فرش در عرش

گروه تشکل‌ها   

فرش دستباف ایران پرچم دوم کشور است؛ مال‌التجاره‌یی که جنبه ارزآوری برای کشور داشته و حداقل اشتغال‌زایی آن بین 2 تا 3 میلیون نفر است. با این حال سایه سنگین تحریم بر سر این هنر صنعت ایرانی در سال‌های اخیر آن را با مشکلات فراوانی روبه‌رو کرد که البته پس از آن و در دوران پسابرجام گرد رونق بر طرح و نقش‌های این محصول ایرانی پاشیده شد. حال با روی کار آمدن دولت دوازدهم، برنامه‌های ویژه‌یی برای حمایت از بافندگان فرش در نظر گرفته شده؛ به‌طوری که در بودجه سال 1397 نیز اعتباراتی به همین منظور اختصاص یافته است. آن‌طور که وزیر صنعت، معدن و تجارت گفته است در سال‌های اخیر ظلمی تاریخی به بافندگان فرش شده که باید آن را جبران کرد؛ از این رو به دنبال توسعه صادرات فرش دستباف هستیم. از این رو، محمد شریعتمداری از سیاست‌گذاری‌هایی در حوزه فرش دستباف خبر داده است. به گفته او، برنامه دولت دوازدهم این است که فرش دستباف ایران، در توسعه فرهنگ ایرانی و انتقال آن به جهان نقش موثری داشته باشد؛ چراکه این هنر صنعت نه تنها در اقتصاد ملی و اشتغال‌زایی نقش دارد، بلکه معرف فرهنگ والای ایرانی نیز هست. با این حال اما آنطور که فعالان فرش معتقدند این سیاست‌گذاری‌ها باید اولویت‌بندی شود. در همین رابطه رییس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف تهران در گفت‌وگو با «تعادل» به 3 راهکار «ارزان‌تر کردن شرایط تولید و فروش فرش دستباف، پرداخت مشوق‌های صادراتی و حمایت از صادرات، معافیت مالیاتی » برای توسعه این صنعت مهم اشاره می‌کند و می‌گوید: در چنین شرایطی و با انجام این اقدامات است که حجم سرمایه‌گذاری فرش دستباف افزایش خواهد یافت و کالا نیز با قیمتی ارزانتر به دست مصرف‌کننده نهایی خواهد رسید. او همچنین معتقد است که در این راستا دولت باید از نظر و تجربه بخش خصوصی نیز استفاده کند.

 اقدامات حمایتی دولت از فرش دستباف

فرش دستباف ایرانی، هنر- صنعتی مهجور که مدت‌هاست زخم‌های زیادی را به جان خریده، در سال‌های گذشته نیز سایه سنگین تحریم را بر دوش داشته است؛ به‌طوری که اهالی کسب و کارش در این زمینه گلایه‌های زیادی در خصوص رکود بازار، نقل و انتقال ارز، از دست دادن مشتریان و... را مطرح کرده‌اند. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر گرانی مواد اولیه خسارت‌های زیادی را بر بدنه تولید این محصول ایرانی وارد کرده و از سوی دیگر، بر کیفیت و بافت آن نیز تاثیر داشته است. البته برخی دیگر نیز دلایلی متعددی برای رکود فرش دستباف عنوان می‌کنند، دلایلی که به عدم حضور ایران در نمایشگاه‌های بین‌المللی فرش دستباف، مشخص نبودن بازارهای هدف، نبود تبلیغات و بازاریابی مناسب را شامل می‌شود. با این حال اما، تحلیل‌ها حاکی از آن است که در دوران پسابرجام و در روزهایی که درهای صادراتی فرش دستباف ایران به کشورهای خارجی باز شده بود، فعالان این عرصه به دنبال راهکارهایی برای توسعه صادرات بودند؛ چراکه در سال‌های تحریم و غیاب ایران در بازار فرش جهانی، بسیاری از کشورهای رقیب تلاش کردند تا جای خالی ایران را برای مشتریان و مصرف‌کنندگان خارجی پر کنند. با این حال آنطور که فعالان عرصه فرش دستباف عنوان می‌کنند، یکی از مهم‌ترین این الزامات توسعه صادراتی، «شناخت ذائقه مصرف‌کننده» است؛ چراکه در سال‌های غیاب ایران از بازارهای جهانی، ذائقه و سلیقه مشتریان نیز با تغییراتی روبه رو شده است؛ از این رو، برای شناخت سلیقه مخاطبان باید به صورت هدفمند حرکت کرد؛ چراکه این اقدام یکی از ملزومات مدیریت صحیح و کاربردی و توسعه صادرات به شمار می‌رود. با این حال اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که برجام گرد رونق بر فرش دستباف ایرانی پاشیده؛ آن‌طور که حمید کارگر، رییس مرکز ملی فرش ایران، می‌گوید که با وجود افت صادراتی که فرش دستباف ایرانی در سال‌های تحریم تجربه کرده اما از بازارهای جهانی عقب نبوده و این ادعا را می‌توان با آمار گمرک و آمار بخش اقتصادی سازمان ملل هم ثابت کرد؛ با این حال اما با وضعیت مطلوب فاصله داریم. از سوی دیگر، آمارها نشان می‌دهد که در حال حاضر نیز 30 درصد از بازارهای جهانی سهم صادرات ایران است. این آمار در حالی است که در بدترین سال‌های تحریم و افت صادرات نیز سهم 300 میلیون دلاری را در پرونده تجاری خود ثبت کرده‌ایم. حال با گذشت دو سال از توافق برجام و لغو برخی تحریم‌ها علیه ایران و در روزهایی که صادرات فرش ایران به بازارهای قدیمی جان تازه گرفته، وزیر صنعت، معدن و تجارت دولت دوازدهم خبر از حمایت از این حوزه و فعالان آن داده است. به گفته محمد شریعتمداری در سال‌های گذشته بافندگان فرش و فعالان حوزه فرش دستباف با مصائب و مشکلات زیادی دست و پنجه نرم کرده‌اند؛ از این‌رو، باید با ایجاد راهکارهایی از آنها حمایت کرد. به همین منظور، متولی صنعت کشور از تصویب مصوبه‌هایی و انجام سیاست‌گذاری‌های دولتی در این راستا خبر می‌دهد. با این حال اما به نظر می‌رسد که این سیاست‌گذاری‌ها نیاز به اولویت‌بندی دارد. در همین رابطه رییس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف تهران معتقد است که این سیاست‌گذاری‌های انجام گرفته از سوی دولت نیازمند توجه به چند جنبه مهم است که می‌توان از آنها با عنوان اولویت یاد کرد. سید مجتبی عراقچی نیز در گفت‌وگو با «تعادل» ادامه می‌دهد: یکی از این اولویت‌ها این است که دولت تلاش کند تا فرش دستباف با قیمتی ارزان‌تر و شرایطی راحت‌تر به دست مشتری برسد. او لازمه این کار را توجه بیشتر به صادرات و حمایت صادراتی تولید‌کنندگان فرش دستباف می‌داند. عراقچی همچنین معتقد است که دولت در راستای این سیاست‌گذاری‌ها باید هزینه تولید فرش دستباف را کاهش دهد و دسترسی بافندگان به مواد اولیه این کالا را راحت‌تر کند؛ چراکه این امر به رشد صادراتی فرش دستباف کمک خواهد کرد و از آنجایی که رونق بازار فرش دستباف در گرو رونق صادرات آن است، این هنر صنعت با قیمتی ارزان‌تر به دست مشتری، به ویژه مشتری و مصرف‌کننده خارجی، خواهد رسید. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد حدود 95 درصد از فرش دستباف ایران به بازارهای هدف صادر می‌شود؛ به این ترتیب زمانی که فرش دستباف تولید شده در کشور پس از خرید و مصرف مشتری، رو به کهنگی رفت، به کشورهایی که خواهان فرش دستباف قدیمی و کهنه ایرانی هستند، صادر خواهد شد. در چنین شرایطی است که به گفته رییس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف تهران دولت باید از صادرات این فرش‌ها حمایت کند تا ایران هم بتواند با کشورهای رقیب خود چون هند، افغانستان و پاکستان رقابت کند؛ چراکه تولید فرش دستباف در این کشورها در شرایط بهتری انجام می‌گیرد و آنها با قیمتی ارزان‌تر این کالا را تولید می‌کنند؛ در حالی که تولید این کالا در ایران در شرایط دشواری است و بافندگان با سختی‌های زیادی روبه رو هستند. عراقچی همچنین راهکار دیگری را هم مطرح می‌کند و آن تشویق صادراتی است که می‌تواند در قالب‌های مختلفی انجام شود. به عنوان مثال دولت خسارت‌هایی که صادرکنندگان متحمل می‌شوند را جبران کند؛ چراکه پیش از این حمایت‌هایی از صادرکنندگان صورت می‌گرفت و بایت صادرات تشویق‌هایی پرداخت می‌شد اما در سال‌های اخیر این جبران خسارت صورت نگرفته است. او دیگر راهکار را معافیت مالیاتی فروشندگان و صادرکنندگان عنوان می‌کند و معتقد است که در چنین شرایطی حجم سرمایه‌گذاری در حوزه فرش دستباف افزایش خواهد یافت.

از سوی دیگر، نشستی ویژه بازرگانان خارجی فرش دستباف نیز برگزار شد، که بیش از 50 نفر از بازرگانان فرش ایران در خارج کشور به بیان نظرات و دیدگاه‌های خود برای بهبود و توسعه تجارت فرش ایران پرداختند. محمد رضا مودودی معاون توسعه صادرات کالا و خدمات سازمان توسعه تجارت ایران در این نشست گفته بود که بازار فرش دستباف دنیا در دست ایران است اما باید موانع را تا حدودی کاهش داد و با برند‌سازی و ارزش‌گذاری بازار را حفظ و توسعه داد. مباحثی همچون « لزوم توجه به سلیقه و نیاز مشتریان، در نظر گرفتن تنوع قیمتی فرش برای سطوح مختلف مشتریان، لزوم عدم تمرکز و تاکید بر ریزبافی، توجه به اندازه‌های متناسب با معماری و فرهنگ زندگی مشتریان در بازار‌های هدف، پرهیز از تکرار و درجازدن در طرح و نقش و رنگ‌بندی و لزوم دعوت از طراحان و دکوراتورهای خارجی برای حضور در ایران» در این نشست مورد تاکید قرار گرفت. همچنین بازدید از نمایشگاه‌های ایرانی، تاکید بر لزوم پاسخ‌دهی مناسب و به موقع به سفارش‌های خارجی، انجام فعالیت‌های فرهنگی در بازارهای هدف در کنار فعالیت تجاری و... از جمله موارد مطرح شده در این نشست بود.