قطع وابستگی شمال کشور به گاز ترکمنستان

گروه انرژی| نادی صبوری|

بیژن زنگنه وزیر نفت ایران در واپسین روزهای کاری دولت یازدهم، عازم ساری پایتخت استان مازندران شد تا از پروژه‌یی بهره‌برداری کند که حامیان دولت آن را پایان وابستگی به واردات گاز از ترکمنستان تلقی می‌کنند. این سفر می‌تواند آخرین سفر کاری زنگنه در قامت وزیر نفت به حساب آید که برخی شنیده‌های غیررسمی از عدم تمایلش برای حضور در کابینه بعدی حسن روحانی رییس‌جمهور منتخب دوازدهم حکایت دارند. هر چند دیروز بسیاری از حاضران در مراسم افتتاحیه از جمله حسن منتظر تربتی مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه گاز و اسدالله قره‌خانی سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی از او خواستند پذیرای وزارت نفت دولت دوازدهم نیز باشد. به هر روی دیروز سه‌شنبه 10 مرداد ماه بیژن زنگنه خط لوله دامغان-نکا را که ظرفیت انتقال روزانه 40 میلیون مترمکعب گاز دارد، افتتاح کرد. خط لوله‌یی که وزارت نفت پیش از این در گزارش‌هایش پیشرفت فیزیکی آن تا قبل از روی کار آمدن دولت یازدهم را 30‌درصد توصیف کرده بود و در نتیجه بخش اعظم فعالیت‌های آن در 4 سال اخیر و به ویژه پس از 12 دی ماه سال گذشته انجام شد. روزی که درست همزمان با نشستن هواپیمای حامل مدیرعامل شرکت گاز به تهران در پی سفرش به عشق‌آباد، ترکمنستان از صادرات گاز به ایران امتناع ورزید. با افتتاح خط لوله دامغان-نکا که روز گذشته در حضور مقامات ارشد نفتی و گازی در ساری انجام گرفت، مساله واردات گاز ایران از ترکمنستان از حالت ضرورت خارج شده و گزینه‌های با منفعت بیشتری برای ایران را مهیا می‌سازد. اما بخش عمده‌یی از مراسم افتتاحیه، به مطالبات استانداران گلستان و مازندران از وزیر نفت برای توسعه این استان‌ها و رفع مشکل بیکاری اختصاص داشت. مسائلی که نشان می‌داد نگاه سنتی به وزارت نفت به عنوان وزارتخانه‌یی که مسوول توسعه و اشتغال و مسائل اینچنینی است هنوز به‌شدت پررنگ است. مشروح گزارش «تعادل» از این مراسم افتتاح را در ادامه می‌خوانید.

 در میانه مرداد و در روزهای پایانی عمر کابینه یازدهم ریاست‌جمهوری، بیژن زنگنه که به واسطه عمر طولانی فعالیتش در سمت وزیر به شیخ‌الوزرا معروف شده است، در شهر ساری خط لوله‌یی را افتتاح کرد که اهمیتش بیش از هر چیز برای ایران، تغییر در وضعیت وابستگی به ترکمنستان برای تامین گاز شمال ایران در فصول سرد سال است. ترکمنستان دو بار به بهانه مسائل مالی گاز ایران را در زمستان تامین نکرد که یکی از این دو بار زمستان سال 1386 بود. شرکت ملی گاز ایران دی ماه سال گذشته اقدام ترکمنستان در سال 1386 را «مغایر با اصول قرارداد» و «حسن همجواری» توصیف کرده و نوشت که این اقدام ترکمنستان در آن سال منجر به پذیرش خواست نامعقول شرکت ترکمن گاز و افزایش 9برابری قیمت گاز شد. خط لوله دامغان-نکا که دیروز افتتاح شد در واقع اقدام متقابل ایران در برابر قطعی گاز در سال 1386 بود که البته در حد حرف و سخن باقی ماند و طبق اظهارنظر مقامات رسمی تا همین یک تا دو سال اخیر تنها 30‌درصد پیشرفت فیزیکی داشت.

ترکمنستان سال گذشته باز هم اقدام 10 سال قبل را تکرار کرد اما ایران با کاستن از گاز ارسالی به نیروگاه‌ها و درخواست از مردم برای مدیریت مصرف توانست بدون واردات گاز از این کشور، زمستان را به بهار متصل کند. اما این حرکت موجب شد ایران در قبال به اتمام رساندن خط لوله نکا-دامغان جدیت و سرعت بیشتری به خرج دهد و آن را همان‌طور که به مردم وعده داده بود پیش از به پایان رسیدن عمر دولت یازدهم افتتاح کند.

حسن منتظر تربتی مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه گاز ایران دیروز نخستین فردی بود که به سخنرانی و تشریح جزییات اجرای این خط لوله پرداخت. او در این باره گفت: «این خط لوله ویژه و مهم بود. در گذشته روش‌های مختلفی برای تامین گاز استان مازندران انجام می‌شد اما مسیرها همه از مرکز مصرف دور بود.» او ادامه داد: «تامین گاز از شبکه موجود مناسب نبود و قرار بر تامین گاز به صورت مستقیم شد. این پروژه حاصل همان جریان است که تا سال 1394 عملا صرفا کارهای حفاری در آن انجام شده بود.»

مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه گاز که با شور و هیجان خاصی درباره این پروژه صحبت می‌کرد از سختی‌های اجرای این پروژه به برخورد آن با رودخانه تجن و گذر آن از شالیزارها اشاره کرد که باید مقدماتی برای اجرا فراهم می‌شد.

منتظر تربتی به این مساله اشاره کرد که طولانی شدن این پروژه سبب شده بود مسوولان استانی اعتماد خود را به نتیجه پروژه از دست بدهند اما با افتتاح گازرسانی به زاهدان که این پروژه نیز تحت کنترل منتظر تربتی بوده است، مازندرانی‌ها نیز امیدوار شدند.

 اسدالله قره‌خانی سخنگوی کمیسیون انرژی و نماینده علی‌آبادکتول پس از مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه گاز پشت تریبون قرار گرفت. صحبت‌های این نماینده مجلس شورای اسلامی بسیار طولانی بود اما بخش مهم آن اشاره او به کارشکنی‌های شرکت چینی که در ابتدا مسوول تامین مالی این پروژه بوده است اختصاص داشت. قره‌خانی عنوان کرد که به واسطه این مسائل و باج‌خواهی‌های ترکمنستان در تامین گاز در زمستان مردم منطقه تحقیر شده و منزلت ملی ایران خدشه‌دار شده بود که اکنون با افتتاح این خط لوله ترمیم یافت.

پس از سخنرانی قره‌خانی این حسن صادقلو و ربیع فلاح جلو‌دار استاندارهای گلستان و مازندران بودند که فرصت حضور بیژن زنگنه در این مراسم را مغتنم شمرده و از مشکلات استان‌های خود صحبت کردند. اظهاراتی که هر چند در صحت آنها تردیدی وجود نداشت اما طرح آن در حضور وزیر نفت این ظن را تقویت می‌کرد که همچنان وزارت نفت است که در بسیاری از نقاط ایران متولی توسعه به حساب می‌آید. مساله‌یی که چندی پیش توسط محمد فاضلی استاد جامعه‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی در همایش مسوولیت اجتماعی صنعت نفت به تفصیل مورد نقد قرار گرفته و آسیب‌های بی‌شمار آن برای آینده صنعت نفت ایران و همچنین دستگاه‌های رفاهی مانند وزارت رفاه مورد اشاره قرار گرفته بود. اما نکته مهمی که در اظهارات صادقلو استاندار گلستان به چشم می‌خورد اشاره‌اش به لزوم عادی‌سازی روابط استان‌های شمالی با ترکمنستان بود. مساله‌یی که نشان می‌داد هر چند اکنون ایران از ضرورت واردات گاز از ترکمنستان فارغ شده است اما نمی‌توان به فضای نسبتا خصمانه‌یی که از دی ماه سال گذشته و در پی قطعی گاز به روی ایران از سوی ترکمنستان رخ داد، ادامه داد.

 حل مشکل خوراک گاز صنایع

پس از پایان صحبت‌های استانداران 2 استان شمالی، در حالی که طاقت حاضران در سالن مراسم افتتاح که بسیار گرم بود به سر آمده بود، این حمیدرضا عراقی مدیرعامل خوشروی شرکت ملی گاز بود که با طنز خطاب به حضار گفت: «من 2 خبر خوب برای شما دارم. یکی اینکه سخنان من را امشب از تلویزیون بشنوید و دیگر اینجا وقت‌تان از دست نرود و دوم اینکه از بیژن زنگنه وزیر نفت که شما همه منتظر آغاز سخنانش هستید دعوت می‌کنم که به پشت تریبون بیایند.» این سخنان عراقی به‌شدت مورد تشویق حضار خسته قرار گرفت.

زنگنه اما برخلاف انتظارات این‌بار کمترین کلام سیاسی یا مرتبط به فضای کابینه دوازدهم مطرح نکرد. او با اظهار خوشحالی از افتتاح این پروژه گفت: «6 ماه پس از وضع دی ماه سال گذشته ما این خط افتتاح شد و با این افتتاح بخشی از نگرانی من برای تامین گاز مطمئن در این استان‌ها مرتفع شد. برای من به‌عنوان وزیر نفت مایه سرشکستگی بود که بیشترین ذخایر را داشته باشیم و در استان‌هایی مشکل تامین گاز داشته باشیم. افتخار نیست که پابرهنه روی ذخایر عظیم گاز راه برویم.»

وزیر نفت در ادامه صحبت‌های خود عنوان کرد: «مساله مهم دیگر این است که دیگر مشکلی برای تامین خوراک گاز صنایع در این استان‌ها نداریم. انتظار دارم مسوولان استان از این گاز فقط به‌عنوان سوخت استفاده نکنند.»

زنگنه در ادامه منظور خود از استفاده از گاز به‌عنوان خوراک در این مناطق را توضیح داده و مشخص کرد که آنها به دنبال ایجاد کارخانه‌های GTO در شمال ایران هستند که از فراوانی آب نیز بهره می‌برد.

 البته استانداران مازندران و گلستان قبل از شروع صحبت‌های وزیر نفت عنوان داشتند که هنوز سرمایه‌گذاری برای این طرح‌ها پیدا نشده است.

وزیر نفت صحبت‌هایش در مراسم افتتاح خط لوله دامغان-نکا که عمدتا گاز پارس جنوبی را به استان‌های شمالی ایران می‌رساند، با یادآوری یک خاطره به پایان برد و گفت: «یک بار نمایندگان استان‌ها با من دیدار کرده و گفتند مردم از سرمای پارسال آسیب زیادی دیدند و توان تحمل دوباره آسیب را ندارند. من از آن زمان به‌شدت تحت فشار بودم که حتما بتوانیم این خط لوله را به نتیجه رسانده و مردم را با آسیب دوباره که گزارش موارد قبلی را داشتم مواجه نکنیم.»

وزیر نفت در پایان این برنامه در پاسخ به این پرسش «تعادل» که این پروژه چگونه از پیشرفت 30درصدی در چندین سال اولیه به افتتاح در امسال منجر شد، عنوان کرد: «ما این پروژه را در اولویت قرار دادیم. درواقع این اتفاق حاصل تصمیمی بود که درباره جدی بودن این مساله و اولویت آن گرفته شد.»