بحران قطر به کجا خواهد رسید؟
گروه جهان|
در پایان روز یک‌شنبه (امروز) مهلت عربستان سعودی و متحدانش به قطر برای پذیرفتن شروط 13گانه به پایان می‌رسد. یک روز پیش از پایان ضرب‌الاجل ریاض و متحدانش، وزارت خارجه عربستان بار دیگر تهدید کرد که کاسه صبر این کشور لبریز شده و محاصره اعمال شده بر قطر برای انتقال این پیام به دوحه است که باید رفتار و سیاست‌های منطقه‌یی خود را تغییر دهد.
این وزارتخانه در بیانیه‌یی اعلام کرده است: «قطر به تعهدات خود پایبند نیست و تمام تلاش‌ها در ارتباط با دوحه شکست خورد و این کشور به خواسته‌های تکراری که آخرین آنها در سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ بود، پایبند نماند. قطر همچنین به وعده‌های خود درباره توقف حمایت‌ها و تامین مالی تروریست و نیز دخالت در امور داخلی کشورها عمل نکرد.»
بحران میان کشورهای عرب و برخی اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس با دوحه پنجم ژوئن آغاز شد و عربستان، مصر، بحرین و امارات روابط‌شان را با قطر قطع و این کشور را به حمایت از تروریسم متهم کردند. این کشورها با فشار بین‌المللی 22 ژوئن فهرستی شامل 13 خواسته خود را از طریق کویت به قطر دادند و مهلت 10روزه‌یی را برای برآوردن این خواسته‌ها تعیین کردند. از جمله این شروط بستن شبکه الجزیره، قطع روابط با ایران و اخوان المسلمین است. قطر این خواسته‌ها را غیر واقع‌بینانه و غیرمنطقی خوانده است.
به گزارش ایسنا و به نقل از روسیا الیوم، با پایان مهلت اعلام شده، سه سناریو برای این بحران منطقه‌یی قابل تصور است:
نخست: با وجود اینکه جهان منتظر بود فهرست خواسته‌های کشورهای مذکور گامی در جهت حل بحران باشد اما اعلام این لیست به چند دلیل بحران را وارد مرحله پیچیده‌تری کرد که از جمله ماهیت خواسته‌هاست که تحلیلگران آن را نقض حاکمیت قطر می‌دانند. به نظر می‌رسد این چهار کشور می‌خواستند توپ را به زمین قطر بیندازند تا دوحه را در صورت مخالفت با خواسته‌هایشان مسوول ادامه بحران بدانند. قطر این را از همان اول اعلام کرد و محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، وزیر خارجه قطر پنج‌شنبه شب گفت که «13 خواسته کشورهای محاصره‌کننده برای این ارائه شده که قطر با آن مخالفت کند.»
وزارت خارجه قطر با این حال اعلام کرده بود که این خواسته‌ها را بررسی می‌کند. در مقابل در گام جدیدی که به نظر می‌رسد راه را به روی تلاش برای حل بحران از طریق مذاکره برای کاهش سقف خواسته‌ها بسته است، عادل الجبیر، وزیر خارجه عربستان اعلام کرد که هیچ گونه مذاکره‌یی با قطر درباره این لیست صورت نمی‌گیرد و قطر باید این خواسته‌ها را به‌طور کامل اجرا کند. بعد از این اظهارات نیز وزیر خارجه قطر گفته بود که اظهارات کشورهای محاصره‌کننده صرفا ادعاهای بدون سند و مدرک است. با این اوصاف به نظر می‌رسد که اوضاع به سمت تشدید محاصره قطر پیش برود و این محتمل‌ترین گزینه برای بحران باشد.
دوم: با وجود اینکه این سناریو به دلیل لزوم دستیابی به چراغ سبز امریکا بعید است اما باز به عنوان یک سناریو مطرح است. دست‌کم کشورهای محاصره‌کننده می‌توانند از این سناریو به عنوان یک اهرم فشار روانی استفاده کنند. مجله الاهرام عربی پیش‌تر اعلام کرده کشورهای تحریم‌کننده قطر در صورت مخالفت دوحه ظرف 72 ساعت تصمیم دارند پایگاه نظامی مشترکی را در بحرین احداث کنند و نوشت که این اقدام نخستین حضور نظامی ثابت مصر در منطقه خواهد بود. تحقق این سناریو در سایه عدم وجود رضایت امریکا بعید است به ویژه اینکه وزیر خارجه قطر که به امریکا رفته بود اخیرا گفته که با واشنگتن برای حل مسالمت‌آمیز بحران توافق کرده است.
سوم: این گزینه نیز در کوتاه‌مدت بعید است مگر اینکه اتفاق غیر منتظره‌یی در مواضع یکی از طرف‌های بحران رخ بدهد. اما در سایه ثبات مواضع کنونی که به نظر می‌رسد تغییرپذیر هم نیست، حل بحران از طریق مذاکره به این زودی‌ها محتمل نیست.
گزینه‌های پیش‌روی دوحه
قطر نیز برای مقابله با بحران بر یک مسیر ثابت تاکید می‌کند و آن مذاکره است که یک گزینه استراتژیک برای حل بحران است. البته همزمان با این اصل اعلام شده، دوحه در بیش از یک مسیر پیش می‌رود.
- حل بحران از طریق دیپلماتیک از جمله تحرکات و سفرها و اظهارات وزیر خارجه‌اش برای شرح مواضع کشورش و ایجاد وجهه بین‌المللی برای قطر .
- در سطح حقوقی با اقدامات کمیته ملی حقوق بشر قطر و برگزاری کنفرانس‌هایی که بر مغایرت محاصره یک کشور با اصول حقوق بشر است، تاکید می‌کند.
- در سطح اقتصادی قطر در تامین نیازهای غذایی شهروندان خود فعال بوده و دنبال جایگزین‌هایی در درازمدت برای برآوردن این خواسته‌ها بوده است. در همین راستا علی شریف‌العمادی، وزیر دارایی قطر گفته که قطر با چالشی در زمینه صادرات یا بنادر و فرودگاه‌ها مواجه نمی‌شود. وی گفته که قطر مواد غذایی را از بیش از 100 کشور جهان وارد می‌کند و اگر چهار مورد از این کشورها را از دست بدهد، می‌تواند با کشورهای دیگر این کمبود را جایگزین کند. قطری‌ها همچنین می‌گویند صادرات گاز قطر از آغاز محاصره تاثیری نگرفته است.
- در سطح رسانه‌یی شبکه خبری الجزیره بسیار فعال است و تاثیر زیادی در توضیح رسمی موضع قطر و پاسخ به شایعاتی که این کشور را هدف قرار داده، دارد.
- در سطح ملی نیز حمایت واضحی از سوی مردم قطر در دفاع از عملکرد رهبران و دولت صورت گرفته است.
به اعتقاد برخی کارشناسان، دوحه در مقابله با تحریم‌ها و مرحله نخست محاصره موفق عمل کرده است. مطمئنا در مرحله دوم نیز در صورت تداوم بحران بر این مساله تکیه خواهد کرد هرچند که برگ برنده‌های دیگری نیز دارد که تاکنون از آنها استفاده نکرده که از جمله مهم‌ترین آن اهرم گاز است. خط لوله گاز شمال قطر گاز طبیعی را به امارات و عمان منتقل می‌کند. گاز قطر حدود 30درصد نیازهای امارات را برآورده می‌کند و صنایع زیادی از برق و کارخانه‌ها گرفته تا بخشی از آب شرب مصرفی امارات به آن وابسته است.
قطر پیش‌تر اعلام کرده بود که نمی‌خواهد به مردم امارات که در نتیجه توقف گاز قطر از قطعی برق رنج خواهند برد، آسیب بزند. هر دوطرف به خوبی می‌دانند که تشدید بحران به نفع هیچ یک از طرف‌ها نیست و راهکار مذاکره بهترین گزینه است. البته باید دید هریک از آنها در آینده تا چه میزان حاضرند بر خواسته‌هایشان اصرار کنند و آیا شرایط به سمت سناریوی سوم مهیا خواهد شد یا خیر.
