معیشت مفهوم مطرود جدل رسانهای دولت
گروه اقتصاد کلان|
پایگاه اطلاعرسانی دولت روز گذشته در جوابیهیی به شفافسازی اظهارات اخیر مسعود نیلی مشاور اقتصادی رییسجمهوری پرداخت و با بیان اینکه هیچ شائبهیی در خارج شدن اقتصاد ایران از وضعیت رکودی وجود ندارد، عملکرد برخی رسانههای منتقد دولت در انعکاس این خبر را مورد نقد قرار داد.
ماجرا از آنجایی شروع شد که مسعود نیلی در سخنانی در مراسم بزرگداشت پنجاهمین سالگرد تاسیس ایدرو به مفهوم رکود و سابقه رکود در کشور پرداخت و به رخدادهایی که طی سالهای 1386 تا 1392 در اقتصاد کشور رخ داده بود، اشاره کرد. نیلی از پیامدهایی نام برد که ماندگار شدند و زدودن آثار آنها از چهره صنعت کشور چندان ساده نیست. از جمله این پیامدها کاهش سطح درآمد خانوار شهری و روستایی در سال 1392 به ترتیب به اندازه 22 و 38درصد نسبت به سال 86 بود که به گفته مشاور اقتصادی روحانی این رخداد از زمان جنگ تاکنون بیسابقه بوده است. او همچنین به کاهش تقاضای تولیدات صنعتی اشاره کرد و گفت: در حالی که سطح تقاضا برای همه محصولات اعم از تولیدات صنعتی در سال 1392 به سطحی معادل سال 1380 و 1381 رسید، صنعت با کاهش تقاضای داخلی مواجه شد.
برخی رسانههای داخلی اما در انعکاس صحبتهای نیلی موضوع استمرار رکود تا 7 سال دیگر را مطرح کردند که این موضوع به استناد جوابیه منتشر شده از سوی پایگاه اطلاعرسانی دولت و همچنین مشروح اظهارات مشاور اقتصادی رییسجمهوری از جانب نیلی مطرح نشده است.
شائبهای در خروج از رکود نیست
در این میان پایگاه اطلاعرسانی دولت با بیان اینکه هیچ شائبهیی در خارج شدن اقتصاد ایران از وضعیت رکودی وجود ندارد، درک ناصحیح از موضوع رکود را مورد نقد قرار داده است. در ادامه اینگونه توضیح داده شده است که از نظر مبانی علمی هرگاه «رشد» تولید ناخالص داخلی در دو فصل متوالی منفی شود، گفته میشود که اقتصاد وارد رکود شده و برعکس دستیابی به «رشد مثبت» برای دو فصل متوالی به معنی خارج شدن از رکود است.
در صورتی که تعداد فصول رشد منفی متعدد و عمق رکود نیز زیاد باشد، «سطح» تولید ناخالص داخلی به مقادیر قابل توجهی کاهش پیدا میکند و این باعث میشود که با وجود ورود اقتصاد به دوره رشد مثبت و خروج کامل از رکود، زمان مورد نیاز برای رسیدن به «سطح» درآمد سالهای قبل از رکود طولانی شود. بنابراین کاملا امکانپذیر است که یک اقتصاد نه تنها از رکود خارج شده بلکه در وضعیت رونق هم به سر ببرد، اما هنوز به سطح تولید ناخالص داخلی سالهای قبل از رکود نرسیده باشد.
براساس این گزارش آمار رسمی کشور نشان میدهد که در اقتصاد ایران از بهار سال 1393، یعنی دقیقا همان زمانی که رییسجمهور در مشهد مقدس اعلام کردند، رشد مثبت اقتصادی تحقق یافته و از رکود خارج شده تا در پایان سال 1395 نیز تولید ناخالص داخلی با نفت و بدون نفت در قله تاریخی خود قرار گرفته است.
ارقام موجود نشان میدهد که رشد متوسط سالانه تولید ناخالص داخلی در فاصله سالهای 1393 تا 1395، برابر 4.6درصد بوده و موید این واقعیت است که هیچ شائبهیی در زمینه خارج شدن اقتصاد ایران از وضعیت رکودی وجود ندارد و نه تنها رشد مثبت را تجربه کردهایم بلکه از نظر سطح تولید ناخالص داخلی نیز خوشبختانه از مقدار قبل از رکود یعنی پایان 1390 به میزان محسوسی فراتر رفتهایم.
در ادامه این گزارش آمده است که بر اساس پیشبینیهای قبلی انتظار آن بود که در اواسط سال 1397 به سطح تولید ناخالص داخلی سرانه سال 1390 برسیم؛ این در حالی است که به دلیل رشد بالای سال گذشته این پیشبینی در سال جاری به راحتی تحقق خواهد یافت. البته عملکرد تاسفبار اقتصاد در دوره وفور نفتی باعث شد که روند رشد گذشته تولید ناخالص داخلی کند شود و شکاف بزرگی در مقایسه با روند قبلی شکل بگیرد.
غفلت از معیشت خانوارها
این جوابیه در قالب نمودارهای متعدد کوشیده است تا نکاتی را که نیلی هم در سخنرانی خود به آن اشاره کرده بود، دوباره انعکاس دهد. در این جوابیه آمده است که تمرکز برخی رسانهها در انتقال برداشت نادرست و تاکید غیرعلمی بر وجود شرایط رکودی باعث شده تا نتوانند به اصل موضوع که همان افت سطح رفاه خانوارهای شهری و روستایی در فاصله سالهای 1386 تا 1392 است، توجه کنند.
در ادامه آمده است که نمود خروج از رکود حتی در وضعیت درآمدی خانوارها از سال 1393 به بعد کاملا مشهود است. اما در عین حال با وجود قرار گرفتن در مسیر بهبود، به دلیل افت شدید سطح رفاه در سالهای وفور درآمدهای نفتی، متاسفانه تا رسیدن به سطح رفاه سال 1386 فاصله زیاد است و این نکتهیی است که توسط مشاور اقتصادی رییسجمهور در زمینه محدودیت تقاضای صنعتی مورد تاکید قرار گرفته و از سوی برخی رسانهها به معنی تداوم رکود انعکاس پیدا کرده است. پایینتر قرار داشتن نسبت به سال 1386 به هیچوجه به معنی قرار داشتن در شرایط رکودی نیست. کما اینکه قرار داشتن درآمد سرانه کشور در سطح حدود 70درصد مقدار آن در سال 1355 نیز به معنی آن نیست که اقتصاد ایران 40 سال است که در شرایط رکودی به سر میبرد!
تغییر رویکرد دولت در برابر رسانههای منتقد
اما فارغ از شیطنتهای رسانهیی در انتقال اظهارات مشاور اقتصادی رییسجمهوری، تفاسیر متعددی هم میتوان از جوابیه حاضر داشت. در این جوابیه تلاش عمده بر آن بوده است که برخی مفاهیم به زبان سادهتر و با توسل به نمودارهای متعدد منعکس شود. در عین حال، رسانههای مخاطب این جوابیه به پرهیز از خشونت کلامی دعوت شدهاند که میتوان گفت این تندترین جوابیه اخیر دولت در برابر حمله منتقدان دولت بوده است.
تاکنون اخبار منفی با تفاسیر انحرافی متعددی از سوی برخی رسانههای منتقد دولت انتشار یافته که اوج آن را میتوان دوران پیش از انتخابات دوازدهم ریاستجمهوری دانست. اما در آستانه تشکیل کابینه دوازدهم است که دولت چنین جوابیهیی را ارائه میدهد و ضمن اذعان اینکه خبرنگاران اقتصادی رسانههای منتقد دولت هم به مفاهیم اقتصادی آشنایی دارند، از عدم رعایت منطق و عدالت در کشمکش سیاست و دعواهای حاکم گلایه میکند.
به گزارش «تعادل» جوابیه دولت هم خالی از نقد نیست. دولت میکوشد برخی مفاهیم اقتصادی را در این جوابیه انعکاس دهد اما خود به کاهش سطح خرید مردم معترف است. این در حالی است که آمارگرایی و فرموله کردن اقتصاد رویکردی است که در طول فعالیت دولت یازدهم به وفور مشاهده شده است.
نکتهیی که در این میان مورد غفلت واقع شده این است که فارغ از اینکه رشد مثبت است یا منفی، رکود حاکم است یا رونق، خوب و بد اقتصاد باید در وضعیت رفاهی مردم هم انعکاس داشته باشد. کوچکشدن سفره و کاهش قدرت خرید مفهومی است که مردم با آن زندگی میکنند و تنها با اتکا به چند جدول و نمودار نمیتوان مردم را متقاعد کرد که حال اقتصاد خوب و همه امور بر وفق مراد است.