آغوش باز فرابورس برای «سخاب» اصلاح شده

امیر هامونی

 مدیرعامل فرابورس ایران

 بازار بدهی به عنوان یکی از مهم‌ترین و موثرترین اجزای نظام‌های اقتصادی و مالی نوین در جهان تلقی می‌شود؛ چراکه تجارب به دست آمده از توسعه این بازار در کشورهای مختلف توسعه‌یافته و در حال‌توسعه طی چند دهه اخیر گویای این واقعیت است که دستیابی به نظام مالی پویا، عمیق و کارآ بدون وجود بازار بدهی سالم با کارکردی مناسب و دارای عمق کافی اساسا امکان‌پذیر نخواهد بود.

بر این اساس تا سال گذشته بازار بدهی در بازار سرمایه به ویژه در فرابورس ایران روند رو به رشدی داشته و در مسیر توسعه‌یی دنبال می‌شد اما از سال گذشته تاکنون شاهد آن هستیم، حجم بازار سیاه اوراق به موازات بازار رسمی آن در بورس و فرابورس حدود چهاربرابر شده و به حدود 20هزار میلیارد تومان رسیده است؛ اوراقی که نه در بورس و نه در فرابورس پذیرش نشده‌اند. سود این اوراق نیز تفاوت چشمگیری نسبت به اوراق بازار سرمایه دارد. اوراقی مشابه همین اوراق در فرابورس با نرخ‌های 20 تا 21 درصد معامله می‌شود. هر چند این تفاوت سود چشمگیر است، اما نحوه مالکیت و ثبت مالکیت دارای ریسک بزرگی است.

دادوستد این اوراق در بازار غیررسمی، گویای نبود یک بازار ثانویه قوی است؛ بورس نیز حاضر به ایجاد بازار ثانویه برای این اوراق نیست چراکه بخش عمده‌یی از این اوراق فاقد استانداردهای لازم برای پذیرش در بورس و فرابورس هستند. این اوراق که نرخ‌های سود بسیار بالایی نسبت به نرخ سود بانکی و نرخ سود بازار بدهی بازار سرمایه دارند، بعضا در پرداخت سودهای دوره‌یی یا در سررسید با ریسک بالای نکول روبه‌رو هستند؛ امری که خلاف آن را در خصوص اوراق بدهی بازار سرمایه شاهدیم. در واقع بنا بر تضامین بالایی که از منتشرکنندگان این اوراق در بازار سرمایه دریافت می‌شود، ریسک نکول آنها به‌شدت کاهش یافته و این اوراق در بازار سرمایه در زمره اوراق بدون ریسک یا با ریسک بسیار ناچیز قرار می‌گیرند.

در خصوص این اوراق در بازار غیررسمی و مشکلات مترتب بر آن یکی از مهم‌ترین مسائل موجود اتخاذ راهکاری برای ساماندهی و مدیریت آن‌ است که باید با جدیت در دستور کار مسوولان و دست‌اندرکاران این بازار قرار گیرد؛ اول اینکه سیاست‌گذار خارج از بورس اجازه انتشار اوراق را ندهد و در مرحله دوم با ایجاد تغییراتی در این اوراق، معاملات ثانویه آن در بستر بازار سرمایه و فرابورس ایران رقم بخورد. نکته مهم در مدیریت انتشار اوراق است. ضمن آنکه بر اساس تضامینی که وجود دارد، ریسک نکول را به صفر برساند. اقدام بعدی نیز منع برخی صندوق‌ها (خارج از بازار سرمایه) از خرید این اوراق غیررسمی است که می‌تواند در زمینه کاهش بازار سیاه و نقل‌وانتقال این اوراق موثر باشد.

نباید فراموش کنیم که وجود بازار ثانویه اوراق بدهی در بازار سرمایه مزایای بی‌شماری همچون بهبود شفافیت در بازارهای مالی، کاهش فشار بر شبکه بانکی و بانک مرکزی برای تامین مالی، کمک به کشف منحنی بازده (Yield Curve) بازارهای پول و سرمایه، کمک به کشف قیمت منابع به صورت غیردستوری بر اساس ریسک، بازده و سررسید اوراق و... دارد که باید در زمینه تقویت هرچه بیشتر آن با کمک اتخاذ تصمیمات درست از سوی شورای پول و اعتبار و هیات محترم دولت تلاش کرد و عرصه را بر محیط فعالیت بازار غیررسمی اوراق تنگ‌تر کرد.