30 درصد بیکاران جوانان 24 تا 29 ساله‌اند
نرخ بیکاری به 12.6درصد افزایش یافت
25 استان بیکاری دورقمی دارند
گروه اقتصاد کلان| الهام آبایی|
گزارش مرکز آمار ایران از آخرین وضعیت بیکاری در کشور حاکی از آن است که این شاخص در فصل بهار امسال به 12.6درصد رسیده و بالاترین نرخ بیکاری در دهه 90 را ثبت کرد. این شاخص از افزایش 0.1واحد درصدی نرخ بیکاری در مقایسه با زمستان 1395 و همچنین افزایش 0.4واحد درصدی در مقایسه با بهار سال گذشته خبر می‌دهد. بدین‌ترتیب گرچه آمار به بدتر شدن وضعیت بیکاری گواهی می‌دهد اما اقتصاد ایران سال 1395 را با رشد قابل‌قبولی به پایان رساند. با استناد به آمار منتشر شده ازسوی مرکز آمار ایران، نرخ رشد اقتصادی کشور در سال گذشته 8.3درصد بوده است، اما این رشد که بنا بر اعلام مرکز آمار ایران 6.3درصد آن غیرنفتی بوده، نتوانسته به بهبود وضعیت بیکاری کمکی کند.
درحالی آمارها حاکی از بدتر شدن وضعیت بیکاری در کشور است که ایجاد اشتغال و کاهش بیکاری را می‌توان مهم‌ترین دغدغه دولت در سال جاری قلمداد کرد. گرچه دولت تاکنون برنامه‌هایی که در حوزه اشتغال ترتیب داده به اجرا در نیاورده اما این انتظار وجود داشت که با بهبود رشد اقتصادی، در اشتغال هم بهبود حاصل شود. حال استمرار روند صعودی بیکاری بر این گزاره صحه می‌گذارد که رشد اقتصادی ایران رشدی اشتغال‌زا نبوده است. پیش‌بینی این شرایط چندان هم دشوار نیست؛ چراکه بخش عمده رشد اقتصادی به نفت وابسته است که پس از رفع تحریم‌ها توانسته جهش خوبی را تجربه کند. بنابراین، باتوجه به اینکه رشد نفتی اشتغال‌زا نیست، نمی‌توان انتظار داشت که با بهبود رشد اقتصادی از محل نفت، در وضعیت اشتغال هم بهبود حاصل شود.
یک میلیون بیکار 24 تا 29 سال
گزارش مرکز آمار ایران از تعداد بیکاران در رده‌های سنی 15 تا 24 سال حاکی از آن است که بالغ بر 867هزار نفر این رده سنی در کشور بیکار هستند. با کسر این میزان از آمار یک‌میلیون و 822 هزار نفری بیکاران در رده سنی 15 تا 29 سال، میزان بیکاران بین 24 تا 29 سال بالغ بر یک‌میلیون نفر می‌شود که بیش از 30.2درصد از بیکاران را در خود جای داده است. از این میزان 17.54درصد مربوط به مردان و 12.65درصد هم مربوط به زنان است. بدین‌ترتیب، آمارها حاکی از آن است که جویندگان کار در رده سنی 24 تا 29سال که همان متولدان سال‌های 1367 تا 1372 است بیش از 30درصد بیکاران کشور را تشکیل می‌دهند.
نرخ بیکاری جوانان 15 تا 29 ساله نیز حاکی از آن است که 26.4درصد از جمعیت فعال 15 تا 29ساله بیکار بوده‌اند. این شاخص بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بیشتر بوده است. بررسی روند تغییرات نرخ بیکاری جوانان 15 تا 29ساله نشان می‌دهد که این شاخص نیز نسبت به فصل مشابه سال گذشته 1.5درصد و نسبت به فصل قبل 0.9درصد افزایش پیدا کرده است.
بررسی اشتغال در بخش‌های عمده فعالیت اقتصادی نشان می‌دهد که بخش خدمات با 49.8درصد بیشترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است. در مراتب بعدی بخش‌های صنعت با 31.5 و کشاورزی با 18.7درصد قرار دارد. بررسی نرخ بیکاری جوانان 15 تا 24 ساله حاکی از آن است که 28.8درصد از جمعیت فعال این گروه سنی بیکار بوده‌اند. این شاخص بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بیشتر بوده است. بررسی روند تغییرات نرخ بیکاری جوانان 15 تا 24سال کل کشور نشان می‌دهد که این شاخص نسبت به فصل مشابه در سال گذشته یک‌درصد و نسبت به فصل قبل 0.7درصد افزایش یافته است. علاوه بر این، بررسی سهم شاغلان 15ساله و بیشتر با ساعت کار معمول 49 ساعت و بیشتر نشان می‌دهد 40.9درصد شاغلان به‌طور معمول بیش از 49ساعت در هفته کار می‌کنند.
افزایش همزمان مشارکت اقتصادی و بیکاری
البته نرخ مشارکت اقتصادی در فصل بهار امسال در مقایسه با بهار سال گذشته با افزایش همراه بوده است. بررسی نرخ مشارکت اقتصادی جمعیت 10ساله و بیشتر نشان می‌دهد که 40.6درصد جمعیت در سن کار 10ساله و بیشتر از نظر اقتصادی فعال بوده‌اند؛ یعنی در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفته‌اند. این درحالی است که نرخ مشارکت اقتصادی در فصل بهار سال گذشته 39.5درصد بوده است. بررسی روند تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی کل کشور نشان می‌دهد که این شاخص، نسبت به فصل مشابه سال قبل 1.1درصد و نسبت به فصل گذشته 1.7درصد افزایش داشته است. نرخ مشارکت اقتصادی در زمستان سال گذشته 38.9درصد اعلام شده که این آمار حاکی از بهبود وضعیت مشارکت اقتصادی در فصل بهار امسال است. همچنین نتایج نشان می‌دهد که نرخ مشارکت اقتصادی بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی کمتر بوده است.
بررسی نرخ بیکاری جمعیت 15 ساله و بیشتر نشان می‌دهد که 12.6درصد از جمعیت فعال بیکار بوده‌اند. براساس این نتایج، نرخ بیکاری بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بیشتر بوده است. همچنین سهم اشتغال ناقص نشان می‌دهد که 10.2درصد جمعیت شاغل دارای اشتغال ناقص بودند. این شاخص بین مردان بیشتر از زنان و در نقاط روستایی بیشتر از نقاط شهری بوده است. بررسی نسبت اشتغال جمعیت 10ساله و بیشتر بیانگر این است که 35.5درصد از جمعیت در سن کار (10ساله و بیشتر) شاغل بودند. این شاخص بین مردان بیشتر از زنان و در نقاط روستایی بیشتر از نقاط شهری بوده است.
افزایش استان‌های با بیکاری 2رقمی
نکته جالب‌توجه دیگر در آمار بیکاری اعلام شده ازسوی مرکز آمار ایران این است که تعداد استان‌های با نرخ بیکاری 2رقمی در بهار امسال به 25 استان رسیده؛ این درحالی است که در زمستان سال گذشته 23 استان بیکاری 2رقمی داشتند. همچنین در بهار سال گذشته 19 استان دارای بیکاری 2رقمی بودند. استان‌های دارای بیشترین نرخ بیکاری در بهار امسال البرز با 20.4درصد، چهارمحال‌وبختیاری با 20.3درصد و کرمانشاه با 20.2درصد بوده است. نکته جالب‌توجه اینجاست که بیکاری البرز در بهار امسال در مقایسه با زمستان سال گذشته با افزایش بسیار قابل‌توجهی همراه بوده است. در زمستان 1395 نرخ بیکاری در این استان 15.4درصد گزارش شده
است.
استان‌های دارای کمترین بیکاری به ترتیب مرکزی با 7.4 درصد، سمنان با 8.8 درصد و همدان با 8.9 درصد هستند. البته وضعیت بیکاری در استان‌های سمنان و مرکزی در بهار امسال در مقایسه با زمستان سال گذشته بدتر شده است. نرخ بیکاری در این دو استان در زمستان سال گذشته به ترتیب 6.7 درصد و 5.8 درصد اعلام شده بود که این آمار نشان می‌دهد بیکاری این دو استان هم در فصل بهار امسال افزایش یافته است. بیکاری در استان تهران هم در بهار امسال به 11.2درصد رسیده که در مقایسه با زمستان سال گذشته 0.4واحد درصد افزایش یافته است. بدین‌ترتیب، استان تهران هم در بهار امسال در گروه بیکاری‌های دورقمی جای گرفته است. البته نرخ بیکاری این استان در بهار سال گذشته 13.5درصد اعلام شده بود.
رشدی که اشتغال‌زا نبود
نرخ بیکاری اعلام‌شده از سوی مرکز آمار ایران از این جهت حایز اهمیت است که استمرار این روند صعودی حتی در شرایطی که رشد اقتصادی مطلوب بوده، کار دولت را برای ایجاد تغییر ملموس در نرخ بیکاری دشوارتر خواهد کرد. افزایش چشمگیر تولید ناخالص داخلی در سال گذشته آن هم پس از سال‌ها رکود و رشد منفی این انتظار را ایجاد کرد که منابع حاصل از این رشد به نوعی در زیربخش‌های اقتصاد تزریق شود که با اندکی تاخیر بتواند اثر خود را در حوزه اشتغال ظاهر کند؛ اما شواهد گواهی می‌دهد که رشد اقتصادی ایران اشتغال‌زا نبوده یا منابع حاصل از این رشد از توزیع مناسبی در زیربخش‌های اقتصادی برخوردار نبوده تا بتواند سازوکار اشتغالی به خود بگیرد.
هزینه‌های جاری دولت که هر روز رو به افزایش می‌رود جایی برای اشتغال باقی نگذاشته و در عین حال که تولید در مقیاس‌های اشتغال‌زا همچنان با مشکلات دست و پنجه نرم می‌کنند، دولت هم منابعی در اختیار نداشته تا بتواند برای بهبود وضعیت تولید در واحدهای کوچک و متوسط تولیدی تزریق کند. در عین حال بودجه‌های عمرانی هم با توجه به کسری‌های سنگین دولت نادیده گرفته می‌شوند و اشتغالی نمی‌تواند از این بخش متصور شد. در حالی که بخش ساختمان یکی از مهم‌ترین بازیگران اشتغال است، این حوزه هم چندین سال است که با رکود سنگینی دست و پنجه نرم می‌کند که این رکود نه تنها در رشد اقتصادی بلکه در اشتغال هم انعکاس داشته است.
تلنگری برای آغاز پروژه اشتغال‌زایی
این وضعیت اشتغال حتی علائمی از بهبود را هم نشان نمی‌دهد که بتوان نسبت به کاهش آمار بیکاری امید بست. در عین حال جمعیت فعال هم با وجود خیل فارغ‌التحصیلان دانشگاهی روز به روز در حال افزایش است و به نظر می‌رسد دیگر با توجه به ظرفیت‌های خالی بسیاری که در دانشگاه‌ها وجود دارد، شگرد تاخیر در ورود به بازار کار هم دیگر جواب نمی‌دهد، چراکه بسیاری از افرادی که در یک دهه گذشته به دنبال ناکامی در یافتن شغل به ادامه تحصیل پرداختند اکنون به بازار کار بداقبال ایران سرازیر می‌شوند.
به دنبال این آمار که تلنگری دیگر به مسوولان در باب نامساعد بودن وضعیت اشتغال درکشور است، پیش‌بینی می‌شود که دولت هم طرح‌های اشتغالی خود را سرعت ببخشد تا بتواند دست‌کم روند صعودی نرخ بیکاری را متوقف کند. البته برنامه‌های دولت در زمینه اشتغال می‌تواند توام با اقداماتی باشد که آمار بیکاران را با تغییر چشمگیر همراه کند که این امر الزاما به معنای بهبود وضعیت اشتغال نخواهد بود. نمونه چنین ایده‌هایی طرح کارورزی است که پیش‌تر از سوی دولت ارائه شد. این طرح بدون آنکه الزامی برای ایجاد اشتغال پایدار به همراه داشته باشد، تنها برای مقطعی کوتاه می‌تواند آمارها را جابه‌جا کند.
ایده دیگر هم تسهیلات‌دهی به تولید است که با توجه به وضعیت نامساعد بانک‌ها بعید به نظر می‌رسد دولت در این ایده هم موفق باشد. البته طرح برداشت 1.5میلیارد دلاری از صندوق توسعه ملی برای اشتغال روستایی هم اخیرا در مجلس تصویب شد و مرحله مجوز برداشت از صندوق را هم پشت سر گذاشت که این امر هم می‌تواند در زمره اقداماتی بگنجد که در کوتاه‌مدت در آمار شاغلان بهبود حاصل می‌کند.
خدمات؛ کانال افزایش اشتغال
آنچه در برنامه‌های اشتغال معمولا مورد غفلت واقع می‌شود، توجه به مولد بودن و پایدار بودن اشتغال ایجاد شده است. فشارهای اجتماعی روی دوش دولت به دنبال افزایش مطالبات جامعه در حوزه اشتغال، ممکن است دولت را به ایجاد اشتغال از کانال‌هایی وا دارد که الزاما پایدار و مولد نخواهد بود. البته آمارها هم نشان می‌دهد که بخش خدمات بیشترین سهم را در ایجاد اشتغال دارد که این امر می‌تواند هم مثبت و هم منفی تلقی شود. سمت مثبت ماجرا این است که بهبود وضعیت اشتغال در بخش خدمات می‌تواند انعکاسی از بهبود کلی اقتصاد باشد که به دنبال آن مشاغل خدماتی رو به افزایش می‌رود. اما از سوی دیگر، بخش خدمات می‌تواند دستمایه‌یی برای ایجاد مشاغل غیرپایدار و بی‌کیفیت باشد. بنابراین، رصد وضعیت اشتغال در بخش صنعت و کشاورزی هم در این میان بسیار تعیین‌کننده است و تناسب وضعیت اشتغال در سه بخش خدمات، صنعت و کشاورزی می‌تواند موید بهبود بازار کار ایران باشد.
