غیرقابل جایگزین بودن تنگه هرمز
گروه انرژی آیا بازگشایی احتمالی خط لوله نفت خام عراق-عربستان سعودی که در اخبار به عنوان جایگزین تنگه هرمز مطرح شده بود، می‌تواند جای این تنگه را بگیرد؟ پاسخ این پرسش منفی است. گزارش «تعادل» در این مورد را در ادامه می‌خوانید.
وزیر نفت سابق و عضو پارلمان عراق چند روز پیش اظهار کرد: بغداد به دسترسی دوباره به خط لوله‌یی نیاز دارد که در گذشته برای صادرات نفت خام این کشور از طریق عربستان مورد استفاده قرار می‌گرفت. رویترز به نقل از ابراهیم بحرالعلوم نوشت: این مساله پیش از این با مقامات سعودی مورد بحث قرار گرفته است.
به گزارش اویل‌پرایس، این مسیر انتقال نفتی که موسوم به «خط لوله عراقی در عربستان» (IPSA) است، از زمان حمله عراق به کویت در سال 1990 تاکنون خالی از نفت عراق بوده است. خط لوله عراقی در دهه 1980میلادی و پس از آن در خاک عربستان کار گذاشته شد که در جنگ ایران و عراق، تانکرهای نفتی هر دوطرف در خلیج‌فارس مورد حمله قرار گرفتند. با این حال در سال 2001، عربستان این خط لوله را بابت بدهی‌های عراق مصادره کرد.
بر اساس گزارش روزنامه سعودی «الحیات»، وزیر نفت سابق عراق امیدوار است که عربستان واکنش مثبتی در خصوص بازگشایی این خط لوله در جهت بهبود روابط سیاسی میان تولیدکننده شماره یک و تولیدکننده شماره دو اوپک نشان دهد.
جبار العیبی، وزیر نفت کنونی عراق در هفته گذشته برای گفت‌وگو درباره روابط نفتی کشورش با عربستان به این کشور سفر کرد و در دیدار با مقامات نفتی سعودی به بررسی وضعیت بازارهای نفت پرداخت. خالد الفالح، وزیر نفت عربستان در مورد دیدار خود با همتای عراقی گفت که این مذاکرات پیرامون ضرورت مضاعف کردن تلاش برای فراخواندن همه مشارکت‌کنندگان در توافق کاهش تولید برای تقویت پایبندی به این توافق و حفظ توازن بازارهای انرژی جهانی متمرکز بوده است.
احتمال گشایش خط لوله عراقی چقدر است؟
سخنان وزیر نفت عربستان نشان می‌دهد که بین او و جبار العیبی صحبتی جدی مبنی بر گشایش دوباره خط لوله عراقی نشده است. حتی در صورتی هم که چنین اتفاقی افتاده باشد، اظهارات وی به‌طور ضمنی حاکی از آن است که عراق باید حسن نیت خود را در قبال اوپک نشان دهد تا راه‌های همکاری بیشتر بین آنها هموار شود. عراق که دومین تولیدکننده بزرگ عضو اوپک است، درمیان اعضای این سازمان بدترین سطح پایبندی به توافق کاهش تولید را از زمان آغاز اجرای آن در ژانویه داشته است. اگرچه تولید عراق در جولای ۳۳ هزار و ۱۰۰ بشکه در روز کاهش یافت و به 4.468 میلیون بشکه در روز رسید اما این کشور همچنان نفت بیشتری از سقف توافق شده تولید می‌کند. سقف تولید تعیین شده برای عراق، 4.351میلیون بشکه در روز است. این در حالی است که در آمارهای ارائه شده شرکت توزیع نفت ملی عراق به آمار تولیدات نفتی منطقه کردستان اشاره نشده است. تولیدات نفتی این منطقه با استفاده از خط لوله‌یی به سیحان ترکیه صادر می‌شود. در برخی منابع، تولید نفت این منطقه تا 22 هزار بشکه در روز برآورد شده است.
با این حال، اگر خط لوله عراقی واقع در عربستان بازگشایی شود، عراق می‌تواند از ظرفیت 1.65 بشکه‌یی آن استفاده کرده و تقریبا نیمی از صادرات نفت خود را به سمت دریای سرخ و سواحل اروپا به جریان بیندازد. در چنین حالتی وابستگی این کشور به تنگه هرمز کاهش می‌یابد. با این حال حتی برای استفاده دوباره عراق از این خط لوله، محدودیت‌های فراوانی پیش روی آنها قرار دارد. نخست آنکه به دلیل بی‌توجهی عراق به سقف تولیدات نفتی اوپک و احتمال ادامه یافتن این بدعهدی‌ها، عربستان برای همکاری با آنها تمایل چندانی نخواهد داشت. از طرف دیگر بنا به گزارش سازمان اطلاعات انرژی امریکا، سال 2001 و زمانی که عربستان خط لوله مذکور را مصادره کرد، آن را تغییر کاربری داد و در حال حاضر از آن برای انتقال گاز طبیعی به نیروگاه‌های خود استفاده می‌کند. به نظر می‌رسد با این شرایط، عراق باید دست‌کم برای استفاده از خط لوله سابق خود، هزینه‌های انتقال مالکیت و تغییر کاربری دوباره را به عربستان سعودی پرداخت کند. در نهایت رسیدن عراقی‌ها به هدفشان نیازمند ثبات روابط آنها با عربستان است؛ روابطی که از سال 1990 تاکنون نوسانات بسیاری را دیده و تنها چند ماه است که به سمت عادی شدن حرکت می‌کند.
آسیا وابسته به هرمز باقی می‌ماند
در سال 2016 میلادی، روزانه 59 میلیون بشکه نفت و میعانات از گذرگاه‌های دریایی سراسر دنیا عبور کرده است. این مقدار برابر 61 درصد نفت تولید شده دنیاست. اما تنگه هرمز با ترانزیت روزانه 18.5 میلیون بشکه نفت خام و مایعات نفتی در سال 2016 هم مانند 5 سال پیش از آن مهم‌ترین گذرگاه عبور نفتکش‌های غول‌پیکر در دنیا بوده است. به گزارش اداره اطلاعات انرژی امریکا، 30درصد کل نفت منتقل شده توسط نفتکش‌های دنیا از طریق این تنگه استراتژیک روانه بازارهای هدف می‌شود. در سال گذشته بیش از 30درصد ال‌ان‌جی دنیا نیز از این گذرگاه عبور کرده است. همچنین حدود 80 درصد از نفت تولیدی در کشورهای غنی از منابع نفت از جمله عربستان سعودی، عراق، کویت و امارات متحده عربی از این تنگه گذشته و به بازار آسیا عرضه می‌شود. اکثر واردات نفتی کشورهای شرق آسیا مانند چین، ژاپن، کره جنوبی، هندوستان و سنگاپور هم از هرمز عبور می‌کند تا هم کشورهای شرق آسیا و هم کشورهای غرب آن وابستگی زیادی به آن داشته باشند. اما چیزی که بر اهمیت تنگه هرمز می‌افزاید، آن است که برخلاف بسیاری از تنگه‌های نفتی دیگر، هرمز غیرقابل جایگزینی است و تضمین جریان مداوم نفت و ال‌ان‌جی آن، ضامن سلامت بازارهای جهانی و اقتصاد کل دنیاست.
به طور کلی تنها دو کشور امارات متحده عربی و عربستان سعودی دارای خط لوله‌هایی برای دور زدن خلیج‌فارس و تنگه هرمز هستند. مجموع ظرفیت این خط لوله‌ها در ابتدای سال 2017 میلادی 6.6 میلیون بشکه در روز بوده که البته بخشی از آن، هم‌اکنون هم در حال استفاده است. ظرفیت استفاده نشده از این خط لوله‌ها تنها حدود 3.9میلیون بشکه است که در مقابل 18.5میلیون بشکه عبوری از تنگه هرمز بسیار ناچیز است. با این تفاسیر باید گفت حتی اگر خط لوله عراقی هم عملیاتی شود، باز هم از اهمیت تنگه هرمز و قدرت ایران در بازارهای نفتی کاسته نخواهد شد.
