روز بزرگداشت جالینوس جهان اسلام

پنجم شهریور، روز بزرگداشت زکریای رازی است. به پاس زحمات و کشفیات این حکیم و شیمیدان بزرگ ایرانی در عرصه داروسازی، روز بزرگداشت او، روز داروسازی نامیده شد.

محمد بن زکریای رازی یکی از معروف‌ترین شیمیدانان و طبیبان جهان اسلام است که در سال 251 هجری قمری در ری به دنیا آمد و در 313 هجری قمری در همین شهر وفات یافت و اروپاییان او را با نام‌های «رازس»، «رازی» و «الرازی» می‌شناسند.

در دوره خلافت امویان، حکمرانان بر اقوام غیرعرب فشار زیادی می‌آوردند و به آنان امکان هیچ‌گونه تعقل و پژوهش علمی را نمی‌دادند. آنان برای علوم طبیعی هیچ ارزشی قائل نبودند و به نظرشان این علوم فقط به درد ملل غیرعربی مثل ایرانیان می‌خورد. بنابراین دوره اموی عصر رکود و تعطیل حکمت در ایران بود.

سرانجام، سلسله امویان با شورش ایرانیان برافتاد و ایرانیان به سرکردگی ابومسلم خراسانی، خلفای اموی را برکنار کردند که نتیجه‌اش روی کار آمدن بنی‌عباس بود.  در سده سوم هجری در بغداد، مرکزی فرهنگی به نام «دارالحکمه» آغاز به‌کار کرد که در کتابخانه‌اش آثار دانشمندان ایرانی گردآوری شده بودند. محمد بن زکریای رازی در اوج شکوفایی علم و فرهنگ و تمدن اسلامی، یعنی در سده سوم هجری قمری به دنیا آمد و جو پویا و سرزنده این دوران، زمینه رشد تفکر و خلاقیت این نابغه کم‌نظیر جهان را فراهم آورد.  در آغاز زندگی محمد بن زکریای رازی به دلیل گرایش روزافزون خلفای عباسی به تجمل و اشرافیت و گسترش تجلیات ظلم و بیدادگری در دستگاه خلافت، نهضت‌های سیاسی و اجتماعی استقلال طلبانه روزبه‌روز گسترش یافتند.

ری در آن زمان یکی از مراکز علمی و فرهنگی جهان اسلام به شمار می‌آمد و رازی نیز به یقین از این محیط مناسب بهره برده است. هیچ‌کس دقیقا نمی‌داند که محمد بن زکریا، فراگیری علوم را از کدام شاخه آغاز کرده است و استادان وی چه کسانی بوده‌اند. چنین به نظر می‌رسد که رازی بیش از 30 یا 35 سالگی شیمیدان، فیلسوف و طبیعی‌دان کم‌نظیر و صاحب ابداعاتی عظیم بود. وی پزشکی را بعد از این سن، یعنی در سال‌های 30 تا 40 عمر فرا گرفت در مدت کوتاهی حاذق‌ترین پزشک جهان اسلام شد به‌طوری که او را «پدر طب عرب» و «جالینوس عرب» نیز نامیده‌اند.

رازی به شیوه زمان خود، تسلط کاملی برعلوم آن روز داشت. تعداد تالیفات و نوشته‌های وی را در علوم مختلف (طب، داروشناسی، فلسفه، کیمیا، نجوم، الهیات و...) حدود 273 اثر تخمین زده‌اند که بیشتر آنها در طب و فنون وابسته به آن است.

محمد بن زکریا در شیمی تالیفات مهمی دارد که دو کتاب «المدخل التعلیمی» و «الاسرار» جزو آنها به شمار می‌آید. وی از نخستین دانشمندانی است که ابزارهای مختلف گداختن فلزات را طبقه‌بندی کرده است.  کتاب «الحاوی» عظیم‌ترین، معتبرترین و طولانی‌ترین تالیف رازی است و نخستین دایره‌المعارف پزشکی در جهان اسلام و یکی از نخستین دایره‌المعارف‌های پزشکی جهان به شمار می‌رود. از دیگر آثار مهم طبی این پزشک بزرگ، می‌توان از کتاب «المنصوری» نام برد.