افزایش معاملات برق در بورس انرژی
با جذاب کردن ساختار بورس انرژی و اعمال مشوق برای شرکت‌کنندگان جهت معامله در این ساختار، می‌توان معاملات برق در بورس انرژی را افزایش داد. مهدی کاظمی اسفه با اشاره به اینکه تجدید ساختار در صنعت برق از اواخر دهه 70 میلادی در دنیا مطرح شده است بیان کرد: این موضوع پس از طرح به‌دلیل کارایی مناسب ساختار جدید، مورد استقبال بسیار وسیعی در کشورهای مختلف قرار گرفت.
این کارشناس اقتصادی افزود: تجدید ساختار به معنی واگذاری بخش‌هایی از سیستم تولید، انتقال و توزیع انرژی الکتریکی به بخش خصوصی است و به کمک ساختار جدید می‌توان توزیع انرژی الکتریکی را از طریق سازوکار بازار محور، در مقایسه با توزیع دولتی انجام داد. وی درخصوص مهم‌ترین مزیت این ساختار جدید اظهار کرد: ایجاد یک محیط بازاری و رقابتی یکی از این مزیت‌هاست که مانند هر کالای دیگری، به افزایش بازده و کیفیت تولید منجر می‌شود.
کاظمی‌اسفه اضافه کرد: از طرف دیگر با ایجاد محیطی جذاب امکان جذب سرمایه‌گذار خصوصی در صنعت برق فراهم شده و به کمک آن می‌توان از مشکلات کمبود برق کم کرد. این کارشناس اقتصادی در ادامه گفت: ایجاد محیط بازارمحور برای انرژی الکتریکی مانند هر کالای دیگری مبتنی بر ایجاد دو زیرساخت بازارهای کوتاه‌مدت و بازارهای بلندمدت انجام می‌گیرد. بر این اساس بازارهای کوتاه‌مدت مانند بازارهای روز بعد، ساعت بعد و بازار لحظه‌یی، در افق حداکثر یک هفته‌یی برگزار شده و قراردادهای آن برای بازدهی کوتاه‌مدت مناسب است، در حالی که بازارهای بلندمدت مشمول قراردادهای با افق سالانه نیز خواهد بود.
وی در گفت‌وگو با تسنیم افزود: در مقایسه این دو بازار می‌توان گفت بازارهای کوتاه‌مدت دارای ریسک مشارکت بالایی بوده و قیمت‌ها دارای نوسانات نسبتا زیادی هستند، در مقابل بازارهای بلندمدت با قیمت‌های ثابت و از پیش تعیین شده بسته می‌شوند و به همین دلیل ریسک بسیار کمی دارند.
بر این اساس مشارکت‌کنندگان در بازارهای انرژی با تعیین ترکیب مناسبی از این دو بازار به خرید یا فروش انرژی می‌پردازند و ریسک معاملات خود را کنترل می‌کنند. این کارشناس اقتصادی اذعان داشت: خوشبختانه در کشور ما در راستای تجدید ساختار صنعت برق گام‌های موثری برداشته شده است که در این مورد می‌توان به واگذاری تعدادی از نیروگاه‌ها به بخش خصوصی اشاره کرد.
وی گفت: همچنین اجازه خرده‌فروشی شرکت‌های خصوصی در سمت توزیع به رقابتی کردن بازار توزیع کمک شایانی خواهد کرد. به‌علاوه اینکه با تغییر موثر قوانین مرتبط با خرید و فروش انرژی الکتریکی، امکان مشارکت نیروگاه‌ها به‌عنوان تولید‌کننده و شرکت‌های مصرف‌کننده مانند خرده‌فروش‌ها و صنایع بزرگ در بازارهای کوتاه‌مدت فراهم شده است.
سهم معاملات، کمتر از انتظار
کاظمی اسفه اضافه کرد: صنعت برق در کشور ما هم‌اکنون دارای زیرساخت بازارهای کوتاه‌مدت است و درنهایت، زیرساخت بازارهای بلندمدت نیز تحت‌عنوان بورس انرژی راه‌اندازی و امکان خرید و فروش بلندمدت برای حامل‌های انرژی ممکن شده است. وی در ادامه در مقایسه با عملکرد بازار انرژی در ایران با دیگر کشورها تصریح کرد: سهم معاملات در بورس انرژی کشور ما کمتر از انتظار بوده و سهم زیادی از معاملات انرژی یا از طریق بازارهای کوتاه‌مدت تامین شده یا خارج از محیط بورس انرژی انجام می‌شود که برای این امر می‌توان دلایل مختلفی را متصور شد.
این کارشناس اقتصادی در خصوص این دلایل اظهار داشت: پیش از هر چیز باید توجه کرد که سیستم تجدید ساختار شده در کشور ما نوپا بوده و کماکان در حالت گذار از ساختار سنتی به ساختار بازاری به سر می‌برد؛ به همین دلیل قوانین زیادی جهت کنترل این حالت گذار وضع شده است که مانع از فروپاشی سیستم تامین انرژی خواهد شد.
به‌علاوه اینکه این قوانین به‌گونه‌یی دست مشارکت‌کنندگان در بورس انرژی را بسته و موجب کاهش جذابیت این بورس خواهد بود. وی افزود: علاوه بر این، در کشور ما بازارهای کوتاه‌مدت انرژی نیز هنوز از سطح رقابت بالایی برخوردار نبوده و همین امر موجب می‌شود که ریسک مشارکت بازارهای کوتاه‌مدت کمتر از مقدار معمول در مقایسه با بازارهای مشابه باشد و همین امر باعث می‌شود کارایی بورس انرژی در ارائه معاملات با ریسک پایین اهمیت چندانی نداشته باشد چراکه شرکت‌کنندگان بازار می‌توانند معاملات خود را به صورت کوتاه‌مدت و تقریبا با همان سطح ریسک بلندمدت انجام دهند.
راهکارهای رونق بازار
این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه می‌توان راهکارهای مختلفی برای افزایش رونق بورس انرژی مطرح کرد درخصوص این راهکارها اظهار کرد: در درجه اول باید جذابیت را به ساختار بورس انرژی برگرداند تا مشوقی برای شرکت‌کنندگان جهت معامله در این ساختار باشد. بدین منظور باید از سختگیری قوانین کنترل‌کننده این بازار کاست و انجام معاملات را تسهیل بخشید که لازمه این امر انجام مطالعات فنی بسیار است؛ چراکه تغییر هر قانونی می‌تواند تاثیر بسیار زیادی بر جنبه‌های فنی سیستم داشته باشد.
کاظمی‌اسفه گفت: علاوه بر این اصلاح ساختار بازارهای کوتاه‌مدت نیز می‌تواند تا حد زیادی به رونق بورس انرژی کمک کند. بر این اساس با افزایش سطح رقابت در بازارهای روز بعد و لحظه‌یی برق، میزان ریسک مشارکت در آن بازارها نیز بالطبع افزایش می‌یابد و همین امر شرکت‌کنندگان در بازار را به سمت گزینه‌های با ریسک پایین‌تر مانند بورس انرژی سوق می‌دهد. وی همچنین با بیان اینکه تغییر روند تجدید ساختار نیز یکی دیگر از این روش‌هاست، اذعان کرد: تجدید ساختار صنعت برق در کشور ما با ارائه برش‌های افقی انجام گرفته و این موضوع بدین معنی است که ساختار عمودی و به هم پیوسته تولید، انتقال و نیز توزیع انرژی به شرکت‌های جداگانه تولیدی و انتقال و توزیع شکسته شده است درحالی که اعمال برش‌های عمودی به این ساختار یکپارچه می‌تواند رونق بیشتر بورس انرژی را در پی داشته باشد.
این کارشناس اقتصادی اضافه کرد: در ساختار با برش‌های عمودی امکان فعالیت شرکت‌های ترکیبی ممکن است و شرکت‌های ترکیبی صرفا تولید‌کننده یا صرفا مصرف‌کننده انرژی نبوده و ترکیبی از شرکت‌های تولیدی، انتقال و خرده‌فروشی توزیع هستند که به صورت منطقه‌یی فعالیت می‌کنند.
کاظمی‌اسفه گفت: از آنجا که این شرکت‌ها ساختار عمودی را در عین تجدید ساختار حفظ کرده‌اند، تمایل بیشتری در برقراری قراردادهای بلندمدت در مقایسه با بازارهای کوتاه‌مدت دارند که همین امر می‌تواند به رونق بورس انرژی کمک کند. به علاوه اینکه عملکرد این نحوه تجدید ساختار در کشورهای اروپایی نشان داده که ساختارهای برش یافته عمودی می‌توانند عملکرد مطمئن‌تری در محیط‌های گذار از ساختار سنتی به ساختار بازاری ارائه کنند.
