هندوانه‌هایی که آب ایران را صادر می‌کنند

گروه بنگاه‌ها   

مشکلاتی که در روزهای پایانی هفته بر سر صادرات محصولات میوه و تره‌بار ایرانی به عراق در مرز مهران ایجاد شد و ممانعت طرف عراقی از ترخیص بارهندوانه ایرانی، یک‌بار دیگر بحث صادرات محصولات پر آب ایرانی را در ویترین خبری و تحلیلی جامعه نشاند. در شرایطی که معاون نظارت بر بهره‌برداری آبفای کشور اخیرا در گفت‌وگو با رسانه‌ها اعلام کرده که تولید هر لیتر آب در ثانیه 300 میلیون تومان و هزینه تامین، انتقال، تصفیه و توزیع آن نیز 900 میلیون تومان است، باید دید که آیا اساسا صادرات محصولات پرآبی مانند هندوانه، خیار یا گوجه در راستای راهبرد کلان کشور است یا نه؟

اعداد و ارقامی که این پرسش را در سطح اذهان عمومی و رسانه‌ها به وجود می‌آورد که آیا اساس صادرات محصولات پرآبی مثل هندوانه در راستای منافع ملی کشورمان است یا اینکه این روند بر خلاف رویکرد حفاظت از منابع ارزشمند آبی است؟ کارشناسان اقتصادی برآورد کرده‌اند، کشت هر کیلو هندوانه تقریبا آبی معادل 600 بطری آب معدنی نیاز دارد و این میزان مصرف آب برای کاشت این محصول و صادرات آن به کشورهای دیگر در واقع صادرات آب با قیمتی بسیار ناچیز به کشورهای دیگر محسوب می‌شود و این مساله هزینه زیادی را برای اقتصاد کشور به همراه دارد. در آمارهایی که در زمینه صادرات هندوانه ارائه می‌شود آمده که ایران مثلا در ‌سال ٩٣ حدود ٨٣٣ هزار تن هندوانه به قیمت ٧٠٠ تومان در هر کیلو صادر کرده که این رقم معادل ٢٠٨‌ میلیارد لیتر آب مصرف کرده است.

از طرفی تنها ٢٢‌میلیون دلار ارز به کشورمان در ازای صادرات هندوانه وارد شده که این امر با توجه به بهای تمام شده آب مصرفی توجیه اقتصادی ندارد.

به بهانه اخباری که این روزها درباره صادرات هندوانه ایرانی به کشورهای همسایه مطرح می‌شود، این موضوع را روی میز ارزیابی‌های صفحه قرار می‌دهیم تا مخاطبان «تعادل» در پایان تصویری از این پرونده در ذهن داشته باشند.

 تردد400 کامیون هندوانه در مهران

 به دنبال ممانعت طرف عراقی از ورود کامیون‌های میوه و تره‌بار صادراتی از مرز تهران که بخش عمده آن را محصولات پرآبی مانند هندوانه تشکیل می‌دادند، معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار ایلام از رفع مشکل و ترخیص همه کامیون‌های حامل میوه و تره‌بار از گمرک مرزی مهران خبر داد.

حشمت‌الله عسگری به ایرنا گفت: با انجام رایزنی با طرف عراقی که روز (پنج‌شنبه) از ترخیص میوه وتره‌بار صادراتی از مرز مهران به این کشور ممانعت کرده بودند این مشکل حل شد و تا روز جمعه تمام کامیون‌های میوه و تره‌بار ترخیص شدند.

 در همین خصوص مدیرکل گمرک استان ایلام از رفع مشکل معطلی 400 کامیون حاوی هندوانه صادراتی در مرز مهران خبر داد و گفت: گفت‌وگوهای متعددی با طرف عراقی داشتیم تا در نهایت مشکل معطلی 400 کامیون هندوانه صادراتی در مرز مهران حل شد.

محسن مصطفایی درباره دلایل معطلی هندوانه‌های صادراتی ایران در مرز افزود: با توجه به اینکه قوانین و مقررات گمرکی عراق در مواقعی بدون اطلاع قبلی تغییر می‌کند. از این رو، صادرکنندگان ایرانی به ویژه صادرکنندگان میوه و مواد غذایی در مرز دچار مشکلاتی می‌شوند و این موضوع موجب معطلی کالاهای صادراتی ایرانی می‌شود.

در شرایطی که برخی صادرکنندگان ایرانی تلاش زایدالوصفی را برای افزایش دامنه‌های صادراتی محصولاتی که تولید آنها آب زیادی نیاز دارد، انجام می‌دهند، کارشناسان معتقدند که این شیوه بر خلاف راهبردهای کلان کشور در حفاظت از منابع آبی است.

 وزرایی که با صادرات هندوانه مخالف هستند

از میان دولتمردان وزرای جهاد کشاورزی و نیرو که به‌طور مستقیم با چالش‌های پیش روی منابع آبی درگیر هستند، با تولید و صادرات هندوانه به دلیلی محدودیت منابع آبی کشور و مصرف آب بالای این محصول مخالفت کردند.

وزیر جهاد کشاورزی در پاسخ به پرسشی در این زمینه تاکید می‌کند: با کشت هندوانه، تولید و صادرات آن به علت محدودیت منابع آبی کشور مخالفم.  محمود حجتی افزود: البته اگر این محصول با شیوه‌های پیشرفته آبیاری کشت شود مقرون به صرفه است کما اینکه هم‌اکنون در برخی مزارع جنوب کشور از جمله جنوب فارس با این روش هندوانه کاشته می‌شود.

وی گفت: باید با کنترل و مدیریت عرضه و تقاضا در زمینه کاشت محصولات، به گونه‌یی برنامه‌ریزی شود که محصولات پرآب بیش از اندازه تولید نشوند و به نوعی با این محدودیت شدید آبی، صادرات آب نداشته باشیم.

وزیر جهاد کشاورزی افزود: ترجیح می‌دهیم محصولاتی در کشور تولید شوند که دارای مزایای نسبی، ارزش افزوده و کمترین نیاز به آب باشند.

همچنین وزیر نیرو هم در این زمینه تاکید می‌کند: واردات محصولات کشاورزی که تولید آن آب فراوانی می‌خواهد، بر تولید و صادرات آن مقرون به صرفه‌تر است.

حمید چیت‌چیان در حاشیه یکی از سفرهای استانی با اشاره به این واقعیت گفت: در محاسبات اقتصادی مربوط به صادرات محصولات کشاورزی باید به مقوله به‌صرفه بودن آن حتما توجه کنیم زیرا با خروج این محصولات از کشور در واقع آب صادر می‌شود.

او با بیان اینکه در دنیای امروز از اصطلاح آب مجازی برای اشاره به میزان آب موردنیاز در تولید انواع محصولات نهایی صنعتی، زراعی و پتروشیمی استفاده می‌شود، گفت: با وارد کردن برخی محصولات پرآب در واقع میزان زیادی آب وارد کشور می‌شود در اصل آب وارد نمی‌شود اما خود آن محصول در برگیرنده آب مجازی است که وارد می‌شود.

وزیر نیرو با تاکید بر بررسی دقیق و محاسبات علمی و کارشناسی شده در زمینه تولید و صادرات برخی محصولات کشاورزی افزود: حقیقتا صادرات هندوانه به علت اینکه برای تولیدش باید میزان زیادی آب مصرف شود، عاقلانه و منطقی نیست.

چیت‌چیان گفت: در زمینه تولید و صادرات باید روی آن دسته از محصولات کشاورزی تمرکز کنیم که به آب کمی نیاز دارد.

 صادرات هندوانه در ایران مقرون به‌صرفه نیست

جدای از دولتمردان در فضای کارشناسی کشورمان هم صحبت‌های بسیاری درباره آسیبب‌هایی که صادرات محصولات پرآب به دنبال دارد، مطرح می‌شود. سودی کارشناس جهادکشاورزی یکی از این کارشناسان است که صادرات محصولاتی مانند هندوانه را برخلاف منافع بلندمدت کشور می‌داند.

کارشناس جهاد کشاورزی گفت: کشت هر کیلو هندوانه در ایران نیاز به آبی معادل 600 بطری آب معدنی دارد و با این شرایط کاشت و صادرات این محصول به هیچ عنوان مقرون به‌صرفه نیست.

سودی کارشناس جهاد کشاورزی با اشاره به میزان بالای مصرف آب برای کاشت هندوانه تاکید کرد: با توجه به شرایط آب و هوایی کشور و خشکسالی که کشور با آن مواجه است، کاشت و صادرات هندوانه که نیاز به آب زیادی دارد به هیچ عنوان مقرون به‌صرفه نیست.

در همین خصوص یکی دیگر از کارشناسان بخش کشاورزی می‌گوید: گوجه‌فرنگی، هندوانه، خیار و صیفی جات ۲ الی 2.5 برابر گندم مصرف آب به دنبال دارند و به دلیل نداشتن الگوی کشت مشخص، در برخی مناطق کشت می‌شوند که از لحاظ اقلیمی برای تولید و صادرات مقرون به‌صرفه نیستند.  کیانوش شیرمحمدی در ادامه تصریح کرد: برخی کشاورزان زمین‌های جو را به دلیل سوددهی و ارزی بیشتر و آفت‌دهی کمتر به کشت هندوانه اختصاص می‌دهند در شرایطی که آب مصرفی از کشورمان به هدر می‌رود.

واقعیت آن است که با صادرات آب مجازی به کشورهای همجوار مانند عراق، قطر و ترکیه از طریق هندوانه و سیب‌زمینی در واقع به قیمت تخریب منابع آبی خود به کشورهای هدف صادراتی کمک می‌کنیم تا منابع آبی‌شان را حفظ کنند و ما در آینده نیازمند واردات آب شویم. بررسی دیدگاه‌های کارشناسی شده نشان می‌دهد که ایران برای توسعه دامنه‌های صادراتی خود، نیازمند اصلاح الگوی کشت محصولاتی است که آب زیاد مصرف می‌کنند تا زمان رسیدن به این الگوی کشت مطلوب باید از صادرات محصولاتی که برخلاف راهبرد ایران در حفاظت از منابع آب است، جلوگیری کرد.