هیمالیا صحنه درگیری نظامی می‌شود؟!

گروه جهان|طلا تسلیمی|

 در هفتمین هفته از آغاز مناقشات چین و هند با تمرکز دو کشور بر مرز مشترک با بوتان در هیمالیا، پکن به دهلی‌نو در مورد فعالیت‌های مرزی هشدار داد. این در حالی است که مناقشات به بخش‌های دیگری از مرز 3هزار و 500 متری دو قدرت بزرگ آسیایی رسیده است و با توجه به حضور حدود 300 سرباز در فاصله 150 متری از خط مرزی، نگرانی‌ها در مورد رویارویی نظامی دو کشور هر روز افزایش می‌یابد. اگرچه پکن و دهلی‌نو هیچ‌یک جنگ تمام‌عیار نمی‌خواهند، اما به دلایل نگرانی‌های امنیتی، فشارهای سیاسی محلی و اعتبار منطقه‌یی حاضر نیستند از موضع خود عقب‌نشینی کنند. گزارش‌هایی در مورد تلاش‌های دیپلمات‌های هر دو کشور برای پایان دادن به بن‌بست موجود و جلوگیری از درگیری نظامی منتشر شده است و به نظر می‌رسد، سفیر هند در پکن مسوولیت یافتن راهکاری برای عقب‌نشینی دو کشور بدون از بین رفتن وجهه سیاسی را بر عهده دارد؛ اما تلاش‌های دیپلماتیک هنوز در پایان دادن به تحریک‌ها یا اولتیماتوم‌ها موثر نبوده‌اند و خطر رویارویی گسترده نظامی دو وزنه بزرگ در آسیا به قوت خود باقی است.

به گزارش فارن‌پالسی، چین و هند چندین دهه است که بر مرز مشترک در منطقه هیمالیا درگیر هستند؛ درگیری‌هایی که در سال 1962 به جنگ کوتاه‌مدت و البته پیروزی مسلم چین منجر شد. اگرچه مناقشات در بخش‌های گوناگون مرزی همواره موضوع مناقشات دیپلماتیک بوده است، اما در چند سال گذشته به نظر می‌رسید که اوضاع در منطقه حساس مرزی میان سه کشور بوتان، چین و هند آرام شده است. اما ظاهرا این آرامش موقت بود و طرفین درک مشترکی از وضعیت در منطقه‌یی که در هند به «دوکلم» و در چین به «دونگلنگ» موسوم است، ندارند.

هند دوکلم را منطقه مورد مناقشه ارضی می‌داند و معتقد است هرگونه تغییری در این قلمرو بر مبنای تفاهمنامه سال 2012 میان سه کشور باید با مشاوره با دهلی‌نو صورت بگیرد. از این رو وقتی 100 سرباز ارتش آزادی‌بخش چین با بولدوزر و دیگر ماشین‌آلات سنگین نیمه ماه ژوئن به فلاتی در دوکلم وارد شدند تا جاده چینی قدیمی را بهبود و وسعت بخشند، گروهی از سربازان هندی از پاسگاه نظامی در همان نزدیکی وارد منطقه شدند و از فعالیت گروه جاده‌سازی ممانعت کردند. سربازان هندی برای متوقف کردن پروژه جاده‌سازی زنجیره انسانی تشکیل دادند و از چین خواستند از تلاش برای تغییر شرایط موجود خودداری کند. ساخت جاده از همان زمان متوقف شده است و بین 300 تا 350 نیروی هندی در محل رویارویی دو کشور چادر زده‌اند و حدود 2500 نیرو نیز برای پشتیبانی آنها آماده‌باش هستند. چین اخیرا تهدید کرده که نیروهای نظامی خود را وارد منطقه می‌کند و همچنین در منطقه تبت 5 رزمایش با مهمات واقعی برگزار کرده است. مقامات دهلی‌نو تمایل خود را به گفت‌وگو ابراز داشته‌اند، اما در پکن مقامات بر این عقیده‌اند که پیش از شروع مذاکره، نیروهای نظامی هندی باید از منطقه خارج شوند. در همین حال وزارت دفاع چین روز جمعه با تکرار درخواست در مورد خروج نیروهای هندی، موضع شدیدتری اتخاذ کرد و گفت: «هند باید هر گونه توهم تغییر را از فکر خود بیرون کند. هیچ‌کسی نباید اعتماد به نفس و توانایی ارتش چین را در زمینه دفاع دست‌کم بگیرد. » بوتان هم که در 20 ژوئن شکایتنامه‌یی را علیه چین تنظیم کرده بود، اکنون در مورد موضع‌گیری در بن‌بست موجود بین چین و پاکستان مبهم عمل می‌کند.

اما رویارویی در دوکلم در شک و تردیدهای دیرینه چین و هند بر سر اهداف طرف مقابل ناشی می‌شود. دانش متعارف در زمینه سیاست‌گذاری بین‌المللی حکم می‌کند که از تغییر شرایط موجود جلوگیری شود؛ اما مشخص کردن اینکه در مناقشه کنونی دو همسایه آسیایی کدام کشور قصد تغییر شرایط را دارد و اینکه شرایط موجود دقیقا چگونه بوده، دشوار است؛ چرا که تعاریف مبهم هستند.

از نظر چین اعزام نیروهای نظامی هند به منطقه مورد مناقشه به معنای تغییر در هنجارهای حاکمیت است. چین معتقد است که اقداماتش در زمینه جاده‌سازی در چارچوب توافقنامه‌ها و تفاهمنامه موجود بوده و هند با اعزام نیرو به خاک یک کشور خارجی این توافقنامه‌ها را نقض کرده است. از نظر هند تلاش چین برای ساخت جاده در مناطق مورد مناقشه همانند تلاش‌های یک‌جانبه این کشور برای تغییر وضعیت مرزهایی است که هنوز تعیین وضعیت نشده‌اند. هند معتقد است که چین به‌طور مداوم از ابهامات در مناقشات ارزی برای گسترش مرزها، نفوذ و قابلیت‌های دفاعی‌اش استفاده می‌کند و از سوی دیگر اقدامات خود را کاملا قانونی و مطابق با معاهده‌ها و توافقنامه‌های موجود می‌داند.

در این میان موضع‌گیری مبهم بوتان نیز به آشفتگی اوضاع می‌افزاید؛ کشور کوچک هیمالیایی که در میان دو قدرت بزرگ منطقه گیر افتاده است. بوتان از سال 1949 تاکنون از «روابط ویژه» با هند سود می‌برده و اگرچه دو کشور در سال 2007 معاهده دوستی دیگری امضا کردند که به بوتان خودمختاری بیشتری می‌داد، اما هند همچنان بر سیاست خارجی این کشور نفوذ زیادی دارد. هند برای توجیه اقدامات نظامی اخیر خود اعلام کرد که اعزام نیرو را برای حمایت از بوتان صورت داده، اما بوتان هنوز این ادعا را تایید یا تکذیب نکرده است. هنوز معلوم نیست که بوتان به‌طور پنهانی از هند درخواست کمک کرده یا هند صرفا برای منافع امنیتی خود به دوکلم نیرو اعزام کرده است. مساله مشکل‌ساز دیگر همین دیپلماسی‌های خصوصی میان کشورهاست. برخی منابع اعلام کرده‌اند که اقدام چین در دوکلم برمبنای تفاهمنامه خصوصی میان این کشور و بوتان صورت گرفته است. دو کشور دست‌کم در 7 منطقه با یکدیگر مناقشه دارند و گفته می‌شود بوتان در اواخر دهه 1990 در برابر پیشروی در مرزهای شمالی خود، با چین بر سر دوکلم توافق کرده است.

در شرایط کنونی ادعاهای چین به دلیل زبان ابهام‌آمیز معاهده‌ها، توافقنامه‌های پنهانی با بوتان و ادعاها در مورد شرایط موجود منقطه، غیر قابل اثبات است؛ اما ادعاهای هند نیز با توجه به ماهیت توجیه‌ناپذیر اعزام نیرو به یک کشور سوم و سکوت بوتان قابل اثبات نیستند. هفت هفته از آغاز بحران می‌گذرد و با توجه به لفاظی‌های فزاینده دوطرف، احتمال بروز درگیری نظامی در منطقه زیاد است. اقداماتی همچون رزمایش نظامی و اعزام نیرو می‌تواند به اشتباه محاسباتی طرفین منجر شود و خطر بروز درگیری تصادفی را افزایش می‌دهد و هر تیری که در منطقه مرزی شلیک شود، خیلی زود می‌تواند به جنگی تمام عیار بینجامد.