«شیامن» عرصه تقابل پکن ـ دهلی

گروه جهان|

چالش‌برانگیزترین نشست بریکس سوم سپتامبر (فردا) در شهر شیامن چین آغاز می‌شود. چالش‌هایی که این نشست با آن روبه‌روست نه به ‌دلیل اختلافات اعضای این گروه با غرب یا کشورهای توسعه‌یافته، بلکه از تفاوت‌های رو به افزایش دو عضو اصلی آن یعنی چین و هند ناشی می‌شود. نشریه دیپلمات پاکستان نوشته، هند و چین تلاش کردند تا اختلافات بالا گرفته دو ماه پیش خود را در آستانه نشست بریکس که قرار است از سوم تا پنجم سپتامبر برگزار شود، مدیریت کنند. گرچه دو کشور توافق کردند تا نیروهای نظامی‌شان را از منطقه مورد مناقشه «دوکلم» عقب بکشند اما دو طرف هم ادعا کرده‌اند که پیروز این میدان بوده‌اند.  بریکس مخففی از نام پنج اقتصاد بزرگ در حال توسعه برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای‌جنوبی است. رهبران این پنج کشور از سال 2009 اجلاس سالانه‌یی را برگزار می‌کنند. نشریه «هندو» هم با اشاره به سفر نارندرا مودی نخست‌وزیر هند به چین با هدف شرکت در نشست بریکس نگاهی داشته است به روابط دوجانبه دهلی ـ پکن و دیگر تحولات ژئوپلیتیک تاثیرگذار در این نشست.

 از «دوکلم» تا «شیامن»

نشست شیامن در شرایطی برگزار می‌شود که روابط چین و هند در دو ماه گذشته به دلیل تشدید اختلافات دوطرف در منطقه مرزی مورد مناقشه «دوکلم» متشنج شده بود. گرچه دیپلمات‌ها موفق شدند تا عناصر افراطی را قانع کنند که در نهایت به عقب‌نشینی‌ نیروهای نظامی مرزی دو کشور از منطقه مورد مناقشه تن دهند و پکن نیز اطمینان داده که ساخت جاده در منطقه مورد مناقشه را ادامه نخواهد داد. اما واقعیت این است که برای بازگشت روابط دهلی و چین به پیش از تنش‌های ژوئن هنوز راه دور و درازی در پیش است. به اعتقاد ناظران، بعید است که نتیجه مذاکرات چندجانبه نشست بریکس بتواند به اختلافات گسترده میان دو کشور پایان دهد؛ آن هم با وجود فضاسازی‌های گسترده و منفی رسانه‌های چینی در چند هفته گذشته.

علاوه بر اختلافات مرزی دوجانبه، عضویت هند در گروه تامین‌کنندگان هسته‌یی، تروریسم، مساله حمایت ضمنی هند از دالایی لاما، رهبر معنوی بوداییان تبت و اختلافات بر سر طرح موسوم به «یک جاده، یک کمربند» چین احتمالا از جمله موضوعاتی است که قرار است در نشست بریکس به آنها پرداخته شود. خودداری دهلی از مشارکت در طرح «یک جاده، یک کمربند» چین به بهانه تضعیف حاکمیت ملی هند به همراه مخالفت سرسختانه هندی‌ها برای ساخت جاده توسط چین در منطقه مورد مناقشه دوکلم (جاده‌یی که برای اجرای طرح اقتصادی یک جاده یک کمربند ضروری است) از جمله دلایل تشدید تنش‌ در روابط دو کشور بوده است.  اغلب ناظران بر این باورند که چین بی‌شک در نشست پیش‌روی بریکس طرح یک جاده، یک کمربند را مطرح کرده و تلاش خواهد کرد تا در بیانیه پایانی این نشست، کشورهای عضو بریکس را برای پیشبرد این طرح با خود همراه کند؛ همان‌طور که پیش‌تر در نشست همکاری‌های شانگهای در سال گذشته این کار را انجام داد.

در این میان هند تلاش خواهد کرد تا با کمک متحدانش از چین نسبت به رفع نگرانی‌های خود تعهد بگیرد.

 چالش‌های متعدد

چالش دیگر هند احتمالا از طرح موسوم به «دوستان بریکس» ناشی می‌شود، طرحی که ایده وانگ ای، وزیر خارجه چین است. پکن در نشست امسال بریکس از پاکستان، سری‌لانکا و مکزیک نیز برای حضور در این نشست دعوت کرده طرحی که هدفش توسعه این گروه عنوان شده است. گرچه دهلی قویا با حضور پاکستان به عنوان کشوری که هند همواره با آن مشکل داشته در این فهرست مشکل دارد اما دولتمردان هندی تاکنون آشکارا در این باره اظهارنظر نکرده‌اند. شاید به این دلیل که هند چندان تمایل ندارد تا آشکارا با ایده چینی «همکاری جنوبی جنوبی» مخالفت کند.

در این میان روسیه به عنوان یکی از اعضای اولیه‌یی که بریکس را تشکیل دادند در ماه‌ها و هفته‌های اخیر هر چه از هند فاصله گرفته به چین نزدیک‌تر شده است و این مساله قطعا بر لحن و رویکرد بیانیه پایانی نشست از جمله در مورد افغانستان تاثیر خواهد گذاشت. جدایی روسیه از امریکا و اروپا پس از تحولات 2014 و بحران اوکراین، وابستگی‌اش را به چین بیشتر کرد. تغییر رویکرد روسیه در تعامل با طالبان در افغانستان نیز نشانه روشنی دال بر دوری هر چه بیشتر مسکو از امریکا و اروپاست. امروزه در تحولات افغانستان به راحتی می‌توان صف‌بندی افغانستان (دولت)، امریکا و هند را در برابر پاکستان، روسیه و چین مشاهده کرد.

با وجود اختلافات یاد شده، به نظر می‌رسد که شی جین‌پینگ، رییس‌جمهوری چین و نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند فشار زیادی را بر مقامات دو کشور تحمیل کردند تا پیش از آغاز نشست بریکس (حداقل به ظاهر هم شده) از بار اختلافات دوطرف بکاهند. حال باید دید که رهبران دو کشور چطور از نشست جاری برای کاهش تنش‌ها یا احتمالا پیشبرد برنامه‌های خود استفاده خواهند کرد. این نشست همچنین مشخص خواهد کرد که آیا بریکس با وجود تفاوت‌های رو به افزایش اعضای کلیدی آن قادر به ادامه حیات خواهد بود یا خیر.

نقشه راه چین و روسیه برای حل بحران کره

رییس‌جمهوری روسیه در آستانه برگزاری نشست بریکس هشدار داده که وضعیت شبه‌جزیره کره با تشدید بحران روبه‌رو شده و در آستانه درگیری نظامی تمام‌ عیار قرار گرفته است. به گزارش اسپوتنیک، ولادیمیر پوتین در مقاله‌یی به مناسبت آغاز اجلاس بریکس نوشته است: «باید صحبت‌هایی را درباره وضعیت شبه‌جزیره کره داشته باشم. روسیه معتقد است که سیاست اعمال فشار بر پیونگ‌یانگ برای متوقف کردن برنامه موشکی هسته‌یی این کشور اشتباه و بی‌فایده است. »  رییس‌جمهور روسیه تاکید کرده که روسیه و چین یک نقشه راه برای حل بحران شبه‌جزیره کره ارائه کردند که هدفش کاهش تدریجی تنش‌ها و ایجاد مکانیسم صلح و امنیت پایدار بوده است. کره‌شمالی سه‌شنبه تازه‌ترین پرتاب آزمایشی موشکی خود را انجام داد و رسانه دولتی کره‌شمالی اعلام کردند که این آزمایش آغازگر عملیات نظامی در اقیانوس آرام محسوب می‌شود. پیونگ‌یانگ با رد انتقادهای سازمان ملل مبنی بر اینکه این آزمایش موشکی نقض قوانین این سازمان و قطعنامه‌های صادره محسوب می‌شود گفته پرتاب‌های بیشتری را در پاسیفیک انجام خواهد داد.