته است. همچنین سیستم انتخاباتی که برای انتخابات شهرداری لندن مورد استفاده قرار می‌گیرد، سیستم رای مکمل است که نوع دیگری از سیستم رای احتمالی محسوب می‌شود. در سیستم رای مکمل، رای‌دهندگان از میان کاندیداها دو نفر را به ترتیب اولویت انتخاب می‌کنند. اگر هیچ یک از کاندیداها از شمارش نخستین انتخاب‌ها، اکثریت آرا را به دست نیاورند، همه جز دو کاندیدای پیشتاز حذف می‌شوند و رای حذف‌شدگان بر اساس دومین انتخاب‌ها در میان کاندیداهای باقی مانده تقسیم می‌شود تا برنده را مشخص کند. این نوع سیستم رای‌گیری در انگلستان، علاوه بر انتخاب شهردار برای تعیین پلیس و کمیسر جنایی نیز استفاده می‌شود.
قطب دیگری از مجمع مقامات ارشد شهرستان لندن (GLA)، شورای شهر آن است که تصمیمات و فعالیت‌های شهردار لندن را مورد بررسی قرار داده و از عملی شدن وعده‌های داده شده به شهروندان لندن اطمینان حاصل می‌کند. اعضای شورای شهر لندن، 25 نفر هستند که همزمان با شهردار انتخاب می‌شوند. 11 نفر از آنها نماینده کل پایتخت هستند و 14 نفر دیگر توسط حوزه‌های انتخاباتی برگزیده می‌شوند. نحوه انتخاب اعضای شورای شهر توسط سیستم عضو علی‌البدل صورت می‌گیرد که در آن هر رای دهنده دو رای دارد. یکی برای کاندیدای منتخب حوزه انتخاباتی مشخص (دارای وابستگی حزبی یا فارغ از آن) و دیگری برای یک لیست حزب منتخب از بخش وسیع‌تری که خود از چند حوزه انتخاباتی تشکیل شده باشد. حسابرسی شهردار، ملاقات‌های شورا که در حضور عموم مردم برگزار می‌شود و بررسی مسائل و توسعه سیاست‌های تاثیرگذار از وظایف اعضای شورای شهر لندن به‌شمار می‌رود. آخرین انتخابات شهرداری لندن در سال 2016 برگزار شد و برنده این انتخابات، سیاستمدار بریتانیایی صادق خان است که اصالتی پاکستانی دارد. او پیش از این به مدت 11 سال عضو پارلمان بریتانیا از حوزه انتخاباتی توتینگ در لندن بود. همچنین عضوی از حزب کارگر است که در جناح چپ نرم به فعالیت می‌پردازد و به لحاظ ایدئولوژی به‌عنوان سوسیال دموکرات شناخته می‌شود. او به نمایندگی از حزب کارگر شهردار لندن شد و نخستین شهردار مسلمان یک پایتخت غربی لقب گرفت. او تاکنون در جایگاهش به‌عنوان شهردار اصلاحاتی را در زمینه محدود کردن هزینه‌های حمل و نقل عمومی، پشتیبانی از گسترش فرودگاه گاتویک لندن و تمرکز بر متحد کردن جوامع گوناگون، ارائه داد.
پیش از صادق خان، کن لیوینگستون و بوریس جانسون هر کدام به ترتیب به مدت دو دوره شهردار لندن بودند. لیوینگستون به نمایندگی از حزب کارگر از آغاز ایجاد منصب شهردار به مدت 8 سال توانست دستاوردهایی مانند اعمال هزینه‌های ترافیکی لندن برای خودروهای شخصی که در طول هفته از مرکز شهر استفاده می‌کنند، تاسیس آژانس تغییرات آب و هوایی لندن، اتوبوس‌های جدیدی که به علت هزینه‌های ترافیکی معرفی شدند و سیستم بلیت الکترونیکی برای حمل‌ونقل در لندن را از خود به جای بگذارد. در سال 2008 بوریس جانسون به نمایندگی از حزب محافظه‌کار توانست لیوینگستون را مغلوب خود کند و مانند او به مدت 8 سال در مقام شهردار لندن فعالیت کند و دستاوردهایی از قبیل ایمن‌سازی حمل و نقل جدید و گسترش پوشش سیستم بلیت الکترونیکی برای قطارهای ریلی زمینی را از خود باقی گذارد. محدوده اختیارات شهردار غالبا درباره دیدگاه اوست: او مسوول تنظیم بودجه و جمع‌آوری استراتژی‌هایی که دیگر مقامات لندن به آن پایبندند، است و این خود به معنی اختیارات بسیار در حوزه‌های حمل و نقل و برنامه‌ریزی، اختیاراتی برای بررسی پلیس پایتخت و... است.
انتخاب شهردار تهران
به‌تازگی برخی اعضای منتخب شورای پنجم تهران از روش و مکانیسمی برای انتخاب شهردار پایتخت سخن به میان آورده‌اند که به نظر جالب می‌رسد. در این روش، هر یک از اعضای منتخب باید سه کاندیدا به شورای شهر معرفی کند. در صورتی که هر یک از کاندیداهای معرفی شده، حداقل 5 رای از آرای اعضای شورای شهر را به دست آورد، در لیست جدیدی قرار خواهد گرفت و به مرحله بعد راه می‌یابد. در نهایت قرار است این شورا به لیستی 5نفره از کاندیداها دست یابد. این ۵ نفر موظفند تفاهمنامه یا میثاق‌نامه‌یی را که توسط اعضای شورا تنظیم شده، امضا کنند و تا ۲۰ تیرماه فرصت دارند برنامه و کادر پیشنهادی خود را برای شهرداری تهران ارائه دهند. این برنامه‌ها به مدت یک هفته توسط نامزدها در جلسه شورای شهر مطرح و مورد بررسی قرار می‌گیرد. در ۲۸ تیرماه رای‌گیری خواهد شد و تعداد نامزدها از ۵ نفر به دو نفر می‌رسد. در مرحله بعد شورا قصد دارد تا هفته اول مرداد به نامزد نهایی دست پیدا کند. البته دو نامزد در نخستین جلسه رسمی شورای شهر حضور خواهند یافت تا برنامه‌های خود را ارائه دهند و پس از آن رای‌گیری در جلسه علنی شورا صورت خواهد گرفت. اگر چه این روش به نظر تازه و جالب است، اما بی‌گمان خالی از اشتباه نخواهد بود، همان‌طور که گزینش افراد برای ورود به لیست امید خالی از اشتباه نبود و تاکنون در کانون نقد و اعتراض ناظران و کارشناسان قرار داشته است. از این رو، بهتر است، شورای پنجم پس از انتخاب شهردار و با اتکا به تجربه‌های چند صد ساله برخی کلان‌شهرهای جهان، اصلاح نظام انتخاباتی اعضای شورای شهر و شهردار تهران را در دستور کار خود قرار دهند.
