امیدواری به نخستین وزیر از حوزه علوم انسانی

گروه اقتصاد اجتماعی|

هرچند اقدام رییس‌جمهوری در ارائه فهرست وزیران پیشنهاد به مجلس، بدون نامی از وزیر علوم، نخست اندکی خاطر دانشگاهیان را مکدر کرد، اما حکم روز بیست و نهم مردادماه او، در اجرای اساس اصل ۱۳۵ قانون اساسی و انتصاب سیدضیاء هاشمی به عنوان سرپرست وزارت علوم بار دیگر روی دانشگاهی‌ها را به سوی دولت یازدهم گرداند. نخستین واکنش‌ها، همه استقبال بود و ابراز خرسندی. پس از آن اما، گفت‌وگوها پیرامون این انتخاب رییس‌جمهوری آغاز شد. با این همه، کفه ترازوی غالب گفت‌وگوها به نفع هاشمی سنگینی می‌کرد؛ گفت‌وگوهایی که محورشان انتخاب سکانداری از میان دانشمندان علوم انسانی برای وزارت علوم بود. گروهی او را بیگانه با حساب دودوتا چهارتای وزارت، به ویژه در دوران کمبود منابع مالی دانستند و گروه دیگر، از نگاه چند بعدی او گفتند و آن را راهی برای بیرون جهیدن از رشد کمی و یک‌جانبه دانشگاه دانستند.  اینکه هاشمی عاقبت وزیر علوم دولت دوازدهم می‌شود یا نه، روشن نیست؛ با این همه، انتظارات جامعه دانشگاهی از او از همین حالا آغاز شده است و آنان از اولویت‌های وزارت علوم دولت دوازدهم می‌گویند. پیش از آن اما، برای شناخت بستر و چارچوب طرح این انتظارات، باید نگاهی به سوابق هاشمی انداخت.

 ضیاء هاشمی کیست؟

ضیاء هاشمی متولد سال ۱۳۴۶ در شیراز است. او هرچند در سال 67 و در 21 سالگی، دیپلم ریاضی فیزیک گرفت، اما دو سال بعد و در سال 69، با گردش به سوی علوم انسانی و کسب رتبه نخست در رشته علوم اجتماعی کنکور سراسری، وارد دانشگاه تهران شد و سه سال بعد، در سال 72، دانشنامه کارشناسی علوم اجتماعی‌اش را گرفت. سیدضیاء هاشمی اکنون دانشیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تهران است و پیش از این، ریاست موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران را برعهده داشته است. عضویت در شورای پژوهشی دانشگاه تهران، ریاست گروه علوم اجتماعی شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی، عضویت در کمیسیون تخصصی شورای «عتف» و عضویت در کمیسیون اجتماعی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، عضویت در جهاد دانشگاهی و حضور در سمت‌های مختلف این نهاد حاکمیتی از سابقه‌های دیگر او به شمار می‌رود. هاشمی تا پیش از تصدی سرپرستی وزارتخانه، از سال 92 و نخست با حکم فرجی دانا، وزیر علوم نخست دولت یازدهم، معاون فرهنگی و اجتماعی وزیر علوم شد و سپس، با کنار گذاشته شدن فرجی دانا از جانب مجلس، با حکم فرهادی، وزیر دوم این وزارتخانه در دولت پیشین، در سمتش ابقا شد. او سال‌هاست تحصیل دروس حوزوی، یعنی دروس خارج فقه و اصول، را هم آغاز کرده است.

  دانشگاهیان چه می‌خواهند؟

کافی، رییس دانشگاه فردوسی مشهد، با اشاره به مهم‌ترین مطالبات جامعه دانشگاهی از ضیاء هاشمی در دوره سرپرستی خود در وزارت علوم، گفت: یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی در حال حاضر با آن مواجه هستند و باید در اولویت سرپرست فعلی وزارت علوم قرار بگیرد، اختصاص اعتبار به حوزه آموزش عالی است. در این حوزه دانشگاه‌ها با وجود گذشت شش ماه از سال تنها 42.5‌درصد از بودجه‌های خود را دریافت نموده‌اند، در صورتی که در این مدت باید 50‌درصد بودجه‌ را دریافت می‌کردند.

او افزود: اختصاص بودجه تعمیر و تجهیز دانشگاه‌ها از دیگر اولویت‌هایی است که باید سرپرست وزارت علوم آن را پیگیری نماید که متاسفانه این بودجه‌ها که باید در تابستان به دانشگاه‌ها اختصاص پیدا می‌کرد، هنوز به این مراکز داده نشده است.  رییس دانشگاه فردوسی مشهد همچنین به بودجه دانشگاه‌ها در سال آینده اشاره کرد و گفت: معمولا بودجه سال آینده دانشگاه‌ها در شهریورماه طرح می‌شود. هاشمی باید تلاش خود را به کار بگیرد تا آموزش عالی به حقوق خود دست یابد.

او ادامه داد: پیگیری امور جاری وزارت علوم در حوزه تعاملات داخلی و خارجی از دیگر مطالبات دانشگاهیان از وزارت علوم است که باید همانطور که وزارت علوم در تعاملات داخلی خود از لاک خود خارج و با بخش‌های خصوصی و دولتی بیرون ارتباط برقرار کرده است، این تعاملات دراین مدت تقویت و در حوزه ارتباطات بین‌المللی نیز برنامه‌های مدونی داشته باشد.

  کیفیت جای کمیت

علی خاکی‌صدیق، رییس دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی، که همچنان یکی از گزینه‌های اصلی وزارت علوم است، با مروری بر سیاست‌های دولت یازدهم در حوزه آموزش عالی، به ایسنا گفت: در طول فعالیت دولت تدبیر و امید، برای کیفی‌سازی آموزش عالی، جز در رشته‌های بین‌رشته‌یی و موارد خاص، هیچ توسعه کمی در دانشگاه‌ها و موسسات عالی یا ایجاد رشته‌های جدید اتفاق نیفتاده و سیاست‌های وزارت علوم در این زمینه کاملا انقباضی بوده است بطوری که تلاش زیادی صورت گرفته دانشگاه‌ها در عرصه‌های بین‌المللی حضور فعال‌تر داشته باشند همچنان که این اتفاق در بین دانشگاه‌های تراز نخست کشور افتاده است.

او البته افزود: متاسفانه آموزش عالی در دولت‌های نهم و دهم، بدون توجه به کیفیت و کار کارشناسی شده بطور چشم‌گیری توسعه کمی پیدا کرد و اینچنین، با وجود تلاش‌هایی دولت یازدهم، اما هنوز آموزش عالی ما با کیفیت آرمانی فاصله دارد و لازم است دولت آینده همین روند دولت کنونی را در این زمینه ادامه دهد.  محمدرضا پورمحمدی، رییس دانشگاه تبریز، هم پیرامون مطالبات جامعه دانشگاهی از وزارت علوم دولت دوازدهم، گفت: فقط توجه به مراکز علمی برای اداره علمی کشور کافی نیست و دانشگاهیان باید در تصمیم‌سازی‌های حساس نقش بیشتری ایفا کنند.  او افزود: لازمه پیشرفت‌های علمی، آزادی آکادمیک است و نیاز به یک نوع فضای باز سیاسی فرهنگی اجتماعی دارد تا در قالب بحث، گفت‌وگو و تضارب آراء و فارغ از مسائل امنیتی بلوغ اجتماعی توسعه پیدا کند.

محمود نیلی احمدآبادی، رییس دانشگاه تهران که خود در دولت یازدهم یک بار در جلب اعتماد مجلس برای تصدی وزارت علوم بازماند، هم هم‌نظر با پورمحمدی گفت: از دولت آینده می‌خواهیم هر تصمیم اقتصادی یا برنامه توسعه‌یی در کشور که برای رفع چالش‌های جامعه به کار می‌گیرند به‌گونه‌یی به توانمندی دانشگاه‌ها متکی باشند و همینطور مسائل کشور را با توانمندی‌های مراکز علمی به صورت پیوسته ببینند تا با کنار هم قرار دادن آن چالش‌ها در کوتاه‌ترین زمان و به کیفی‌ترین شکل مسائل را رفع کنند.  محمود فتوحی، رییس دانشگاه شریف، هم با تاکید بر اهمیت پژوهش در توسعه علمی، گفت: آنچه که نیاز مبرم به آن داریم، اهمیت بخشی به امر پژوهش است. دولت دوازدهم باید همت بیشتری برای اهمیت دادن به نقش پژوهش و علم و فناوری در کشور داشته باشد و در همین راستا باید بودجه‌های دانشگاهی علی الخصوص در بخش پژوهش افزایش یابد.  محمدحسین امید، رییس دانشگاه علمی کاربردی و نخستین سرپرست دانشگاه تهران در دولت یازدهم، هم با تایید سخنان فتوحی در ضرورت اولویت بخشی به پژوهش، گفت: بزرگ‌ترین مشکل جامعه ما در حوزه پژوهش این است که هنوز برنامه‌های سوم، چهارم و پنجم توسعه در خصوص افزایش سهم تحقیقات از GDP (تولید ناخالص ملی) افزایش نیافته است. انتظار این است که دولت آینده توجه ویژه‌یی در این زمینه داشته باشد چراکه براساس این برنامه‌ها باید حدود دو‌درصد از سهم تولید ناخالص ملی به پژوهش اختصاص یابد.

او افزود: به دلیل اینکه در برنامه چهارم سهم سه درصدی پژوهش از تولید ناخالص ملی اختصاص پیدا نکرد، میزان آن در برنامه پنجم به دو‌درصد کاهش یافت، اما همان میزان نیز محقق نشد. امیدواریم در برنامه‌ریزی بودجه سال ۹۷ پژوهش سهم قابل توجهی از تولید ناخالص ملی داشته باشد.

 خودکفایی با تزریق منابع

ناصر شمس رییس دانشگاه فنی و حرفه‌یی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: توجه به دانشگاه فنی و حرفه و قراردادن این دانشگاه در اولویت سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های مسوولان مهم‌ترین انتظار ما از دولت فعلی است.  او افزود: خوشبختانه بودجه دانشگاه فنی‌وحرفه‌یی در سال‌های اخیر افزایش بیشتر از صد درصد رشد داشته است اما با توجه وضعیت، سابقه و پتانسیل‌های دانشگاه، انتظار داریم مساعدت دولت بیشتر از گذشته باشد و من مطمئن هستم اگر مساعدت دولت افزایش یابد دانشگاه فنی و حرفه‌یی تا پایان برنامه ششم توسعه به خودکفایی خواهد رسید.

 ادامه راه فرجی دانا

سرپرست وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در نخستین گفت‌وگویش پس از حضور در جایگاه جدید، با تاکید بر اینکه کوشش‌هایش، معطوف به پاسخگویی مطالبات دانشگاهیان است، گفت: از اولویت‌های اصلی من در مدت زمان مسوولیت، پیگیری امور جاری وزارت علوم برای حفظ رشد و توسعه علمی کشور و آماده‌سازی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و تامین نیازها و امکانات لازم در آستانه آغاز سال تحصیلی همراه با آرامش، امید و نشاط است.

سیدضیاء هاشمی، با تاکید بر اینکه راه او، ادامه راه فرهادی، فرجی دانا، نجفی و توفیقی است، ادامه داد: در مدتی که سرپرستی وزارت علوم را عهده‌دار هستم، تلاش خواهم کرد تا صدای دانشگاهیان باشم و مطالبات دانشگاهیان را با تمام توان پیگیری کنم.

شاید همین آرا و رهیافت‌های هاشمی، به ضمیمه کارنامه مدیریتی او در معاونت فرهنگی وزارت علوم در چهار ساله گذشته، بر بستر شوق استقبال از تجربه‌یی نو با نخستین وزیر از حوزه علوم انسانی، سبب امتداد استقبال دانشگاهیان از او و در نهایت راضی رییس‌جمهوری برای معرفی او به مجلس شود. تا آن زمان، باید منتظر ماند و دید که نخستین سرپرست وزارت علوم از حوزه انسانی، بدل به نخستین وزیر علوم از حوزه علوم انسانی هم می‌شود یا اینکه چون دفعات پیشین، یک پزشک یا متخصص علوم فنی بر صدر می‌نشیند.