ایران مرکز تنش عربستان و قطر در نشست اتحادیه عرب
وزرای خارجه کشورهای عضو اتحادیه عرب، در نشستی که در قاهره برگزار کردند تحمل سخنان یکدیگر را نداشتند و این نشست را با مجادله و دعوا میان مقام‌های قطر و سعودی بر سر ایران ادامه دادند. طبق این گزارش، سلطان بن‌سعد المریخی، وزیر مشاور در امور خارجه قطر جلسه افتتاحیه دوره ۱۴۸نشست اعضای اتحادیه عرب به تمجید از سیاست‌های دولت ایران پرداخت و گفت: «ایران دولتی شریف است.» بن‌سعد المریخی خطاب به نمایندگان کشورهای محاصره‌کننده (عربستان‌سعودی، بحرین، مصر و امارات) علیه دوحه، گفت: «اگر گمان می‌کنید که می‌توانید ضرری متوجه ما بکنید، بدانید که تمام منطقه خلیج‌فارس ضرر می‌کند.» این اظهارات مقام قطر با واکنش خشمگینانه «احمد قطان» سفیر عربستان‌سعودی در مصر و نماینده این کشور در اتحادیه عرب همراه شد. وی اظهار داشت که قطر به دلیل روابطش با ایران پشیمان خواهد شد.
چندماهی از چنین مجادلاتی می‌گذرد و گمانه‌زنی‌ها در این باره دیگر کم‌کم به سمت یقین می‌رود. نقش امریکا برای تفرقه در منطقه به خصوص دشمن تراشی علیه کشوری مانند ایران ثابت شده است. عربستان نیز در ازای پرداخت پول‌های هنگفت به کشورها از آنها می‌خواهد تا ایران و کشورهایی که آن را حمایت می‌کنند، منزوی‌تر کنند تا با خیالی آسوده تروریست را تقویت کند. قطر نیز از این قاعده مستثنا نیست. هرچند ایران همچنان بر تعامل و گفت‌وگوهای سازنده با همسایگانش پافشاری می‌کند اما سرکشی عرب‌ها تمام نمی‌شد. تا جایی که آنها قطر را به اتهام حمایت از تروریسم، محاصره دیپلماتیک و اقتصادی کرده‌اند و برای از سرگیری این روابط فهرست شروطی سیزده‌گانه به آن پیشنهاد داده‌اند که کاهش سطح روابط با ایران یکی از بندهای این فهرست است.
تلاش امریکا برای تفرقه بین کشورهای منطقه
تیرماه سال جاری بود که کشورهای عربی شمشیر را برای هم از رو بستند و سرانجام با ائتلافی نه چندان منصفانه روابطشان را با قطر قطع کردند. عربستان سعودی، بحرین، امارات متحده عربی و مصر از جمله کشورهایی بودند که دیپلمات‌های خود را فرا خواندند، به سفرای قطر 48 ساعت فرصت دادند خاک کشورشان را ترک کنند و به اتباع قطری نیز اطلاع دادند که ظرف دو هفته باید از خاک کشورهایشان بروند. ساعاتی پس از آن خطوط هوایی قطر پروازهای خود را به عربستان سعودی لغو کرد. در همان روز وزیر امورخارجه کشورمان در توییتر خود بر لزوم همکاری بین کشورهای منطقه تاکید کرد و نوشت: «همسایگان ثابتند و نمی‌توان جغرافیا را تغییر داد. فشار راه‌حل نیست. گفت‌وگو ضروری است.»
همان هنگام که بسیاری از کارشناسان جهت ناگهانی این کشورها برعلیه قطر را با سفر دونالد ترامپ رییس‌جمهوری امریکا به عربستان و معادلات سنگین آنها بی‌ربط نمی‌دانستند، شبکه خبری الجزیره نیز متن ایمیل‌های هک شده سفیر امارات در امریکا را منتشر کرد؛ ایمیل‌هایی که نشان می‌داد کشور امارات متحده عربی، تلاش‌هایی را برای دخالت در ایران، قطر و کویت انجام داده است. مساله‌یی که مقامات اماراتی را به‌شدت عصبانی کرده بود و این عصبانیت تا جایی پیش رفت که تصمیم گرفتند تا قطر را منزوی کنند. ایران که در چنین مواقعی غالبا نقشی میانجیگر را ایفا می‌کند تمام تلاش خود را به کار بست تا با تعامل و مذاکره توسط کشورهای مختلف به چنین تحریم‌ها و اتلاف‌هایی پایان دهد. وزیر امور خارجه کشورمان در همین راستا رایزنی‌های زیادی را انجام داد. او علاوه بر نوشته خود در توییتر مبنی بر حمایت همسایگان ازهمدیگر، در ادامه رایزنی‌ها برای حفظ تعامل میان همسایگانی که به گفته خودش نمی‌توان جای آنها را تغییر داد، همان روز با وزیر امور خارجه قطر در خصوص وضعیت منطقه به صورت تلفنی گفت‌وگو و تبادل نظر کرد. محمد جواد ظریف همچنین با فدریکا موگرینی مسوول سیاست خارجه اتحادیه اروپا و شیخ صباح الخالد الصباح همتای کویتی خود نیز گفت‌وگوی تلفنی کرد.
ظریف بر همین اساس در خصوص آخرین تحولات منطقه و بحران عربی، با چندتن از همتایان خود نیز تلفنی به تبادل نظر پرداخت. او در این تماس‌های جداگانه که با وزیران خارجه ترکیه، اندونزی، عراق، عمان، تونس، مالزی، لبنان، الجزایر، قطر، کویت و همچنین خانم موگرینی صورت گرفت، بر ضرورت گفت‌وگو برای حل مسائل پیش آمده تاکید کرد.
ریشه خصومتی که قرار است به صلح بینجامد
علاوه بر اتفاقات پیش آمده اما نباید روابط دوطرفه ایران و عربستان را فراموش کنیم. موضوعی که پیش‌تر از منزوی کردن قطر پیش آمده بود. سیزدهم دی ماه سال 1394 عربستان سعودی با انتشار بیانیه‌یی از دیپلمات‌های ایران در عربستان خواست تا ظرف 48 ساعت خاک این کشور را ترک کنند و روابط دیپلماتیک ایران و عربستان سعودی قطع شد. این اتفاق ریشه در حمله تعدادی افراد خودسر به سفارت عربستان در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد داشت. معترضان به بهانه اعدام شیخ نمر باقر النمر، روحانی برجسته شیعه در عربستان سعودی آنجا را به آتش کشیدند و از دیوار سفارت وارد ساختمان شدند. در همین راستا ساعاتی پس از این اتفاق، عادل الجبیر وزیر خارجه عربستان و رییس اداره رسانه‌یی این کشور بطور مشترک در یک کنفرانس خبری در مورد حمله به سفارت عربستان و کنسولگری این کشور در ایران موضع گرفتند.
روابط این دوکشور و کارشکنی‌های سعودی‌ها اما ریشه‌یی دیرینه دارد. چندسال پس از پیروزی انقلاب اسلامی با توجه به جایگاه منطقه‌یی و اختلافات ایدئولوژیک جمهوری اسلامی ایران و عربستان روابط این دو کشور پر از فراز و نشیب و بعضا همراه با تخاصم‌های دیپلماتیک بوده است، چنان که در مقطعی پس از کشتار 275 زائر ایرانی در مکه در مراسم برائت از مشرکین در سال 1366 مساله تیرگی روابط دو کشور به حد اعلی رسید و هشت ماه بعد از این کشتار، عربستان سعودی به صورت یک جانبه به قطع مناسبات خود با ایران اقدام کرد و به دیپلمات‌های ایرانی مقیم عربستان یک هفته مهلت داد که ایران را ترک کنند، ایران نیز به دستور امام خمینی (ره) اعزام زائران به سفر حج واجب را متوقف کرد و آن را برای مدتی تحریم کرد.
از جمله اتفاقات مهم دیگری که روابط آن دو را به سردی کشاند، رخ داد جنگ داخلی در سوریه و حمایت عربستان از گروه‌های تروریستی در منطقه، ترور رفیق حریری نخست‌وزیر اسبق لبنان، حمله نظامی عربستان به بحرین و همچنین اتهام ترور سفیر عربستان در امریکا بود که از سوی مقامات سعودی علیه ایران مطرح شده بود. پس از آن تکرار فاجعه سال 66 بود.
دوم مهرماه 94 و درست سه ماه قبل از قطع روابط دیپلماتیک دو کشور، مرگبارترین رویداد تاریخ حج در مکه اتفاق افتاد. تعداد جانباختگان ایرانی در این حادثه ۴۶۴ نفر اعلام شده که تمام مفقودان حادثه تا تاریخ ۱۶ دی ۱۳۹۴ شناسایی و ۴۲ قربانی دیگر در قبورالشهدای مکه دفن شدند. این واقعه در پی مذاکرات سازمان حج و زیارت ایران با مسوولان عربستان، به دلیل استمرار کارشکنی‌های دولت سعودی منجر به لغو شدن سفر حج برای ایرانیان در سال گذشته شد.
اما دولت دوازدهم نیز همچون دولت قبل تلاش بیشتری برای تعامل با کشورهای همسایه، حتی کشوری مانند عربستان سعودی دارد. بعد از روی کار آمدن کابینه حسن روحانی، این دولت در کنار سیاست تنش زدایی و تعامل با کشورهای غربی بر اهمیت تعامل با کشورهای همسایه از جمله عربستان نیز تاکید کرد، چنان که در بیست و هفتمین روز از خرداد ماه سال 92 رییس دولت یازدهم در نخستین نشست خبری خود از بهبود روابط تهران و ریاض صحبت کرد و از برقراری روابط سیاسی با عربستان سعودی استقبال کرد.
حال روابط قرار است به دوران طلایی‌اش برگردد. ایرانی‌ها امسال به حج رفتند. عربستان اعلام کرد که تمام تدابیر امنیتی را برای استقبال از حجاج کشورمان به کار برده است و وزارت خارجه ایران اعلام کرد که پس از اتمام مراسم حج هیاتی از ایران عازم ریاض و هیاتی از عربستان سعودی عازم تهران خواهند شد.
