مصایب ادغام شرکت‌های اتوبوسرانی بین شهری
گروه راه و شهرسازی| زهره علامی|
طرح سیر هم‌نام یا برندسازی اتوبوس‌های بین شهری از سوی سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌یی درحال اجراست، این طرح که اجرای آن از سال جاری آغاز شده و براساس تجمیع شرکت‌های اتوبوسرانی در قالب چند شرکت مادر عملیاتی می‌شود، از همان شروع کار با مخالفان و موافقانی روبروست که در این میان مخالفت شرکت‌های اتوبوسرانی با آن، موفقیت برندسازی را با اما و اگرهایی مواجه کرده است. درحالی که موافقان معتقدند که با برندسازی کیفیت خدمات‌رسانی به مسافران ارتقا یافته و حمل‌ونقل مسافران سامان می‌یابد اما مخالفان که اغلب از فعالان این حوزه هستند می‌گویند، عملیاتی شدن طرح سیر هم‌نام در چارچوب کنونی دردسرها و مشکلاتی را برای تعاونی‌های اتوبوسرانی ایجاد می‌کند و باید اصلاحاتی در این طرح اعمال شود تا از سرگردانی شرکت‌های کوچک و برخی راننده‌ها جلوگیری شود. دراین میان و با وجود مخالفت شرکت‌های تعاونی با اجرای طرح کنونی، برندسازی و اجرای طرح سیر هم‌نام می‌تواند به بهبود خدمات‌رسانی و ایجاد رقابت میان شرکت‌ها کمک کند ضمن اینکه سازمان راهداری می‌تواند با کاهش سخت‌گیری به راننده‌ها و شرکت‌های کوچک اتوبوسرانی و ارائه بسته‌های تشویقی برای اجراکنندگان این طرح، ضریب موفقیت آن را افزایش دهد.
موسی نظری، مدیرعامل یک شرکت تعاونی اتوبوس بین شهری درباره اجرای طرح سیرهم‌نام به تعادل می‌گوید: کلیات این طرح درباره فعالیت شرکت‌های حمل‌ونقل مسافر تحت یک یا چند برند در سراسر کشور متمرکز است و همین موضوع موجب می‌شود که مسافر از بلاتکلیفی و سرگردانی درهنگام انتخاب شرکت‌ها برای سفر خارج شود.
نظری می‌افزاید: با اجرای این طرح مسافر می‌داند که چه شرکت و مجموعه‌یی را برای خدمات‌رسانی انتخاب می‌کند.
به گفته وی، در سال‌های گذشته و پیش از سال 68، انجام کلیه خدمات مربوط به حمل‌ونقل برون‌شهری مسافر در 17 شرکت تعاونی محدود می‌شد که با ورود سازمان حمل‌ونقل به عنوان زیرمجموعه وزارت راه و ترابری، تمرکز موجود میان شرکت‌های حمل‌ونقل از میان رفت.
این مقام مسوول در حوزه حمل‌ونقل مسافر بیان می‌کند: استدلال وزارت راه و شهرسازی بر این بود که شرکت‌های مسافری از تمرکز خارج شوند چون تجمع آنها می‌تواند برای دولت فعلی آن دوره دردسرساز شود.
نظری تصریح می‌کند: استدلال وزارت راه و شهرسازی صحیح نبود زیرا شرکت‌های مسافری طی 8 سال دفاع مقدس، حمل‌ونقل مسافران و رزمندگان را به خوبی مدیریت کرده بودند اما پس از جنگ، اقدام به بزرگ‌سازی و جداسازی شرکت‌ها گرفتند.
عضو هیات‌مدیره شرکت‌های تعاونی مسافری با اشاره به تبعات مثبت و امتیازات تجمع شرکت‌های مسافری می‌گوید: همکاری شرکت‌های تعاونی با مسوولان ارتش و سپاه طی جنگ تحمیلی به حدی بود که آقای هاشمی‌رفسنجانی هم در خطبه‌های نماز جمعه اعلام کردند اگر رزمندگان جان خود را از دست دادند، رانندگان اتوبوس و شرکت‌های مسافربری جان و مال خود را در این راه فدا کردند اما با وجود این، تصمیم به جداسازی شرکت‌های حمل‌ونقل مسافر گرفته شد.
وی اضافه می‌کند: وزارت راه وشهرسازی با شعار خصوصی‌سازی، 2200 شرکت در سطح کشور، پروانه فعالیت دریافت کردند و 17 شرکت قبلی جدا شدند به شرکت‌های مستقل تبدیل شدند که هر کدام نام و اسم متفاوتی داشتند.
نظری اظهار می‌کند: جداسازی شرکت‌های اتوبوسرانی و تسهیل در صدورمجوز برای شرکت‌های جدید موجب شد که مسافر جامانده در بین راه، مسافری که چمدان خود را در اتوبوس جاگذاشته است و... نداند که به کدام شرکت برای رسیدگی به مشکلش مراجعه کند و افزایش مشکلات در این زمینه موجب شد که سازمان راهداری به فکر برندسازی و اجرای طرح سیر هم‌نام اتوبوس‌ها کند.
این مسوول حوزه حمل‌ونقل مسافری با اشاره به امتیازات شبکه سیر هم‌نام می‌گوید: با رشد دردسرها و مشکلات جداسازی شرکت‌های مسافری، قرار است شرکت‌های خرد و کوچک به عنوان زیرمجموعه شرکت‌های مادر و بزرگ فعالیت کنند.
وی اظهار می‌کند: درصورتی که طرح سیر هم‌نام تکمیل شود، میدان رقابت سالم برای شرکت‌ها ایجاد شود، بسته‌های تشویقی در قبال خدمات مناسب شرکت‌ها ارائه شود و... شاهد تاثیر مثبت این طرح بر ساماندهی سفرهای بین شهری خواهیم بود.
به گفته این فعال حوزه حمل‌ونقل مسافری، شرکت مادر تنها برای اتوبوس‌های تحت پوشش شرکت می‌تواند کدرهگیری صادر کند و سایر راننده‌های اتوبوس که همکار همیشگی شرکت‌های مادر نیستند و به عنوان راننده‌های کمکی یا برای تامین مایحتاج زندگی فعالیت می‌کنند نمی‌توان چنین اقدامی انجام داد و همین موضوع مشکلاتی را برای برخی راننده‌ها ایجاد می‌کند و راهکارهای لازم هم برای حل این مشکل در طرح برندسازی پیش بینی نشده است. نظری ادامه می‌دهد: این راننده‌ها اگر تحت پوشش یک شرکت قرار بگیرند محدوده فعالیتشان محدود می‌شود اگر با شرکتی همکاری نکنند امکان فعالیت برای آنها وجود ندارد. وی می‌گوید: یکی دیگر از انتقادات وارد به طرح برندسازی و سیر هم‌نام، دخالت سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌یی به اندازه تابلوی شرکت‌ها، اندازه بغل نویسی نام شرکت روی اتوبوس و... است که این موضوع باید به خود شرکت‌ها و مدیر آن واگذار شود.
این فعال حوزه حمل‌ونقل مسافری با اشاره به اجرای 80 درصدی طرح سیرهم‌نام در تهران می‌گوید: این طرح هنوز به صورت 100درصد اجرایی نشده است اما در مسیر اجرا قرار دارد و از اوایل تیرماه تاکنون در حال عملیاتی شدن در پایتخت است.
نظری تصریح می‌کند: موفقیت یا عدم موفقیت طرح برندسازی شرکت‌های اتوبوسرانی وابسته به اراده سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌یی دارد و شرکت‌ها در اجرای آن نقش چندانی ندارند. وی معتقد است که طرح برندسازی، هزینه چندانی را به شرکت‌ها تحمیل نمی‌کند و در صورت اجرای مناسب این طرح، هزینه‌های اعمال شده از جمله بغل‌نویسی و... بازمی‌گردد.
بی‌توجهی به خواسته تعاونی‌ها
او اضافه می‌کند: یکی از مهم‌ترین نکات لازم برای موفقیت این طرح، شفاف‌سازی درباره عقد قرارداد سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌یی با شرکت‌های کوچک و زیرمجموعه است در نخستین گام، سازمان راهداری باید موضع مناسب در این زمینه را اعمال کند.
نظری ادامه می‌دهد: اگرچه پیش از تدوین و نگارش طرح برندسازی جلسات مختلفی با اعضای هیات‌مدیره شرکت‌های اتوبوسرانی برگزار شد و دیدگاه و نظرات مختلفی رد و بدل شد اما به نظرات فعالان این حوزه توجهی نشد.
وی می‌گوید: سازمان راهداری به صورت تئوری با حمل‌ونقل جاده‌یی در ارتباط است که با نوع ارتباط شرکت‌های تعاونی مسافری که با مشتریان رودر رو هستند و به شکل عملی با حمل‌ونقل مواجهند، متفاوت است همین موضوع موجب شده که تصمیمات و طرح‌های تدوین شده از سوی سازمان راهداری چندان قابلیت اجرایی نداشته باشد یا درزمان اجرا با مشکلات متعددی روبه‌رو شود.
نبود رقابت در زمینه تولید اتوبوس
این فعال حوزه حمل‌ونقل مسافر با اشاره به مشکلات این حوزه می‌گوید: اگرچه اجرای طرح سیرهم‌نام می‌تواند تاحدودی به بهبود خدمات‌رسانی به مسافر کمک کند اما وجود برخی مشکلات از جمله نبود تولید مناسب اتوبوس، اجرای این طرح را با مشکل مواجه می‌کند. نظری ادامه می‌دهد: در حال حاضر، رقابتی تنها یک شرکت در کشور اقدام به تولید اتوبوس می‌کند و مصرف‌کننده هم مجبور به خرید این نوع دستگاه است.
وی اظهار می‌کند: شرکت عقاب افشان اسکانیا، رقیبی در زمینه تولید اتوبوس در ایران ندارد و امکان واردات اتوبوس هم برای راننده‌ها یا شرکت وجود ندارد و همین موضوع موجب می‌شود که رقابت از میان رفته و شرکت عقاب افشان، به راحتی و با بهانه‌های مختلف قیمت‌های خود را افزایش دهد.
به گفته این فعال اتوبوسرانی بین شهری، علاوه برمشکلات پیش روی رانندگان و شرکت‌ها، طی سال‌های اخیر و با کاهش درآمد و رکود اقتصادی درکشور، حجم مسافرت‌ها کاهش یافته است اما با وجود این به دلیل افزایش قیمت سوخت، تعمیرات و... نرخ بلیت رشد کرده است که این موضوع با کاهش درآمد خانوارها همخوانی ندارد و موجب کاهش بیشتر سفربا اتوبوس‌های بین شهری می‌شود.
نظری می‌گوید: عمر ناوگان اتوبوس‌های بین شهری در سال 89، 8 تا 9 سال بود اما در سه چهار سال اخیر به 14 سال رسیده است.
موفقیت طرح سیرهم‌نام در ابهام
احمدرضا عامری، رییس هیات‌مدیره اتحادیه تعاونی‌های مسافری درباره اجرای طرح سیرهم‌نام به تعادل می‌گوید: تدوین و اجرای طرح برندسازی اتوبوس‌های بین‌شهری، برعهده سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌یی است و عملیاتی شدن آن یک تصمیم حاکمیتی است.
عامری می‌افزاید: اتحادیه اتوبوسرانی در اجرای این طرح به سازمان راهداری کمک می‌کند و در انتظار این است که آیا عملیاتی شدن طرح برندسازی در ساماندهی وضع موجود و بهبود خدمات‌رسانی به مسافران موثر است یا خیر؟
وی ادامه می‌دهد: طرح‌های متفاوت در ایران براساس آزمون و خطا انجام می‌شود و تحقیقات خاصی برای اجرای آن صورت نمی‌گیرد. به گفته عامری، طرح سیرهم‌نام اتوبوس‌های بین شهری پیش از این و در 25، 26 سال پیش اجرایی می‌شد اما سازمان حمل‌ونقل تصمیم گرفت که اجرای آن را متوقف کند و اقدام به جداسازی شرکت‌های اتوبوسرانی کرد و هم‌اکنون در حال اجرای دوباره این طرح است درواقع عملیاتی شدن طرح برندسازی، اقدام جدیدی نیست.
رییس اتحادیه شرکت‌های مسافری، اظهارمی کند: پیشنهاد اتحادیه این است که مسافران انتخاب شرکت مناسب برای سفر را برعهده داشته باشند و دولت دراین زمینه دخالتی نداشته باشد. وی ادامه می‌دهد: طرح برندسازی یا سیر هم‌نام در پایتخت اجرایی شده است اما بهتر آن است که مردم با توجه به سود و منافع خود برای انتخاب شرکت اتوبوسرانی تصمیم می‌گیرند. عامری بیان می‌کند: تعداد شرکت‌های مسافربری حدود 2800 است که 1600 تا 1700شرکت آن اتوبوسرانی و مابقی سواری است.
حرفه‌ای شدن خدمات اتوبوسرانی
حمید نجف، کارشناس حوزه حمل‌ونقل درباره طرح برندسازی سیرهم‌نام به «تعادل» می‌گوید: اجرای برندسازی در شرکت‌های تولید‌کننده و خدماتی موجب می‌شود که شرکت یا مجموعه به سمت حرفه‌یی شدن حرکت کند و در این بستر هم اعتماد عمومی مشتریان را هم به بهترین شکل ممکن جلب کند و هم بهینه شدن خدمات و محصولات را به همراه دارد.
نجف اضافه می‌کند: با اجرای برندسازی، بهره‌گیری از تکنولوژی‌های روز و سیستم‌های هوشمند به افزایش بهره‌وری شرکت‌ها کمک می‌کند. وی اظهار می‌کند: اگرطرح سیر هم‌نام درشرکت‌های اتوبوسرانی بین شهری اجرایی شود دیگر شاهد حضور شرکت‌های مختلف نخواهیم بود و تنها چند شرکت به عنوان برند داشته باشیم شاهد بهبود کارکردی بین آنها هستیم ضمن اینکه این شرکت‌ها بین مشتریان بهتر شناسایی می‌شوند و به تدریج اعتماد مشتریان را به خود جلب می‌کنند.
این کارشناس حوزه حمل‌ونقل ادامه می‌دهد: با برندسازی قدرت انتخاب مشتریان افزایش می‌یابد زیرا کیفیت خدمات‌رسانی به خوبی قابل ارزیابی است.
به گفته نجف با حرفه‌یی شدن شرکت‌ها، رقابت میان آنها هم افزایش می‌یابد و آنها مجبور به ارتقای سرویس‌دهی و کاهش قیمت خدمات‌رسانی می‌شوند که این موضوع هم در راستای منافع مشتری و هم به سود شرکت است.
رقابت بین شرکت‌ها با برندسازی
وی بیان می‌کند: برندسازی شرکت‌های اتوبوسرانی در تمام دنیا اجرایی می‌شود حتی در سایر بخش‌ها از جمله شرکت‌های راهسازی و... هم این موضوع صدق می‌کند
این کارشناس حوزه حمل‌ونقل ادامه می‌دهد: با برندسازی تمرکز طرح‌های اجرایی هم افزایش می‌یابد به عنوان نمونه اگرشرکت‌های مختلف اجرای طرح را به عهده بگیرند امکان ایجاد سرگردانی یا عدم تمرکز وجود دارد و صرف هزینه‌ها چندان به پیشرفت طرح کمک نمی‌کند.
نجف تصریح می‌کند: درصورتی که امکان رقابت بین شرکت‌ها وجود داشته باشد شاهد بهبود خدمات‌رسانی اتوبوس‌های بین شهری به مسافران خواهیم بود ضمن اینکه امکان مطرح شدن شرکت‌ها در سطح خاورمیانه وجود دارد.
وی با اشاره به دلایل مخالفت شرکت‌های اتوبوسرانی با طرح برندسازی می‌گوید: تجربه نشان می‌دهد که شرکت‌ها در برابر تغییر مقاومت می‌کنند ضمن اینکه در اغلب موارد، منافع شخصی در ایران بر منافع عمومی، اولویت دارد، گزینه دیگری که موجب مخالفت شرکت‌های اتوبوسرانی می‌شود این است که ریسک اجرای طرح‌های جدید بالاست و ممکن است عملیاتی شدن آن زیانده باشد.
به گفته این کارشناس حوزه حمل‌ونقل، پیش از انقلاب و در اوایل انقلاب شاهد فعالیت چند شرکت اتوبوسرانی بودیم که راننده‌های آن یونیفرم خاصی داشتند و راننده‌ها کد و شناسه ویژه خود را داشتند.
نجف اضافه می‌کند: با اجرای طرح سیر هم‌نام، گزینش شرکت حمل‌ونقل برای مسافر آسان‌تر است، ضمن اینکه از هرج و مرج کنونی شرکت‌های متعدد مسافری هم می‌کاهد و به فعالیت آنها نظم و سامان می‌دهد، الگوی مناسب این ساماندهی در سامانه اتوبوس تندرو (بی‌آرتی) قابل مشاهده است که می‌تواند درخطوط بین شهری به شکل دیگری اجرایی شود.
وی ادامه می‌دهد: از این پس مسافران می‌توانند از میان برندهای مطرح شده، شرکت مناسب در سرویس‌دهی را انتخاب کنند و همین موضوع موجب می‌شود که خدمات‌دهی به سمت بهینه‌سازی حرکت می‌کند.
این کارشناس حوزه حمل‌ونقل معتقد است که اجرای طرح سیرهم‌نام می‌تواند در شفاف‌سازی خدمات، بهره‌گیری از فناوری‌ها، هوشمندسازی و... نقش مهمی ایفا می‌کند زیرا خدمات دهی به سمت حرفه‌یی شدن پیش می‌رود.
نجف می‌گوید: باید تلاش کنیم تا در حوزه‌های مختلف از جمله طرح سیر هم‌نام، اصول علمی روزدنیا رامورد استفاده قراردهیم و ازاین طریق، هم به تدریج هزینه‌ها کاهش می‌یابد وهم اینکه ضریب سرویس‌دهی به مشتریان افزایش می‌یابد.
وی بیان می‌کند: درحال حاضر، برندسازی در شرکت‌های پروازی ایران اجرایی می‌شود و همین موضوع سبب شده است که تا با ایجاد رقابت میان شرکت‌ها خدمات‌رسانی به مسافر، تا حدودی بهبود یابد.
افزایش مشکلات شرکت‌های اتوبوسرانی مادر
مرتضی یوسفی، رییس هیات‌مدیره یکی از شرکت‌های تعاونی اتوبوسرانی بین شهری معتقد است که اجرای طرح سیرهم‌نام اتوبوس‌ها مشکلات شرکت‌های مسافری را افزایش می‌دهد و می‌گوید: عملیاتی شدن این طرح، شرکت‌های همکار با شرکت‌های مادر را با مشکل مواجه می‌کند به عنوان نمونه پیش از این اگر یک شرکت مادر در شمال کشور نمایندگی داشت اما در غرب کشور نمایندگی نداشت، نمایندگی شمال کشور می‌توانست با شرکت‌های غرب کشور همکاری داشته باشد اما با اجرای این طرح، نمایندگی شرکت‌های مادر امکان همکاری با سایر شرکت‌ها را ندارند.
یوسفی می‌افزاید: در حال حاضر برای افزایش فعالیت و همکاری نماینده‌ها، شرکت‌های مادر باید در اغلب شهرها نمایندگی داشته باشند و نماینده شرکت‌ها نمی‌توانند با شرکت‌های متفرقه همکاری کنند.
وی ادامه می‌دهد: به عنوان نمونه برای داشتن نمایندگی در شهرهای غربی کشور، تعاونی شماره 2 باید غرفه‌یی در پایانه آزادی داشته باشد که این پایانه هم‌اکنون فاقد غرفه است و همین موضوع فعالیت نماینده این شرکت در مناطق مختلف را با مشکل مواجه کرده است.
به گفته این فعال حوزه حمل‌ونقل مسافری، ساماندهی شرکت‌ها و همچنین سفرهای برون شهری از مزایای اجرای طرح برندسازی و سیرهم‌نام است زیرا تنها آرم یک شرکت بر کنار اتوبوس حک شده است.
یوسفی اضافه می‌کند: اجرای این طرح نمی‌تواند در جذب مسافر و گردشگر رقابت ایجاد کند اما با توجه به اینکه از این پس تنها آرم یک شرکت مسافری بر هر اتوبوس بغل‌نویسی می‌شود شاهد افزایش نظم و ساماندهی شرکت‌های اتوبوسرانی بین شهری و سفرها خواهیم بود ضمن اینکه طرح سیر هم‌نام افزایش رقابت بین شرکت‌ها را هم به همراه دارد البته اختلالاتی را هم برای شرکت‌های مادر به وجود می‌آورد.
وی ادامه می‌دهد: رشد قارچ گونه شرکت‌های مسافری موجب شده است که شاهد بی‌برنامگی موجود در سفرهای بین شهری باشیم زیرا پیش از این 17 تعاونی در کشور فعالیت می‌کردند و حمل‌ونقل مسافر از نظم مناسبی برخوردار بود.
او می‌گوید: با تغییر قوانین مربوط به تاسیس شرکت‌ها شاهد افزایش شرکت‌های کوچک، رشد رقابت کاذب و آسیب به فعالیت شرکت‌های بزرگ بودیم زیرا با توجه به این قوانین، با دارابودن 4 سند اتوبوس امکان ایجاد یک شرکت وجود داشت که موجب شد تعدادی راننده اقدام به راه‌اندازی شرکت‌های اتوبوسرانی کنند.
