۶ پیشنهاد برای توسعه صنعت حمل و نقل
گروه راه و شهرسازی|
کاهش نوسانات زمان‌های ترخیص کالا، ضرورت کاهش تعرفه حمل بار ریلی، پایش مداوم سطح رضایت‌مندی خدمت گیرندگان از گمرکات و... پیشنهاداتی هستند که کمیسیون حمل‌ونقل، لجستیک و گمرک اتاق ایران برای توسعه صنعت حمل و نقل کشور ارائه کرده است.
در گزارشی که کمیسیون حمل‌ونقل، لجستیک و گمرک اتاق ایران منتشر کرده، روند شاخص‌های عملکرد لجستیکی (LPI) در ارتباط با سیر تحولات کشور ترکیه مورد بررسی قرار گرفته و با توجه به نتایج به دست آمده 6 پیشنهاد برای توسعه این صنعت در ایران ارائه شده است.
در این میان 6 زیرشاخص عملکرد لجستیکی (LPI) یعنی بررسی کارایی فرآیندهای ترخیص کالا، کیفیت زیرساخت‌های تجاری و حمل‌ونقل، سهولت دسترسی به کالاهای مختلف با قیمت رقابتی، شایستگی و کیفیت خدمات لجستیک، توانایی در تعقیب و ردیابی کالاهای ارسالی و تحویل به موقع کالا برای اندازه‌گیری وضعیت لجستیک کشورها مورد تحلیل واقع شده است.
به گزارش «تعادل» پژوهش انجام شده از سوی اتاق ایران که حاصل تلاش مهرداد نجفی، بیتا ابطحی و شعف ملوک‌پور است، به بررسی موقعیت جغرافیایی و لجستیکی کشور ترکیه پرداخته است و تلاش شده تا از طریق برقراری ارتباط بین عملکرد و اقدامات انجام شده در این کشور دلایل مهم تحولات، ریشه‌یابی شوند و با تکیه بر نتایج، پیشنهادات مناسبی برای توسعه صنعت حمل و نقل ایران ارائه شود.
کارایی گمرکات و خدمات مرزی
نخستین شاخصی که از سوی اتاق ایران مورد بررسی قرار گرفته است، کارایی گمرکات و خدمات مرزی است. سیاست‌هایی که به درستی طراحی شده باشند، باعث ارتقای کارایی فرآیندهای گمرکی و کاهش نوسانات زمان‌های ترخیص می‌شوند. اگرچه اهداف کشورهای مختلف، توانایی کشورها در پیاده‌سازی اقدامات و دسترسی آنها به امکانات با هم بسیار متفاوت است، اما مجموعه‌یی از سیاست‌های کلیدی وجود دارند که می‌تواند در همه کشورها موجب بهبود فرآیندهای گمرکی شوند.
این موارد شامل ساده‌سازی و اتوماسیون فرآیندهای گمرکی، مدیریت ریسک کارآمد، استفاده بهینه از ارتباطات و فناوری اطلاعات، تعامل سازنده و موثر با بخش خصوصی، افزایش همکاری و هماهنگی بین سازمان‌های مربوط می‌شود.
از جمله فعالیت‌هایی که به تازگی در ایران برای کاهش زمان ترخیص کالا انجام شده، ایجاد بسترهای الکترونیکی برای تبادل داده‌ها و انجام تشریفات ترخیص در رویه‌های مختلف در قالب سامانه جامع امور گمرکی است که دارای مشکلات فراوانی است که نیاز به بررسی و ایجاد راهکار برای حل این مشکلات وجود دارد.
با وجود هزینه‌های اولیه ایجاد سامانه، عدم وجود زیرساخت‌های نرم‌افزاری و خصوصا سخت‌افزاری موجب شده که این سامانه برای مدت‌های طولانی قطع یا با سرعت غیرقابل قبولی در دسترس کاربران باشد. همچنین ارتقا و به‌روزرسانی مکرر از یک سو موجب می‌شود که سامانه از دسترس کاربران خارج شود و از سوی دیگر عدم آشنایی کاربران با محیط نرم‌افزاری جدید موجب تاخیر در انجام تشریفات گمرکی شده است. بنابراین پیشنهاد می‌شود، نکات زیر در دستور کار قرار گیرد:
1- استقرار کامل سامانه یکپارچه گمرکی 2- افزایش همکاری و تعامل با سایر سازمان‌های ذی‌مدخل 3- پایش مداوم سطح رضایت‌مندی خدمت گیرندگان از گمرکات 4- کاهش تخلفات گمرکی از طریق شناسایی مسیرهای اصلی بروز فساد و اصلاح آنها 5- کاهش زمان، هزینه و اسناد مورد نیاز برای ترخیص کالا در مبادی کشور 6- ارتقای سطح دانش نیروی انسانی.
کیفیت تجارت و زیرساخت‌های حمل و نقل
مدیریت ظرفیت، نقش حیاتی در کارایی زیرساخت ایفا می‌کند و مدیریت بهینه زیرساخت‌های موجود، برنامه‌ریزی و نظارت فعالانه، مدیریت بخش‌های آسیب‌پذیر ظرفیت می‌توانند به لحاظ هزینه اقدامات موثرتری برای ارتقای کارایی زیرساخت باشند در رابطه با ایران به‌طور مشخص می‌توان به موارد زیر درباره زیرساخت اشاره کرد:
1- ضرورت توسعه سیستم حمل ونقل ریلی فیمابین نقاط مهم تولید و جذب بار
2- ضرورت توسعه پایانه محور حمل و نقل کشور 3- تسهیل حمل کالای بنادر از طریق راه‌آهن.
سهولت حمل و نقل با قیمت‌های رقابتی
سیستم‌های حمل و نقل ترکیبی که دارای ارتباط خوب با مسیرهای جاده‌یی یا ریلی ترمینال‌ها و بنادر باشند برای یک زیرساخت حمل و نقل با کیفیت بالا، اساسی هستند. سیاستی که مبتنی بر مکمل بودن نه رقیب بودن مدل‌های مختلف حمل و نقلی باشد باید قائل به ضرورت ایفای نقش شیوه‌های مختلف حمل با توجه به خصوصیات ذاتی آنها باشد.
برای رقابتی کردن حمل و نقل ترکیبی تمرکز بر صرفه‌جویی در هزینه‌ها و ارتقای کیفیت خدمات حمل و نقل و جابه‌جایی بار در کل زنجیره حمل حیاتی است. در کنار اهمیت بهره‌مندی از عملیات بندری کارآمد، تمرکز بر خدمات قابل ارائه در حد فاصل دریا و خشکی همانند بهره‌مندی از خدمات و ارتباطات پس‌کرانه‌یی با عملکرد مناسب اهمیت ویژه‌یی در حصول شبکه حمل و نقل رقابتی ایفا می‌کنند. در سیستم‌های ترکیبی باید هزینه خواب کالا را در انبارها و هزینه ترنشیپمنت را رقابتی در نظر گرفت. همان‌طور که پایانه‌های ترکیه نسبت به پایانه‌های روتردام، هامبورگ، مارسی و سنگاپور هزینه کمتری برای انبارداری و ترنشیپمنت دریافت می‌کنند.
در اکثر دهکده‌های بار ترکیه، مد هوایی وجود داشته است و این خود نشان‌دهنده گستردگی تجارت بین‌المللی در این کشور است.
در ایران هم درصورت ایجاد سیستم‌های حمل و نقل ترکیبی، در مناطقی که حجم بار بسیار زیاد است، می‌توان با ایجاد دهکده‌های بار با محوریت مد هوایی به عنوان هسته اصلی تجارت، تبادل بین‌المللی را افزایش داد و مراکزی ویژه پردازش صادرات کالا در آن نقاط ایجاد کرد. در این زمینه به عنوان یکی از مهم‌ترین توصیه‌ها می‌توان به ضرورت کاهش تعرفه حمل بار ریلی و پایش مداوم زمان و هزینه حمل در کریدورهای رقیب اشاره کرد.
صلاحیت و کیفیت خدمات لجستیکی
وجود صنعت لجستیک موفق، پیش‌نیاز ارائه خدمات لجستیکی با کیفیت بالاست. اقدامات زیادی از جانب دولت‌ها را می‌توان برشمرد که می‌توانند منجر به تقویت توان رقابتی لجستیکی و بخش خصوصی شوند.
به‌طور مثال، ایجاد فضای رقابت سالم، برقراری استانداردهای کیفی، حمایت از سازمان‌های تخصصی، نظم‌بخشی به صدور پروانه‌های تجاری، حصول اطمینان از استاندارد بودن عملیات‌ها و موارد مشابه دیگر همگی به ایجاد شرایطی برای ارائه خدمات لجستیکی بهتر کمک می‌کنند. علاوه بر موارد فوق، نکته حایز اهمیت در پیشرفت لجستیکی، تربیت نیروی کار متخصص در این حوزه است که این موضوع را می‌توان از طریق آموزش عالی و قرارگیری واحدهای درسی لجستیک در رشته‌های حمل و نقل مرتفع کرد.
تمرکز بر سیاست‌های تقویتی (حمایتی) و سرمایه‌گذاری ضروری است، بخش خصوصی از سیاست‌های مدیریت ریسک در جهت افزایش مقاومت و کاهش احتمال شکست در مواجهه با وقایع بیرونی بهره می‌جوید، دولت‌ها هم باید در افزایش توان شبکه لجستیکی در مواجهه با شک‌های بیرونی شدید نقش‌آفرین باشند، در واقع همکاری مشترک بخش‌های دولتی و خصوصی و تبادل اطلاعات و داده‌ها برای اینکه سازمان‌ها بتوانند ریسک‌های فعالیت‌های لجستیک را بهتر درک کرده و برایشان چاره‌اندیشی کنند، ضروری است.
قابلیت رهگیری مرسولات
ایجاد اپلیکیشن‌هایی جهت برقراری ارتباط میان صاحب کالا و حمل‌کننده جهت اطلاع لحظه به لحظه از وضعیت بار و شناسایی حمل‌کننده مناسب با توجه به تقاضای صاحب کالا می‌تواند برای ایران مفید باشد. در کشورهای پیشرفته بستر اطلاعاتی مبتنی بر GIS ایجاد شده تا کریرها و صاحبان کالا از موقعیت مکانی انبارها، ظرفیت و خدمات ارزش افزوده آنها کسب اطلاع کرده که این ایده‌ها موجب رقابتی کردن فعالیت‌های لجستیکی و افزایش کیفیت خدمات می‌شود.
در کشور ایران هرچند اقدامات مفیدی طی سال‌های اخیر به ویژه از طرف مجموعه‌هایی نظیر سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌یی و سازمان بنادر انجام شده اما یکپارچه نبودن سیستم‌ها و عدم وجود سامانه واحد مبتنی بر GIS از جمله مسائلی هستند که نیازمند برنامه‌ریزی و اقدامات موثر هستند.
برنامه‌ریزی و زمان‌بندی دقیق
برای رسیدن به موقع مرسولات به مقصد بهبود فرآیندهای ترخیص کالا و حذف پروسه‌های اضافی، تسهیل عبور کالا از مرزها و بهبود مدیریت عملیات ترانسشیپ در بنادر و مرزها از جمله توصیه‌های مهمی هستند که می‌توانند در برنامه‌ریزی برای رسیدن به موقع مرسولات به مقصد موثر باشند. از جمله موارد مهم دیگر می‌توان به حداقل رساندن شرایط پیش‌بینی نشده در مرز اشاره کرد که البته مستلزم شفافیت فرآیندهای مرزی و حصول اطلاع کامل از چگونگی آن توسط طرفین زنجیره لجستیک است.
