درهای نیمه‌باز به روی اتباع خارجی
معاون سرپرست مرکز امور بین‌الملل از رفع برخی موانع تحصیل دانش‌آموزان غیرایرانی گفت؛ موانع دیگر اما، همچنان پابرجایند
گروه اقتصاد اجتماعی|
احتمالا وقتی مرزهای جغرافیایی را زیرپا می‌گذاشتند، فکرش را هم نمی‌کردند که قرار است در مرزهایی تنگ‌تر گرفتار آیند؛ چه اینکه «مهاجرت» هماره همبسته «ناگزیری» بوده و هیچ‌کس جز به امید روزهایی بهتر وطنش را ترک نگفته. شکستن مرزها اما برای لطیفه چندان شیرین نبود. لطیفه رحمانی، دختر ۱۲ ساله افغانستانی، که به دلیل بیماری کبدی در بیمارستان بستری شده بود، به سبب ممنوع بودن عمل پیوند برای اتباع خارجی، سال گذشته در بیمارستان نمازی شیراز درگذشت. دو سال پیش از آن، وزارت بهداشت در مصوبه‌یی جراحی پیوند اعضا به اتباع غیر ایرانی را ممنوع اعلام کرد. پس از آن، حسن قاضی‌زاده هاشمی، وزیر بهداشت، این قانون را «برای حفظ حرمت ایرانی‌ها» لازم دانست و گفت که «خیلی زشت است که اتباع خارجی اجازه داشته باشند برای پیوند عضو به ایران بیایند و اندام ایرانیانی که مستمند هستند را بخرند و به خود پیوند بزنند.» هرچند بنابر موازین بین‌المللی یک پناهجو، بعد از روشن شدن تکلیفش، حتی در صورتی که غیر قانونی وارد کشوری شود، از تمام حقوقی که شهروندان آن کشور از آنها برخوردارند، بهره‌مند می‌شود، اما پناهندگان افغانستانی در ایران، حتی پس از سال‌های طولانی اقامت در ایران، نمی‌توانند شهروند ایران شوند و همواره خطر اخراج از مرزهای ایران را نزدیک‌تر از رگ گردن حس می‌کنند. با این همه، روز گذشته معاون سرپرست مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از رفع برخی موانع تحصیل دانش آموزان غیرایرانی گفت. موانع دیگر اما، همچنان پابرجایند.
مانع اول؛ برداشته شد
اکنون بیش از 400هزار دانش آموز غیرایرانی در 25هزار و 490 مدرسه کشور تحصیل می‌کنند و بنابر آمارهای مرکز امور بین‌الملل وزارت آموزش و پرورش، بیش از 350هزار نفر آنان، افغانستانی‌اند و در نقاطی چون جنوب شهر تهران و شهرستان‌های استان تهران، خراسان رضوی و جنوبی، کرمان و سیستان و بلوچستان تحصیل می‌کنند. دیروز معاون سرپرست مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور وزارت آموزش و پرورش در گفت‌وگو با ایسنا پیرامون روند ثبت‌نام اتباع خارجی در مدرسه‌های ایران گفته «اگر اتباع دارای مدارک اقامتی باشند، می‌توانند بدون مشکل و همانند سایر دانش‌آموزان به مدرسه‌ها مراجعه و ثبت نام کنند. » سیدعلی حسینی در ادامه پیرامون مساله اتباع خارجی‌ای که مدارک هویتی و اقامتی ندارند افزوده: «آنان باید نخست به دفاتر کفالت مستقر در استانداری‌ها مراجعه و کارت ویژه تحصیلی دریافت کنند. این امکان هم اکنون فراهم است و مشکلی برای مراجعه به دفاتر کفالت وجود ندارد.»
هفته گذشته نیز، احمد محمدی‌فر، مدیرکل امور اتباع و مهاجران خارجی وزارت کشور، گفت که «امروز همه فرزندان پناهندگان و مهاجران اعم از مجاز و غیرمجاز از امکان تحصیل رایگان در ایران بهره‌مند شده‌اند. » با این همه و با وجود اینکه روند رفع مانع ثبت نام و تحصیل رایگان دانش آموزان غیرایرانی اندک اندک و از دو سال پیش آغاز شده بود، اما آنان در سال تحصیلی گذشته با مانعی تازه در مدرسه مواجه شدند؛ اجازه‌نیافتن برای تحصیل در رشته‌های فنی و وادار شدن به انتخاب رشته‌های نظری. محدودیتی که به گفته یکی از مسوولان آموزش و پرورش، با توجه به اینکه «افغان‌ها نیروهای کار فنی در کشور را تصاحب کرده‌اند»، برای «ایجاد امنیت شغلی برای ایرانیان» ایجاد شده بود.
روز گذشته اما، معاون سرپرست مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور وزارت آموزش و پرورش همچنین درباره روند هدایت تحصیلی دانش آموزان اتباع پایه نهمی گفته: «در حال حاضر محدودیت‌هایی که قبلا اعمال می‌شد برداشته شده است و امسال دانش آموزان اتباع می‌توانند همانند سایر دانش آموزان انتخاب رشته کرده و وارد دوره متوسطه دوم شوند.»او در پایان افزوده: بنابراین پیش‌بینی می‌کنیم امسال آمار ثبت نام‌های اتباع خارجی نسبت به سال گذشته حدود 30 تا 40هزار نفر افزایش یابد.
پشت دیوارهای دانشگاه
مانند دونده‌های دوی با مانع، دانش‌آموزان غیرایرانی، از هر مانعی هم که می‌پرند، باز چند گام دیگر به یکی دیگرش می‌رسند. دو سال پیش آنها اجازه یافتند از مانع ثبت‌نام در مدرسه‌ها بگذرند و اکنون و پس از لغو ممنوعیت‌های سال‌های پیشین، می‌توانند رشته‌های فنی را هم برای تحصیل سال‌های متوسطه‌شان انتخاب کنند. با این همه، چند گام دیگر، به اندازه سه سال پایانی دوران متوسطه، کافی خواهد بود برای رسیدن به مانع تحصیل در برخی رشته‌های دانشگاهی. با اینکه بنابر آمارها ۱۱هزار دانشجوی افغانستانی در ایران تحصیل می‌کنند و مجموعا ۸هزار نفر از دانشجویان افغان از دانشگاه‌های ایران فارغ‌التحصیل شده‌اند، سازمان سنجش و آموزش کشور اما در تازه‌ترین ویرایش، رشته‌ها و مناطق ممنوعه برای انتخاب محل تحصیل اتباع غیر ایرانی را اعلام کرده و بنابر آن، پذیرش اتباع ایرانی در رشته‌هایی که منجر به ایجاد تعهدات استخدامی برای جمهوری اسلامی ایران شود و همچنین رشته‌هایی مرتبط با فیزیک و هواپیما برای داوطلبان اتباع غیر ایرانی ممنوع است. اتباع غیرایرانی امکان انتخاب رشته‌های تحصیلی علوم نظامی، الکترونیک هواپیمایی، تعمیر و نگهداری هواپیما، مراقبت پرواز، مخابرات هواپیما، فناوری اطلاعات IT (گرایش مخابرات امن) و مهندسی فناوری ماهواره را نیز نخواهند داشت. در کنار آن، در فهرستی بلند، منطقه‌های ممنوع برای انتخاب تحصیل اتباع غیرایرانی نیز اعلام شده. طبق دفترچه و ضوابط سال 95، اتباع غیرایرانی مجاز به انتخاب رشته در مناطق ممنوعه نیستند و در صورت پذیرش و اعلام قبولی داوطلبان غیرایرانی در رشته‌ها و مناطق ممنوعه، پذیرش آنها در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی آن مناطق، «کان لم یکن» تلقی خواهد شد و حتی امکان بررسی جهت رشته‌های مناطق مجاز نیز مقدور نخواهد بود و از ثبت نام آنها ممانعت خواهد شد.
اندوه غیرمجاز بودن
اگر حتی دشواری‌های ورود به دانشگاه، آنان را وادار به دور زدن دانشگاه و ورود مستقیم به بازار کار کند، باز به مانعی تازه خواهند رسید. دو سال پیش، قائم‌مقام وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در امور بین‌الملل، از ممنوعیت کار کارگران افغانستانی در ۱۶ استان کشور خبر داد. محمد تقی حسینی با تاکید بر اینکه هدف از این قانون «مدیریت بهتر اتباع خارجی» در استان‌های غربی و مرکزی کشور است، گفت که اگر کارفرمایی از «نیروی کار خارجی غیرمجاز» استفاده کند، جریمه خواهد شد. مدیرکل اشتغال اتباع خارجی وزارت کار این جریمه را برای سال 96، به میزان پنج برابر حداقل دستمزد روزانه، یعنی ۱۵۵هزار تومان، اعلام کرد.
نیروی کار خارجی غیرمجاز همواره اشاره مستقیمی به کارگران افغانستانی دارد و غیرمجاز نامیدن آنها از سوی دستگاه‌های قانون‌گذاری در این سال‌ها، سبب ایجاد فشارهای بیشتر به اینان برای دریافت حقوق کمتر و انجام کار بیشتر شده است. چندی پیش نیز لیستی از کارهایی که افغانستانی‌ها مجاز به انجام آنها در داخل ایران بودند، منتشر شد. بنابر این فهرست آنان تنها مجاز به فعالیت در شغل‌هایی چون گچ‌پزی، خشت‌زن کوره، چاه‌کن، آسفالت‌کار و... بودند. یک سال پیش از این، طرحی در مجلس در حال بررسی شد که در صورت تصویب بنا بود برای لو دادن کارگران افغانستانی بدون مجوز جایزه تعیین شود. آن زمان علیرضا محجوب، رییس فراکسیون کارگری مجلس با انتقاد از وزارت کشور گفته بود که «با صدور یک برگه کاغذ کارگران افغان را به کشور راه می‌دهند.»
او با پیش کشیدن احتمال فعالیت تروریستی از جانب این کارگران افزوده بود «مدیران هتل‌ها در حال حاضر از سخت‌گیری به خاطر ویزا گلایه می‌کنند و می‌گویند مشتریان خود را از دست داده‌اند. از این کشورها که داعش نمی‌آید بلکه داعش از مرزهای کشورهای همجوار وارد ایران می‌شود.»
نعل وارونه
دیروز نیز هیات رییسه مجلس، سوال حسینعلی حاجی دلیگانی، نماینده شاهین شهر را از وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی اعلام وصول کرد. حاجی دلیگانی پیرامون علت در اختیار قرار گرفتن بازار کار از سوی اتباع بیگانه پرسیده است. یک سال پیش از آن نیز سعید باستانی، نماینده مردم تربت حیدریه، گفت «اگر دولت افغانستان حقابه رود هریررود را ندهد، افغانستانی‌ها باید از ایران خارج شوند.» این نماینده مجلس همچنین پای استفاده افغانستانی‌های پناهنده به ایران از امکاناتی مانند برق را هم به میان کشید و گفت «ما نزدیک ۴ میلیون نفر افغان در ایران داریم هر کدام اگر به‌طور معمول حداقل روزی ۱۰۰ لیتر آب مصرف کنند افغانی‌های مقیم ایران ۴۰۰ میلیون لیتر در روز آب مصرف می‌کنند، علاوه بر اینکه از امکانات شغل، برق، ارزاق عمومی، حمل نقل جاده‌یی و ریلی ما نیز استفاده می‌کنند».
این درحالی است که به گفته علی دینی ترکمانی، اقتصاددان، اخراج نیروی کار افغان از ایران باعث افزایش تورم می‌شود. عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی پیرامون اخراج نیروی‌کار افغان از ایران گفته بود که «اگر امروز نیروهای کار افغانستانی از بازار کار ایران اخراج شوند در فعالیت‌هایی که آنها مشغول کار هستند با مشکلات جدی در تامین نیروی کار مواجه خواهیم شد، و سطح دستمزدها بالا خواهد رفت که منجر به افزایش شدید تورم خواهد شد.» به گفته او با وجود افزایش بیکاری در داخل کشور برای شهروندان ایرانی، اخراج نیروی کار افغان به صورت ضربتی از کشور، تصمیم درستی از سوی مسوولان نیست چراکه مشکل اصلی بیکاری در بخش فارغ‌التحصیلان دانشگاهی است.
او در ادامه پیرامون دلیل افزایش صدور مجوز کار برای اتباع خارجی به ویژه افغانستانی‌ها افزود بود: «تقاضا از سوی ایرانی‌ها برای کارهایی که اتباع خارجی انجام می‌دهند و اصطلاحاً کارهای سیاه نامیده می‌شود خیلی بالا نیست. لذا ممکن است دلیل سه برابر شدن صدور مجوز کار برای اتباع خارجی این باشد که بازار کار در این رشته از فعالیت‌ها دچار عدم تعادل در داخل کشور نشود. »
نزدیک به سه هفته پیش، فرمان اجرایی نژادپرستانه دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری آمریکا، برای محدود کردن صدور روادید برای اتباع شش کشور با جمعیتِ غالبِ مسلمان، با استناد به حکم دیوان عالی آمریکا اجرا شد. یک روز پس از آن محمد جواد ظریف در توئیتی نوشت که «ایالات متحده اکنون مادربزرگ‌های ایرانی را از دیدن نوه‌هایشان محروم کرده است.» شاید اکنون وقتش رسیده باشد که یک سوزن هم به خودمان بزنیم؛ ما مهاجران را از چه محروم می‌کنیم؟
