تهران؛ برنده تجارت با مسقط

تعادل|

تجارت جهانی امروزه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل توسعه و رشد اقتصادی کشورها از طریق افزایش فرصت‌های تجاری و سرمایه‌گذاری به‌شمار می‌رود. از این رو، در ایران توسعه صادرات غیرنفتی و لزوم دسترسی به بازارهای خارجی از اهمیت بالایی برخوردار است. البته باتوجه به موقعیت جغرافیایی خاص کشورمان، بازار مصرف نسبتا قابل‌توجهی در کشورهای همسایه وجود دارد که برای تقویت و توسعه صادرات مستلزم شناسایی نیازهای وارداتی این کشورهاست. حال از آنجا که طبق طبقه‌بندی اخیر بانک جهانی، «عمان» در زمره کشورهای با درآمد بالا قرار دارد، از این‌رو، می‌تواند بازار مصرف بالقوه‌یی برای کالاهای غیرنفتی ایران باشد. این درحالی است که مطابق آمارهای گمرک ایران تنها 1.2درصد از سهم ارزشی بازار عمان را در سال 1395 دراختیار داشته است. این موضوع لزوم بررسی دقیق‌تر نیازهای وارداتی عمان و شناسایی پتانسیل‌های صادراتی ایران را به این کشور بیش از پیش آشکار می‌سازد. در همین راستا، معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران، «نیازهای عمده وارداتی عمان و واکاری زمینه صادراتی آنها در ایران» را مورد واکاوی قرار داده است. براساس این تحلیل، حجم تجارت ایران و عمان در چند سال اخیر تقریبا رو به افزایش بوده است. به‌طوری که در سال 1385 حجم تجارت دو کشور، معادل 87 میلیون دلار بوده که در سال 1395 تقریبا 7 برابر شده و به حدود 612میلیون دلار رسیده است. به‌طور متوسط از سال 1385 تا 1395 ارزش صادرات ایران به عمان سالانه حدود 24درصد رشد داشته و در مقابل ارزش واردات ایران از عمان نیز طی این دوره متوسط رشد سالانه 11درصدی را تجربه کرده است. البته طی 10سال اخیر، تراز تجاری ایران با عمان در برخی سال‌ها به‌خصوص طی سال‌های1390 و 1392 با کسری همراه بوده که عامل مسلط در کسری تراز تجاری ایران با عمان افزایش نسبتا بالای ارزش واردات ایران از عمان بوده است. با این حال از سال 1392 به بعد روند صعودی ارزش صادرات ایران به عمان و روند نزولی واردات ایران از عمان، موجب شده ایران در تجارت با عمان با مازاد تراز تجاری قابل‌توجهی همراه باشد.

 روند تجارت کالا در عمان

عمان جزو کشورهایی است که از سال 2000 به عضویت سازمان تجارت جهانی در آمده و یکی از اعضای اتحادیه گمرکی 6جانبه شورای همکاری خلیج‌فارس به‌شمار می‌رود. بر این اساس، از سال 2003 میلادی عوارض گمرکی یکسانی در مبادله کالا و خدمات بین کشورهای عضو، شامل «عربستان، امارات‌عربی‌متحده، قطر، کویت، بحرین و عمان» اعمال می‌شود. براساس آمارهای سازمان تجارت جهانی سال 2015 بیشترین سهم از صادرات عمان مربوط به سوخت‌ها و محصولات معدنی یعنی 54.1 بوده است. بیشترین سهم از واردات عمان نیز به کالاهای صنعتی مثل صنعت ساخت (73درصد) اختصاص داشته است. باتوجه به آمارهای مرکز تجارت بین‌المللی، «عمان» در سال 2016 صادراتی به ارزش 24.5 میلیارد دلار و به مقدار حدود 66میلیون تن و وارداتی معادل 23.6 میلیارد دلار و به مقدار حدود 42 میلیون تن را رقم زده است. صادرات عمان به میزان بالایی به نفت وابسته است، به‌طوری که هر ساله سهم قابل‌توجهی از صادرات این کشور را اقلام نفتی مندرج در فصل 27 کتاب مقررات صادرات و واردات دربر داشته است. طی 10سال اخیر سهم این اقلام از ارزش صادرات عمان، بین 60 تا 80 درصد در نوسان بوده است. البته باید ذکر کرد که این سهم در سه سال اخیر کاهش بسیار قابل‌توجهی را تجربه کرده که دلیل اصلی آن افت ارزش نفت است. همچنین از سال 2010 تا سال 2016، بیشترین میزان صادرات عمان مربوط به سال 2013 بوده و پس از آن با افت قیمت نفت از اواسط 2014 ارزش صادرات این کشور وارد روندی نزولی شده است. صادرات عمان در سال 2016 نسبت به سال 2015 حدود 23.5 درصد افت ارزشی داشته که سهم اقلام نفتی از این مقدار کاهش، معادل 14واحد درصد بوده است.

واردات عمان در دو سال اخیر با افت ارزشی مواجه بوده که به نظر می‌رسد در این بخش نیز اقلام نفتی، عامل اصلی کاهش بوده است. در سال 2016 نسبت به سال 2015 ارزش واردات عمان افت نزدیک به 20درصدی را تجربه کرده که کاهش ارزش واردات «روغن‌های سبک و فرآورده‌های آن» نقش اصلی در این میزان افت را با سهم نزدیک به 3.5واحد درصدی داشته است. در سال‌های گذشته پیش از سال 2014 صادرات عمان نسبت به واردات آن در سطح بسیار بالایی قرار داشت و این کشور با مازاد قابل‌توجهی در تراز تجاری خود همراه بود؛ اما در دو سال اخیر با کاهش چشمگیر صادرات این کشور، فاصله صادرات و واردات آن کمتر شده و تراز تجاری نیز با وجود مثبت بودن آن کاهش قابل‌توجهی را تجربه کرده است.

 شرکای تجاری عمان

باتوجه به آمارهای مرکز تجارت بی‌المللی، «عمان» در سال 2016، بیشترین صادرات را به «چین» با رقم صادرات 10.7 میلیارد دلار با سهم 43.6درصد از ارزش کل صادرات عمان به جهان داشته است. همچنین قریب به نیمی از نیاز وارداتی عمان در این سال از «امارات‌متحده‌عربی» با رقم واردات 10.5میلیارد دلار تامین شده است. بین مبادی عمده وارداتی عمان، ایران در ششمین جایگاه به لحاظ ارزشی قرار دارد. براساس آمارها، مهم‌ترین مقاصد صادراتی عمان در سال 2016 به ترتیب کشورهای «چین، امارات‌متحده‌عربی، هند، چین‌تایپه، ایالات‌متحده امریکا و عراق» و در مقابل مبادی عمده وارداتی عمان کشورهای «امارات‌متحده‌عربی، چین، هند، عربستان‌سعودی، ایالات‌متحده‌امریکا و ایران» گزارش شده است.

بررسی آمارهای تجارت عمان در سال 2016 نشان می‌دهد که بین گروه‌های کالایی، بیشترین حجم تجارت عمان در سال 2016 مربوط به «فرآورده‌های نفتی» بوده و «انواع رآکتورها و ماشین‌آلات صنعتی» و «وسایل نقلیه زمینی» در رده‌های بعد از آن قرار دارند. بیشترین ارزش واردات عمان در سال 2016 به «انواع رآکتورها و ماشین‌آلات صنعتی» اختصاص داشته است. سهم این گروه کالایی از ارزش کل واردات عمان در سال 2016 حدود 21 درصد بوده است. پس از آن، دو گروه کالایی «وسایل نقلیه زمینی» و «فرآورده‌های نفتی» با سهم به ترتیب 11درصد و 8 درصد از ارزش کل واردات عمان در سال 2016 در رده‌های بعدی قرار دارند. همچنین بیشترین ارزش صادرات عمان بین گروه‌های کالایی نیز به «فرآورده‌های نفتی» اختصاص داشته و سهمی بیش از 62 درصد ارزشی کل صادرات عمان را دربر گرفته است. پس از «فرآورده‌های نفتی»، گروه‌های کالایی «وسایل نقلیه زمینی غیر از نواقل روی خط راه‌آهن یا تراموای و...» و «محصولات شیمیایی آلی» با سهم به‌ترتیب 10 درصد و 4 درصد، بیشترین سهم از ارزش واردات 1396را داشته‌اند. بین گروه‌های کالایی، کمترین میزان ارزش صادرات و واردات عمان در سال 2016 را نیز گروه کالایی «اسلحه و مهمات» به خود اختصاص داده است. ترکیب تجارت در کشور عمان نشان می‌دهد که این کشور در بیشتر گروه‌های کالایی ازجمله «اسلحه و مهمات، مواد آلبومینوئید، انواع پارچه» عمدتا واردکننده بوده و سهم واردات از تجارت آن بیش از سهم صادرات آن است.

 تجارت عمان با ایران

رشد ارزش صادرات ایران به عمان در سال 1395 نسبت به سال 1394 معادل 45 درصد بوده که «محصولات آهن» بیشترین سهم 16 واحد درصد را از این رشد داشته است. این کالا در سال 1394 به عمان صادر نشده بود، اما در سال 1395 حدود 61میلیون دلار از این محصول به عمان صادر شده است.

تجارت ایران و عمان به لحاظ وزنی نشان می‌دهد، در سال‌های اخیر صادرات ایران به عمان به لحاظ وزنی با رشد نسبتا بالایی همراه بوده است. براساس آمارها از سال 1395-‌1390 صادرات ایران به عمان به لحاظ وزنی حدود 12 برابر شده است. در سال 1395 نیز وزن صادرات ایران به عمان معادل 1.4 میلیون تن بوده و نسبت به سال 1394 بیش از دو برابر شده است. با نگاهی به جزئیات اقلام صادراتی ایران به عمان، می‌توان گفت اضافه شدن «سیمان‌های پودر نشده موسوم به کلینکر» به اقلام صادراتی ایران به عمان در سال 1395 اصلی‌ترین عامل رشد صادرات ایران به عمان با سهم از رشد 62.7 درصدی است.

آمارهای تجارت ایران و عمان نشان می‌دهد که طی 10 سال گذشته، متوسط قیمت اقلام صادراتی ایران به عمان تقریبا ثابت بوده و نوسان زیادی نداشته است. این درحالی است که در ارتباط با متوسط قیمت اقلام وارداتی ایران از عمان، در برخی سال‌ها شاهد نوسان‌های چشمگیری بوده‌ایم. به‌طور مثال در سال 1386 متوسط قیمت اقلام وارداتی ایران از عمان معادل 7 هزار دلار برتن بوده، در حالی که این رقم در سال 1388 تنها معادل 756 دلار برتن ثبت شده است. همچنین در سال 1395 نسبت به 1394 قیمت اقلام وارداتی ایران از عمان حدود 6 برابر شده است. در سال 1395 نیز متوسط قیمت اقلام صادراتی ایران به عمان 388 دلار بر تن و متوسط قیمت اقلام وارداتی ایران از عمان معادل 4هزار و 392دلار بر تن بوده، درحالی که متوسط قیمت صادراتی و وارداتی کل کشور در سال 1395 به‌ترتیب معادل 339 دلار بر تن و 1308 دلار بر تن است. به‌عبارتی در این سال، ایران نسبت به اقلامی که از عمان وارد می‌کند، کالاهای ارزان‌تری را به این کشور فروخته است. همچنین مطابق آمارها، در سال 1395 بیشترین صادرات ایران به عمان مربوط به گروه کالایی «چدن، آهن و فولاد» با ارزش حدود 220میلیون دلار اختصاص داشته است. پس از آن «حیوانات زنده و انواع گوشت» و «سایر سوخت‌های معدنی» در رده‌های بعدی قرار دارند. بین 20 قلم گروه کالایی که ایران بیشترین صادرات را از آنها به عمان داشته، وارداتی از عمان به ایران صورت نگرفته است. بررسی هر کدام از این کدهای تعرفه می‌توان دریافت که ایران چه سهمی از واردات عمان داشته است.

در همین راستا و برای تقویت صادرات به عمان، روز گذشته اتاق مشترک ایران و عمان و صندوق ضمانت صادرات ایران با هدف گسترش مناسبات میان تجار ایران و عمان، همچنین صدور خدمات فنی و مهندسی به این کشور و توسعه صادرات غیرنفتی تفاهمنامه همکاری امضا کردند. مدیرعامل صندوق ضمانت ایران، عمان را از نظر سیاسی همسو با سیاست‌های ایران خواند و گفت: در کنار مسائل سیاسی، ضرورت‌های اقتصادی نیز ما را ملزم به ارتباط با این کشور می‌کند چراکه در حال حاضر صادرات برای کشور ما از اهمیت بالایی برخوردار است. سیدکمال سیدعلی ضمن تاکید بر ضرورت افزایش همکاری صندوق ضمانت صادرات با اتاق مشترک ایران و عمان گفت: خوشبختانه صندوق همتای عمانی ما نیز علاقه‌مند به برقراری این ارتباط است که این امر می‌تواند ضمن حل مشکلات صادرکنندگان ایرانی در عمان، متقابلا گره‌گشای مشکلات تجار عمانی در ایران در بحث اعتبارسنجی، ضمانتنامه و بیمه‌نامه‌ها نیز باشد.