امیدواری به افزایش درآمد یک میلیارد دلاری
گروه اقتصاداجتماعی|
«استفاده از خدماتی که به بهبود یا افزایش سلامتی و روحیه فرد با استفاده از آب‌های معدنی، آب و هوا یا مداخلات پزشکی، منجر شده و در مکانی خارج از محل سکونت فرد، که بیش از 24 ساعت است، به طول انجامد، گردشگری درمانی نامیده می‌شود.» این تعریف سازمان جهانی گردشگری (WTO) از گردشگری سلامت است. بر اساس آمار‌های این سازمان گردش مالی که در گردشگری سلامت در سرتاسر جهان و کشورهای مختلف وجود دارد تا دو تریلیون دلار هم در سال می‌رسد. با این‌همه سهم ایران از این درآمد بسیار ناچیز است. سهم ناچیزی که بسیاری سبب آن را ضعف در ساماندهی امکانات این حوزه می‌دانند. دیروز اما مدیرعامل هلدینگ گردشگری سازمان تامین اجتماعی خبر از اجرای طرح ساماندهی «گردشگری پزشکی» با مشارکت ۲۲ بیمارستان و بیش از ۲۰۰ پزشک داد؛ طرحی که هلدینگ گردشگری سازمان تامین اجتماعی بناست آن را با همکاری ۱۳ کشور پیش ببرد.
غلام‌حیدر ابراهیم بای‌سلامی با بیان این خبر به ایسنا گفت: «قرار است برای نخستین‌بار به شکل گسترده، گردشگری پزشکی در کشور ساماندهی شود. » او از میان ۱۳ کشور همکار به نام عراق، افغانستان، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان، بحرین و عمان اشاره کرد و ادامه داد: «این کشورها قرار است در ارسال گردشگران نیازمند به خدمات پزشکی، به ایران کمک کنند.» او سپس افزود: «در جریان طرح ساماندهی گردشگری پزشکی، ۱۷ بیمارستان ملکی سازمان تامین اجتماعی، ۵ بیمارستان خصوصی، ۲۰۰ پزشک سازمان تامین اجتماعی و ۴۰ پزشک مشهور و متبحر ساماندهی خواهند شد تا در این طرح به کار گرفته شوند. » به گفته او، این طرح براساس برنامه مشخص و استراتژی معین گردشگری پزشکی در محدوده سازمان تامین اجتماعی با رویکرد تخصصی ساماندهی می‌شود.
بای‌سلامی در ادامه گفت: «بیمارستان‌هایی در این طرح مشارکت دارند که قبلا هم در حوزه گردشگری پزشکی کار کرده‌اند. با تعداد دیگری درحال رایزنی هستیم تا این شبکه در شهرهای مرکزی مثل تهران، اصفهان، مشهد، شیراز و رشت و همچنین مناطق مرزی چون کرمانشاه، زابل و زاهدان به شکلی تخصصی و گسترده ایجاد
شود.»
او سپس با اشاره به آنچه «نقاط ضعف گردشگری سلامت ایران» و «عامل عقب نگه‌داشتن آن» خواند، ادامه داد: «تاکنون فرآیند گردشگری سلامت به دلیل ضعف نظری و گفتمان علنی و توسعه‌یی دچار مشکلات متعددی شده، به شکلی که این عناوین تخصصی از هم تفکیک نشده و برخی مواقع گردشگری پزشکی با توریسم درمانی و تندرستی اشتباه گرفته می‌شود، درصورتی‌که گردشگری سلامت دارای چهار مولفه و بخش مجزا از هم است. »
او با تعریف این چهار مولفه که آنها زیرمجموعه گردشگری سلامت دانست، افزود: «در گردشگری پزشکی که زیرمجموعه توریسم سلامت است، نسخه پزشک، عمل جراحی و مراقبت‌های پزشکی در اولویت بسیار بالایی قرار دارد. درحالی که گردشگری درمانی که مولفه دیگری از گردشگری سلامت است، امکانات و لوازمی چون چشمه‌های آب گرم و لجن‌درمانی‌ها، رایحه درمانی‌ها و غارهای نمکی را مورد مصرف قرار می‌دهد و امر پزشکی به صورت تخصصی بر آن حاکم نیست.» به گفته نایب‌رییس هیات‌مدیره هلدینگ گردشگری سازمان تامین اجتماعی(هگتا) گردشگری تندرستی شاخه دیگری از توریسم سلامت است که در قالب آن، افراد دارای عارضه‌هایی چون چاقی یا افسردگی می‌خواهند با تفریح و گردش به درمان خود بپردازند. او چهارمین نوع از گردشگری سلامت را هم گردشگری پیشگیرانه خواند و آن را مختص آنانی دانست که عارضه‌یی ندارند، اما مقصد و برنامه‌های سفری را انتخاب می‌کنند که از طریق آن به حفظ و ارتقای سلامتی خود کمک کنند.
بای‌سلامی در پایان، در توضیح بستری که این طرح بر آن شکل می‌گرفت، گفت: «با توجه به نبود این رده‌بندی‌ها در کشور و التقاطی که در تعریف این عنوان‌ها به وجود آمده، هلدینگ گردشگری سازمان تامین اجتماعی تصمیم گرفته در گام نخست روی ساماندهی گردشگری پزشکی کار کند و سه شاخه دیگر را در مراحل بعدی پیگیری کند.»
در ضرورت ساماندهی
کمتر از یک ماه، پیشتر اکبر ترکی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی، با تاکید بر اینکه «در سال‌های گذشته، گردشگری سلامت تقریبا به شکل هدایت نشده اجرا می‌شده است»، از تشکیل کمیته‌یی متشکل از نمایندگان سازمان نظام پزشکی، میراث فرهنگی و وزارت خارجه خبر داده بود. او همچنین گفته بود که انجمنی هم با نام توریسم درمانی برپا شده است. این در حالی است که شورای راهبری گردشگری سلامت، از سال ۹۳ با حضور نمایندگان سازمان نظام پزشکی، وزارت امور خارجه، وزارت بهداشت و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تشکیل شده است.
با این همه اما، مدیرکل دفتر نظارت و اعتباربخشی وزارت بهداشت، با بیان اینکه ایران در بحث جذب گردشگری سلامت رتبه پایینی دارد، از ضرورت تشکیل کارگروهی برای تسهیل حضور گردشگران سلامت در کشور، با حضور برخی وزرای دولت سخن گفته بود. سیدمحمدحسین میردهقان او محدودیت منابع، فضا و پزشکان را از جمله مهم‌ترین دلایل ناتوانی در جذب توریسم درمانی دانسته بود.
اردیبهشت ماه امسال نیز محمد جهانگیری، نایب‌رییس انجمن خدمات گردشگری سلامت، با هشدار دادن نسبت به وضعیت تولید درآمد در حوزه گردشگری سلامت گفت: «تسهیلات توسعه صادرات تاکنون به گردشگری سلامت تعلق نگرفته است. این حوزه در سال ۹۴ حدود یک‌میلیارد دلار درآمد داشت که اگر تسهیلات لازم به آن تخصیص نیابد، برآورد شده امسال درآمد آن به کمتر از ۵۰۰ میلیون دلار برسد. » او از ارائه طرح ایجاد صندوق توسعه گردشگری سلامت به معاونت گردشگری خبر داد و افزود: «خدمات این بخش هزینه‌بر است، اگر این صندوق تشکیل نشود حتما در حوزه گردشگری سلامت عقب می‌مانیم. » جهانگیری با اشاره به اقداماتی که در اتاق بازرگانی برای راه‌اندازی بیمه مشترک در کشورهای اسلامی، اعتباربخشی گردشگری سلامت با محوریت ایران و راه‌اندازی دبیرخانه گردشگری سلامت در تهران، شده است، یادآور شد: «مرکز اطلاعات سلامت کشورهای اسلامی در اتاق بازرگانی ثبت شده که میلیاردها دلار ارزش دارد، درحالی که ما از این سرمایه بزرگ غافل شده‌ایم. پنج سال روی این طرح کار شده و حالا باید از آن حمایت شود. » او همچنین بر واگذاری امور تصدی‌گری بخش دولتی به خصوصی تاکید کرد.
یک هفتم کل درآمد گردشگری
بنا بر گزارش دبیر وقت شورای راهبری گردشگری سلامت، درآمد گردشگری سلامت ایران در سال ۹۲، یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار بوده است؛ درآمدی که در این سال‌ها تقریبا ثابت مانده و افزایش چندانی نداشته است. گذشته از این، با توجه به خلأ حساب اقماری در گردشگری دقیقا مشخص نیست این آمار چگونه به دست آمده، اما به فرض صحت آن، یک‌هفتم از درآمد ۷میلیارد دلاری صنعت گردشگری ایران به حوزه سلامت تعلق دارد. محمدعلی فیاضی همچنین با اشاره به فعالیت قانونی ۳۵ موسسه گردشگری سلامت در ایران گفت: «سال گذشته ۱۰۵ هزار تبعه خارجی از طریق این موسسه‌ها در سامانه وزارت بهداشت، ثبت اطلاعات شده‌اند. این گردشگران که برای استفاده از خدمات درمانی و پزشکی به ایران سفر کرده‌اند، بیشتر از کشورهای عراق، جمهوری آذربایجان، ارمنستان و حوزه خلیج‌‌فارس بوده‌اند.»
دبیر شورای راهبری گردشگری سلامت در ادامه، ۲۵ کشور آسیایی را که با ایران مشابهات و مراودات فرهنگی دارند، به عنوان بازار هدف گردشگری سلامت دانست و افزود: «بیشترین مراجعان برای درمان در ایران از کشور عراق است. سالی یک میلیون عراقی برای زیارت به ایران می‌آید که ۲۵ درصد آنها انگیزه درمان نیز دارند. بعد از آن، جمهوری آذربایجان و کشورهای حوزه خلیج فارس و عربی بیشترین مراجعه‌کنندگان درمانی به ایران هستند. » به گفته او بیشترین استقبال خارجی‌ها برای کاشت مو، جراحی پلاستیک و درمان بیماری‌های صعب‌العلاج بوده است.
دبیر شورای راهبری گردشگری سلامت همچنین به پذیرش گردشگران خارجی در برخی بیمارستان‌های ایران به شیوه سنتی و دلالی اشاره کرد و افزود: «لازم است وزارت بهداشت، اقدامات جدی‌تری در این زمینه انجام دهد و مصوبه‌یی الزام‌آور برای بیمارستان‌ها داشته باشد تا از طریق آن ۳۵ موسسه، اتباع خارجی پذیرش شوند، چرا که با این کار، راه همکاری و ارتباط با گروه‌های غیررسمی و دلال‌ها بسته می‌شود. همچنین می‌طلبد وزارت بهداشت ضوابط تنبیهی در این باره داشته باشد، مثلا در صورت تخطی از قوانین، اعتبار سنجی و اعتبار بخشی بیمارستان را ابطال کند تا مانع گسترش این رویه نادرست شود. انتظار داریم اقدامات سختگیرانه‌تری برای جلوگیری از تخلفات در حوزه گردشگری سلامت صورت گیرد، چرا که برخی بیمارستان‌ها به همکاری و ادامه ارتباط با دلال‌ها همچنان تمایل بیشتری نشان می‌دهند.»
چشم‌اندازی وسوسه انگیز
پیش‌بینی می‌شود ارزش صنعت گردشگری سلامت تا پایان سال 2022 میلادی به رقمی بالغ بر 148 میلیارد دلار برسد. همین گزاره به تنهایی می‌تواند دلیلی قانع‌کننده برای افزایش تلاش‌ها در مسیر توسعه گردشگری سلامت در ایران باشد.
براساس گزارش جدید منتشر شده از سوی موسسه «Big Market Research» تحت عنوان «بازار گردشگری سلامت جهان- فرصت‌ها و چشم‌اندازها» پیش‌بینی می‌شود ارزش این صنعت در حد فاصل سال‌های 2020-2014 میلادی به 143.8 میلیارد دلار برسد که با ترکیب نرخ رشد سالانه 15.7 درصد از سال 2015 تا 2022 همراه خواهد بود.
در چشم‌انداز صنعت گردشگری سلامت پیش‌بینی می‌شود درمان سرطان همچنان درآمدزاترین بخش خواهد بود و تخمین زده می‌شود امریکای شمالی و آسیا همچنان با اختصاص دادن 60 درصد از بازار گردشگری پزشکی جهان پردرآمدترین مناطق در این حوزه باشند.
از جمله مهم‌ترین عوامل عمده در تقویت رشد گردشگری سلامت می‌توان به قدرت خرید، در دسترس بودن و کیفیت خدمات پزشکی ارائه شده و مساعدت دولت و بخش گردشگری کشورها اشاره کرد، علاوه‌بر این افزایش شیوع سرطان و دیگر بیماری‌های جدی همچنان عامل اصلی در رشد گردشگری پزشکی معرفی شده است. در این گزارش از پوشش محدود بیمه‌های درمانی، دشواری‌های مرتبط با سفر خارجی چون موانع زبانی، ایجاد ارتباط و مسائل مربوط به اخذ روادید از جمله موانع بر سر راه گردشگری پزشکی در چند سال آینده پیش‌بینی شده‌اند.
درمان سرطان فرآیندی طولانی و پرهزینه دارد بنابراین راهکارهای درمانی موثرتر و خوش قیمت‌تر در سایر کشورها می‌تواند بیماران را برای گردشگری سلامت ترغیب کند و در این میان امریکای شمالی و منطقه آسیا-اقیانوسیه از مقاصد اصلی بیمارانی است که برای درمان از راهکار گردشگری سلامت استفاده می‌کنند.
پیش‌بینی می‌شود درمان‌های مرتبط با اعصاب و رمان در چشم‌انداز گردشگری سلامت تا سال 2022 میلادی سریع‌ترین رشد را تجربه خواهد کرد. در سال 2015 میلادی، مناطق آسیا-اقیانوسیه و امریکای شمالی دو سوم از بازار گردشگری سلامت جهان را در اختیار داشتند که از مهم‌ترین دلایل آن می‌توان به در دسترس بودن و قیمت مناسب خدمات درمانی در کشورهایی چون مکزیک، تایلند، مالزی، هند و سنگاپور اشاره کرد.
از جهت سرعت رشد در عرصه گردشگری سلامت آسیا-اقیانوسیه پیشگام خواهد بود، چرا که نرخ درمان موفقیت‌آمیز در این منطقه بالاست و علاوه بر آن خدمات با قیمت مناسبی به بیماران ارائه می‌شود.
همچنین افزایش دسترسی به اینترنت و ایجاد تشکلات گوناگون مرتبط چون اتحادیه گردشگری پزشکی اروپا و انجمن گردشگری پزشکی در کنار ظهور آژانس‌های گردشگری پزشکی در دهه اخیر به افزایش آگاهی بیماران در مورد گزینه‌های درمانی خارج از کشورشان کمک کرده است.
