منشا پولی رکود اقتصاد

گروه اقتصاد کلان

نتایج حاصل از یک تحقیق دانشگاهی نشان می‌دهد که رکود در اقتصاد ایران می‌تواند منشأ پولی داشته باشد. این تحقیق با استفاده از نظریه کینزی از کارکرد ذخیره‌سازی پول که به انگیزه‌های احتیاطی و سفته‌بازانه آن مرتبط می‌شود سعی کرده به این دو سوال پاسخ دهد که آیا رکود اقتصاد ایران از منشأ همین ذخیره کردن پول برمی‌خیزد؟ و آیا با گسترش ابداعات جدید پولی می‌تواند به کاهش تقاضا برای پول و بازگشت به کارکرد مبادلاتی پول بینجامد؟ به بیان دیگر در ابداعات پولی نوین که به شکل شبه‌پول و نقدینگی با منشأ بانک است و خلق آن با بستری از بانکداری الکترونیک همراه است می‌تواند فرض اشباع‌ناپذیری پول را نقض کند؟ براساس نتایج این تحقیق پاسخ سوال اول مثبت و سوال دوم منفی بوده است. به بیان دیگر مثبت و معنادار شدن ضرایب مدل حاکی از این موضوع است که مطلوبیت حاصل شده از پول هیچگاه به صفر نخواهد رسید و جامعه از نگهداری پول به اشباع نمی‌رسد.

 نقش احتیاطی و سفته‌‌بازانه پول

به گزارش«تعادل» ماهیت و نقش پول یکی از پر اهمیت‌ترین بحث‌های اقتصادی و یکی از جنبه‌های مهم در برنامه‌ریزی کلان اقتصادی است. پول به عنوان مکمل بخش حقیقی اقتصاد در تسویه مبادلات اقتصادی نقشی مهم ایفا می‌کند. بسط وظایف و کارکردهای پول از وظیفه مبادلاتی به انگیزه‌های سفته‌بازی و احتیاطی موجب مطلوبیت نگهداشت پول یا پس‌انداز پولی است. پس‌انداز پولی به منزله کاهش پس‌انداز فیزیکی و کاهش سرمایه‌گذاری در اقتصاد است و زمینه رکودی در تولید با منشأ نگهداشت پول و پس‌انداز پولی است. کینز توضیح می‌دهد که چگونه یک اقتصاد به علت فقدان تقاضا برای مصرف و سرمایه‌گذاری و تقاضای پولی با انگیزه‌های 3 گانه فوق می‌تواند دچار رکود و بیکاری شود. این دیدگاه در الگوی بهینه‌یابی پویای اونو، اقتصاددان ژاپنی در قالب نگهداری پول رسمی مدل‌سازی و آزمون شده اســت.

یک مقاله که از سوی فصلنامه پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی منتشر شده است در پی پاسخ به این سوال رفته است که آیا ابداعات جدید پولی می‌تواند به کاهش تقاضا برای پول و بازگشت به کارکرد مبادلاتی پول بینجامد؟ به بیان دیگر در ابداعات پولی نوین که به شکل شبه پول و نقدینگی با منشأ بانک است و خلق آن با بستری از بانکداری الکترونیک همراه است، می‌تواند فرض اشباع‌ناپذیری پول را نقض کند؟ در این راستا این مقاله با استفاده از زمینه‌ها و بنیان‌های خردی اقتصاد کلان موضوع مهم رکود در اقتصاد ایران را بررسی می‌کند. با توجه به سرعت روزافزون فناوری و غلبه دنیای مجازی و ازجمله پول الکترونیک بر بخشی‌های مختلف زندگی اجتماعی، این سوال وجود دارد که در بستر فعالیت بانک‌های تجاری برای انتشار شبه‌پول و امکان استفاده آنی از موجودی حساب‌های سپرده‌یی با کارت‌های اعتباری و بدهی که عملا نگهداری پول را در شکل رایج آن تغییر داده است، آیا امکان رکود مداوم پولی کینزی امکان وقوع خواهد داشت؟ مقاله در پاسخ به این سوال تحول در نظام‌های پولی از پول کاغذی و مسکوکات به پول الکترونیکی به صورت متغیر دایمی وارد مدل می‌کند.

براساس نتایج این مقاله حضور پول الکترونیکی در تسویه مبادلات اقتصادی جامعه می‌تواند آثار کارکردی کینز پول را خنثی کند. به طور مشخص با استفاده از وضعیت ترجیحات افراد در جامعه ایران می‌توان نتیجه گرفت که مطلوبت نهایی حاصل از پول مثبت باقی خواهد ماند و اشباع‌ناپذیری مطلوبیت پول یک ویژگی اقتصاد پولی است. در عین حال با اطلاعات ناقص آماری در مورد نقش پول الکترونیک صرفا می‌توان ادعا کرد که به بی‌معنا شدن ضرایب مدل می‌انجامد و توضیح دهندگی بیشتری ندارد.

 دو دیدگاه درباره نقش پول

در مکتب کلاسیک پول صرفا وسیله‌یی برای انجام و تسویه مبادلات محسوب می‌شود و نقشی در متغیرهای واقعی اقتصاد ندارد. در این رابطه تعادل در اشتغال کامل اقتصاد کلان یک اصل محسوب می‌شود و رکود و بیکاری غیرارادی بی‌معنی است. نقش سیاست پولی پیش‌بینی شده در کنار ماهیت حجاب گونه پول که تاثیری بر متغیرهای واقعی اقتصاد ندارد، می‌تواند هر نوع رکود اقتصادی با منشأ پول را در نگرش نئوکلاسیکی غیرقابل توجیه کند.

در نگاه مقابل و به طور خاص در نگرش اندیشه کینزی، طرح مفهومی به نام رجحان و پاداش نقدینگی که ناشی از انگیزه‌های سفته‌بازی و احتیاطی برای پول است، نقش پول در جایگاه وظیفه معاملاتی آن متفاوت می‌شود. نگهداری پول با انگیزه احتیاطی و نیز سفته‌بازی به عنوان دو کارکرد دیگر پول در مکتب کینزی منجر به عاملی برای رکود مداوم پولی می‌شود. از این منظر اشباع‌ناپذیری مطلوبیت افراد از نگهداری پول با هدف انگیزه‌های غیرمبادلاتی می‌تواند یکی از دلایل رکود در اقتصاد تلقی شود.

تبیین اشباع‌ناپذیری مطلوبیت پول برای اثبات کنز پول با انگیزه‌های مورد اشاره نیازمند تحلیلی در قالب اقتصاد خرد است.

به گونه‌یی که مفاهیم کلان و پر مناقشه اقتصاد کینزی در قالبی ملموس تبیین شود. یکی از ابتکارات به کارگیری اندیشه کینزی در چارچوب تحلیل‌های خرد اقتصادی به اقتصاددان ژاپنی اونو(۱۹۹۴) بازمی‌گردد. وی با استفاده از ورود پول رسمی در یک تابع مطلوبیت لگاریتمی به تحلیل اشباع‌ناپذیری پول در قالب یک الگوی رشد درونزا این اندیشه کینزی را به لحاظ تئوریک و تجربی تبیین کرده است. ارائه پژوهش کاربردی آزمون رکود مداوم پولی در اقتصاد ژاپن، نوآوری و دستاورد دیگر این شیوه تحلیلی است.

 بانکداری الکترونیک و رکود پولی

مقاله حاضر برای تحلیل وجود رکود پولی در اقتصاد ایران ضمن به کارگیری رهیافت الگوی «اونو» مفروضات ساده این الگو را درخصوص تابع مطلوبیت تغییر داده است. از این رو یکی از نوآوری‌های مقاله(از منظر تئوریک) تغییر در تابع مطلوبیت مفروض «اونو» و در نظر گرفتن کشش‌های بین زمانی مصرف و پول در تحلیل رکود پولی است. در بحث تخمین مدل مقاله حاضر دامنه تعریف پول را از پول رسمی(به کار گرفته شده در تحلیل الگوی اونو) فراتر نهاده و به نقدینگی و شبه‌پول پرداخته است. این اقدام در پاسخ به این سوال است که آیا مکانیسم خلق پول بانکی و نوع ماهیت تسویه مبادلات اقتصادی از طریق شبه پول و پول الکترونیکی می‌تواند منجر به رکود مزمن پولی شود یا آن را از بین می‌برد. بر همین اساس استفاده از نقدینگی(شبه‌پول به اضافه پول رسمی) در تابع مطلوبیت مفروض برای تبیین نقش ابداعات نوین بانکی در کنز و نگهداری پول و رکود با منشأ پول و اعتبار، نوآوری و دستاورد کاربردی و تجربی این مقاله است.

در این راستا این مقاله در 3 گام به تحلیل رکود مداوم پولی در اقتصاد ایران پرداخته است:

در گام اول یک مدل رشد درونزا با فرض تابع مطلوبیت با ریسک‌گریزی ثابت را در نظر می‌گیرد. حل مساله بهینه‌سازی پویای مقید به منزله تعیین معادله حرکت متغیرهای مصرف و پول است. متغیرهای اصلی در این معادله حرکت نرخ بهره واقعی و کشش بین زمانی مصرف و پول خواهد بود. در گام دوم مقاله به ترتیب به تخمین نرخ بهره حقیقی از طریق تخمین ضرایب تابع تولید سپس تخمین کشش‌های بین زمانی مصرف و پول پرداخته است. در گام سوم با استفاده از نتایج بهینه‌سازی الگوی رشد درونزا، مدل نهایی برای داده‌های اقتصاد ایران(۱۳۵۳-۱۳۹۱) از طریق روش گشتاورهای تعمیم یافته(GMM) تخمین زده شده است. در انتها مدل با وارد کردن پول الکترونیک به عنوان متغیر مجازی نقش رکودی پول را با حضور پول الکترونیک تخمین زده است.

 نتایج حاصل از این تخمین، امکان منشأ پولی رکود در اقتصاد ایران را تایید می‌کند، اگرچه ورود پول الکترونیک به مدل به عنوان ابزار نوین پرداخت(که ضمن تامین نظر دارندگان پول برای انجام وظیفه مبادلاتی و انگیزه‌های سفته‌بازی و احتیاطی می‌تواند نقش تامین وجوه مالی بانک محور را در بخش‌های اقتصادی ایفا کند) این منشأ رکودی را بی‌معنی می‌کند. دستاورد مقاله در تبیین موضوع مهم رکود به عنوان چالش جدی اقتصاد ایران است که با بهره‌مندی از بنیان‌های خرد اقتصادی برای دست یافتن به علت و ریشه‌های رکود در اقتصاد ایران تحلیل می‌شود.