کاهش توان پوشش‌دهی نیاز ارزی از محل صادرات غیرنفتی
تعادل|
بررسی‌ها از روند وضعیت ترازپرداخت‌های کشور حکایت از تضعیف قابل توجه تراز تجاری کالای غیرنفتی در سال 1395 دارد. این در حالی است که صادرات نفت خام نسبت به سال قبل روند صعودی را دنبال کرده است.
از سوی دیگر، آمارها نشان می‌دهد، حساب خدمات نیز همچنان منفی باقی مانده که عمدتا به واسطه افزایش واردات خدمات است. ارقام حساب جاری کشور نیز طی سال‌های متوالی نشان می‌دهد در سال 1395توان پوشش دهی نیاز ارزی کشور توسط عایدات ارزی کاهش یافته است. در همین راستا، تحلیلی از سوی معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران صورت گرفته که به بررسی دلایل تضعیف تراز غیرنفتی، پرداخته است. این تحلیل نشان می‌دهد، عایدات ارزی غیرنفتی کشور همچنان پاسخگوی نیاز ارزی حساب جاری
نیست.
با وجود کاهش حدود 6 درصدی در سال 1395 نسبت به سال قبل خود، نیاز ارزی حساب جاری در سال 1395 با رشد 18 درصدی نسبت به سال 1394 مواجه شده است. همچنین با توجه به اجزای تشکیل‌دهنده عایدات ارزی می‌توان گفت، کاهش عایدات ارزی غیرنفتی در سال 1395 عمدتا به علت کاهش صادرات کالایی غیرنفتی بوده است. در سال 1395 حدود 51 درصد از نیاز ارزی حساب جاری کشور توسط عایدات ارزی غیرنفتی پوشش داده شده که نسبت به سال قبل کاهش یافته است.
مطابق آمارهای بانک مرکزی، تراز پرداخت‌ها در سال 1395 نسبت به سال 1394 حدود 10 میلیارد دلار تضعیف شده است. همچنین آمارها حاکی از این است که حساب جاری در سال 1395 با رشد 81.8 درصدی نسبت به سال قبل خود مواجه شده که بخش عمده آن ناشی از رشد حدود 71 درصدی حساب کالا بوده است. افزایش حساب کالا نیز به علت افزایش بیشتر صادرات کالا نسبت به واردات کالا بوده است. از سوی دیگر، افزایش 30 درصدی صادرات کالا در سال 1395 نسبت به سال 1394 برآیندی از افزایش 66 درصدی در صادرات نفتی و کاهش 9 درصدی صادرات غیرنفتی بوده است. این تحلیل در ادامه سهم نفت از صادرات کالایی کشور در سال 1395 را حدود 66 درصد گزارش کرده که نسبت به سال 1394 افزایش یافته است. این در حالی است که سهم سال 1394 حدود 52 درصد بوده است.
براساس این گزارش، سایر اجزای اصلی حساب جاری مانند حساب خدمات، حساب درآمد و احساب انتقالات جاری نیز در سال 1395 نسبت به سال 1394بهبود یافته‌اند. همچنین مطابق آمارها، خالص حساب سرمایه در سال 1395نسبت به سال 1394 تضعیف شده، که نشان‌دهنده افزایش خروج سرمایه از کشور است.
بر اساس این تحلیل؛ صادرات کالای غیرنفتی ایران طی سال 1395- 1389 با نوساناتی همراه بوده بطوری که طی سال‌های 1391- 1389 روندی صعودی در پیش گرفته، اما در سال 1392 نسبت به سال قبل خود با کاهش مواجه شده است. در سال 1394 صادرات کالای غیرنفتی نسبت به سال 1393با افزایش حدود 18 درصدی به 33.6 میلیارد دلار (بیشترین میزان صادرات غیرنفتی طی هفت سال اخیر) رسید، اما در سال‌های بعد با کاهش روبرو شد. در سال 1395صادرات کالای غیرنفتی ایران با استمرار روند نزولی خود و با 9درصد کاهش نسبت به سال 1394 به رقم 28.2 میلیارد دلار رسیده است.
در مقابل واردات کالایی غیرنفتی ایران نیز در سال‌های 1390، 1393، 1395 نسبت به سال قبل خود افزایش را تجربه کرده است. بطوری که در سال 1395 واردات غیرنفتی ایران 61.7 میلیارد دلار بوده که نسبت به سال قبل رشد 23 درصدی را تجربه کرده است. از این رو، آمارها حاکی از این است که تراز کالایی غیرنفتی ایران طی سال‌های مذکور همواره منفی بوده است. کاهش 9 درصدی صادرات کالایی غیرنفتی به همراه افزایش 23 درصدی در واردات کالایی غیرنفتی در سال 1395 (نسبت به مدت مشابه سال قبل)، منجر به ایجاد تراز تجاری کالای غیرنفتی منفی 33.5 میلیارد دلاری شد.
همچنین مطابق آمارها، تراز تجاری کالایی غیرنفتی کشور در سال 1395حدود 14.4 میلیارد دلار نسبت به سال 1394 تضعیف شده است.
براساس این تحلیل، تراز تجاری غیرنفتی سال 1394 به دلیل کاهش قابل ملاحظه واردات کالایی در این سال بطور قابل توجهی بهبود یافته بود، لذا اگرچه تراز منفی سال 1395در مقایسه با سال 1394 تفاوت معناداری را نشان می‌دهد، اما تراز منفی نسبت به سال‌های قبل همچنان در محدوده کمتر از منفی 30میلیارد دلار قرار دارد. از طرفی مطابق آمارها، افزایش واردات سال 1395مطابق روند 5 سال اخیر، همچنان عامل مسلط در تغییر تراز تجاری بوده است. در واقع، از 14.4 میلیارد دلار کاهش تراز تجاری سال 1395، معادل 11.6 میلیارد دلار از محل افزایش واردات بوده است. به نوعی، کاهش حدود 18 میلیارد دلاری واردات کالایی غیرنفتی در سال 1394نسبت به سال 1393 تا حدودی در سال 1395جبران شده و در حال بازگشت به روند سال‌های قبل است.
همچنین آمارها نشان می‌دهد، حدود 60.3واحد درصد از کاهش 75 درصدی تراز تجاری سال 1395 از محل افزایش واردات بوده است. مطابق آمارها، از سال 1390تاکنون همواره تغییر تراز تجاری با تغییر واردات همسو بوده است. در ارتباط با صادرات کالایی نیز می‌توان گفت از سال 1390 و پس از اعمال تحریم‌ها، اثر مثبت صادرات در تغییر تراز تجاری روندی نزولی در پیش گرفته و در سال 1392منفی شده است. در سال 1393 سهم صادرات از رشد تراز تجاری افزایش یافت و اثر مثبت در تغییر تراز تجاری به جای گذاشت، اما در سال‌های 1394 و 1395 مجدداً با کاهش مواجه شد بطوری که در سال 1395، اثر منفی آن بر تغییر تراز تجاری تشدید شده است.
روند فصلی تولید نفت خام از سال 1389 تا 1395 نشان می‌دهد که تولید نفت خام ایران طی این مدت بطور متوسط ماهانه 0.4 درصد افزایش یافته است. این در حالی است که متوسط نرخ رشد ماهانه صادرات نفتی در این مدت 0.6 بوده است. همچنین در سال 1395 در مجموع 3.8 میلیون بشکه در روز نفت خام تولید و 131 میلیون بشکه در روز صادر شده است که این ارقام (تولید و صادرات نفت خام) نسبت به سال قبل به ترتیب 16.4 درصد و 41.3 درصد رشد داشته‌اند. با نگاهی به آمار تولید فصلی نفت خام نیز می‌توان گفت که در سه ماهه چهارم سال 1395، معادل 3.9 میلیون بشکه نفت خام تولید شده که نسبت به فصل قبل 1.4 درصد کاهش و نسبت به مدت مشابه سال قبل 15.7 درصد افزایش نشان می‌دهد. حجم صادرات نفتی در فصل چهارم نیز 2.3 میلیون بشکه در روز بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود 30 درصد افزایش یافته است.
همچنین براساس منتشر شده از سوی اتاق تهران، حساب خدمات کشور طی سال‌های 1395- 1389 همواره منفی، اما از سال 1389 تا سال 1394 رو به افزایش بوده است و در سال 1394 به واسطه کاهش 5.6 درصدی در صادرات خدمات و 17.2 درصدی در واردات آن به بیشترین میزان خود یعنی افت 4.5میلیارد دلار طی هفت سال اخیر رسیده است. در سال 1395 با رشد 0.8 درصدی در صادرات خدمات و رشد 10.7 درصدی در واردات خدمات، حساب خدمات نسبت به سال قبل خود با کاهش 1.5میلیارد دلاری مواجه شد و به حدود منفی 6 میلیارد دلار رسید.
