۴ مانع توسعه پایین‌دست پتروشیمی
حمید مظفر
سوت آغاز برگزاری یازدهمین دوره نمایشگاه ایران‌پلاست روز گذشته به صدا درآمد. ایران‌پلاست هر سال از لحاظ کمی و تعداد حاضران داخلی و خارجی با رشد مواجه است که علت اصلی آن جذابیت پتروشیمی ایران برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی و اشتیاق روزافزون آنها برای ورود به این صنعت خصوصا در پسابرجام است. اما از لحاظ کیفیت و نظم برگزاری وضعیت این نمایشگاه روند رو به بهبود را طی نمی‌کند و همین مساله سبب شده تا ایران‌پلاست نتواند تنه به تنه بزرگترین نمایشگاه‌های پلاستیک جهان بزند.
با این حال، برگزاری این نمایشگاه با هر کم و کیفی، اتفاق مهمی برای پتروشیمی ایران محسوب می‌شود و خصوصا شرکت‌های داخلی فعال در پایین‌دست تلاش می‌کنند به نحو قابل‌توجهی در آن عرض‌اندام کنند.
آیین افتتاحیه یازدهمین دوره ایران‌پلاست روز گذشته با حضور ۳ نفر از مقامات ارشد کشور و وزارت نفت برگزار شد.اسحاق جهانگیری معاون اول رییس‌جمهور، بیژن زنگنه وزیر نفت و مرضیه شاهدایی مدیرعامل شرکت ملی پتروشیمی
۳ سخنران مراسم روز گذشته بودند. همان‌طور که انتظار می‌رفت بخش قابل‌توجهی از صحبت‌های اسحاق جهانگیری ارتباط مستقیمی با موضوع برگزاری نمایشگاه و صنعت پتروشیمی نداشت و بیشتر صرف ارائه آمار و اطلاعات در رابطه با شاخص‌های اقتصادی کشور در یک سال اخیر شد. صحبت‌های مدیرعامل شرکت ملی پتروشیمی نیز بسیار کلی و عاری از نکته جدید بود. اما صحبت‌های وزیر نفت تا حدودی خلأ محتوایی افتتاحیه نمایشگاهی که تمرکز آن بر صنعت پلاستیک است را جبران کرد. زنگنه در صحبت‌های خود به ۴ چالش اساسی اشاره کرد که مانع از توسعه صنایع پاییندستی پتروشیمی در سال‌های اخیر شده است و خبر از چاره‌اندیشی برای رفع آنها داد.
گزارش «تعادل» از آغاز به کار ایران‌پلاست یازدهم را در ادامه می‌خوانید.
یازدهمین دوره از نمایشگاه تخصصی ماشین‌آلات و تجهیزات صنایع پلاستیک و لاستیک ایران موسوم به ایران‌پلاست روز گذشته و با حضور ۵۳۰ شرکت از ۲۳ کشور خارجی و بیش از ۶۰۰ شرکت داخلی در فضایی به مساحت ۳۵ هزار مترمکعب روز گذشته آغاز به کار کرد. برای افتتاح این نمایشگاه، معاون اول رییس‌جمهور همراه با وزیر نفت و معاون وی در امور پتروشیمی در محل نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران حاضر شدند و پس از بازدید از سالن اصلی در ضلع جنوبی نمایشگاه، عازم سالن خلیج‌فارس شده تا به ایراد سخنرانی بپردازند.
اسحاق جهانگیری شاخص‌ترین چهره حاضر در مراسم دیروز بود که صحبت‌های خود را با مهم‌ترین رویداد سیاسی هفته گذشته یعنی سخنرانی حسن روحانی در سازمان ملل آغاز کرد. او مجمع عمومی اخیر سازمان ملل متحد را تصویری از تقابل جنگ‌طلبانی همچون رییس‌جمهور امریکا و نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی در مقابل کشورهای مستقل و متکی به آرای مردمی همچون ایران عنوان کرد که به تعهدات بین‌المللی خود پایبند است. جهانگیری صحبت‌های دونالد ترامپ را تلاش برای هراس‌افکنی برای توسعه تجارت اسلحه و تسلط بر دنیا دانست.
او در ادامه صحبت‌های خود به وضعیت اقتصادی داخلی پرداخت و ادعا کرد که اقتصاد ایران با وجود تمام محدودیت‌هایی که با آن مواجه است، مسیر خوبی را طی می‌کند. جهانگیری برای اثبات این ادعای خود به شاخص‌های اقتصادی ارائه شده از سوی بانک مرکزی و مرکز ملی آمار و خصوصا رشد ۱۲درصدی به روایت بانک مرکزی و رشد ۹درصدی به روایت مرکز آمار در سال ۹۵ استناد کرد.
رشد اقتصادی ایران در سال گذشته وابستگی شدیدی به رشد درآمدهای نفتی ایران داشت و به همین دلیل پیش‌بینی کارشناسان اقتصادی بر این بود که در سال ۹۶ ایران تجربه نرخ‌های بالای رشد را نخواهد داشت. اما جهانگیری در پاسخ به این گروه به آمار رشد اقتصادی ایران در ۳ ماهه نخست اشاره کرد که حاکی از رشد ۶,۵درصدی با احتساب نفت و رشد ۷درصدی بدون احتساب نفت است. رشدی که در همه بخش‌ها مثبت بوده و اکنون بخش‌هایی همچون معدن، ساختمان و تشکیل سرمایه ثابت ناخالص داخلی نیز که در سال گذشته منفی بودند تغییر علامت داده و مثبت شده‌اند.
ایجاد بیش از ۷۰۰ هزار شغل در فاصله بهار سال گذشته تا بهار امسال و تورم ۷ دهم درصدی ماهانه در مرداد آمارهای دیگری بود که معاون اول رییس‌جمهور برای نشان دادن وضعیت مناسب اقتصادی کشور به آنها استناد کرد.
رییس ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی پس از بیان مسائل سیاسی و کلان اقتصادی، تلاش کرد تا ادامه صحبت‌های خود را با حوزه نفت و پتروشیمی مرتبط‌تر کند. او وزارت نفت و شرکت‌های زیرمجموعه آن را در زمره بهترین دستگاه‌های اجراکننده اولویت‌های ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی در سال‌های ۹۵ و ۹۶ معرفی کرد. وی نهایی کردن چارچوب قراردادهای نفتی و جذب سرمایه‌گذاری در بخش بالادستی نفت و گاز و در میدان‌های مشترک را کار بزرگ وزارت نفت در سال گذشته توصیف کرد.
تنها بخش صحبت‌های جهانگیری که مستقیما به صنعت پتروشیمی و با کمی اغماض به نمایشگاه ایران‌پلاست اختصاص داشت، جایی بود که وی اظهار کرد: «یکی از اصلی‌ترین رشته‌های صنعت نفت، بخش پتروشیمی است. صنعتی پویا و توجیه‌پذیر که توسعه آن از هر جهت با سیاست‌های داخلی کشور همخوانی دارد، چراکه این صنعت هم دانش‌بنیان و هم مردمی است و هم در بازارهای جهانی حضور دارد. لذا برای توسعه این صنعت وزارت نفت برنامه‌های خوبی را تدوین کرده و بخش‌های پاییندستی آن باید با همکاری وزارت نفت و وزارت صنعت به سرعت توسعه پیدا کند و محصولات آن به بازارهای جهانی عرضه شود.»
جهانگیری دیروز تمایل زیادی برای ارائه آمار دستاوردهای دولت در بخش‌های مختلف داشت و به همین دلیل بیشتر صحبت‌های وی خارج از موضوع افتتاح ایران‌پلاست بود. معاون اول رییس‌جمهور پس از صحبت کوتاه خود در رابطه با اهمیت صنعت پتروشیمی و لزوم جذب سرمایه خارجی در این صنعت، مجددا به سیاهه دستاوردهای اقتصادی دولت بازگشت و اعلام کرد که از ابتدای دولت یازدهم تا پایان شهریورماه ۹۶، بیش از ۱۹,۳میلیارد دلار سرمایه خارجی در وزارت اقتصاد به تصویب رسیده که ۱۱میلیارد و ۶۰۰میلیون دلار آن اجرایی شده است.
مذاکره با بانک‌های آسیایی و اروپایی برای انعقاد ۶۰میلیارد دلار قرارداد فاینانس و ایجاد خط اعتباری بخش پایانی ارائه آمارهای آقای معاون اول رییس‌جمهور بود. جهانگیری با اعلام آمار ۲۶میلیارد دلاری قراردادهای امضا شده با بانک‌های خارجی از ابتدای دولت تا به امروز، به بخش خصوصی و واحدهایی که از محل تولید خود توانایی بازپرداخت ارز دریافتی را دارند، اطمینان‌خاطر داد که آنها در اولویت دریافت این پول‌ها قرار دارند.
دغدغه‌ام، توسعه پایین‌دست پتروشیمی است
بیژن زنگنه، مردی که در طول سال‌های وزارت خود از سوی برخی کارشناسان نسبت به عدم توجه به توسعه صنایع پاییندستی و ترویج خام‌‌فروشی در کشور مورد انتقاد بوده است، دیگر چهره حاضر در آیین افتتاح یازدهمین نمایشگاه ایران‌پلاست بود. اما سخنان دیروز زنگنه نشان از دغدغه‌مندی بیشتر او در رابطه با این بخش از صنعت پتروشیمی داشت.
وزیر نفت صحبت‌های خود را با فلاش‌بکی به صحبت‌های سال گذشته خود در دهمین دوره ایران پلاست آغاز کرد. جایی که وی وعده افتتاح چندین طرح پتروشیمی از جمله لرستان، ارومیه، مهاباد، مرودشت، فاز ۲ کارون، تخت جمشید و کردستان را تا پایان ۹۵ داد. طرح‌هایی که عمده آنها تا پایان سال گذشته و اوایل سال جاری به بهره‌برداری رسیدند. وزیر نفت امسال نیز وعده افتتاح چند طرح بالادستی دیگر از جمله پتروشیمی‌های کاوه، پردیس و بوشهر را داد.
صحبت‌های زنگنه حاکی از طیب‌خاطر وی در رابطه با تولید محصولات بالادستی بود. موضوعی که از نظر وی به برکت تامین خوراک کافی و ارزان بوده و سبب رغبت سرمایه‌گذاران عمدتا نیمه دولتی برای فعالیت در این بخش شده است.
به نظر می‌رسد، اصلی‌ترین دغدغه وزیر نفت در حوزه پتروشیمی در دوره جدید فعالیتش که شاید آخرین دوره حضور او در این وزارتخانه باشد توسعه بخش پاییندستی باشد. بخشی از این صنعت که از نظر وی دارای ظرفیت خالی زیاد و البته نیازمند همکاری دو وزارتخانه نفت و صنعت، معدن و تجارت است.
او ۴مشکل اصلی موجود در سر راه توسعه بخش میان‌دستی و پاییندستی صنعت پتروشیمی را بر شمرد. چالش نخست از نظر زنگنه، درد مشترک بسیاری از مجتمع‌های پاییندستی است و آن چیزی جز نوسانات کمیت و قیمت عرضه محصول از سوی واحدهای بالادستی نیست. به گفته زنگنه واحدهای تولیدی مشغول فعالیت در پایین‌دست پتروشیمی عمدتا در مقیاس کوچک به حساب می‌آیند و به راحتی نمی‌توانند وضعیت خود در برابر این نوسانات را اداره کنند. از این رو نیاز به حضور اتحادیه‌هایی به نمایندگی از آنها احساس می‌شود تا همواره محصولات اصلی آنها تامین باشد.
چالش دومی که زنگنه از آن نام برد به نوعی در امتداد چالش نخست قرار می‌گیرد. به گفته وزیر نفت واحدهای بزرگ بالادستی به علت معافیت از مالیات بیشتر تمایل به صادرات محصول خود به کشورهای دیگر دارند تا اینکه تولیدات خود را در بازار داخل عرضه کنند. این گلایه بارها از سوی تولیدکنندگان پایین‌دست پتروشیمی مطرح شده و روز گذشته نیز زنگنه بر لزوم اصلاح این رویه تاکید کرد. البته وزیر نفت اعلام کرد که سال گذشته عرضه خوراک به واحدهای پاییندستی حدود یک‌میلیون تن اضافه شده و قرار است در سال جاری نیز یک‌میلیون تن دیگر به آن افزوده شود.
چالش بعدی که زنگنه از آن نام برد، الزام تولیدکنندگان کوچک برای خرید محصولات مورد نیاز خود از بورس بود. مساله‌یی که در دولت یازدهم نیز محل اختلاف به شمار می‌رفت. زنگنه طی سخنان خود در مراسم افتتاحیه ایران‌پلاست از مذاکرات خود با مدیران بورس کالا برای حل این مشکل خبر داد.
چهارمین چالش مورد اشاره از سوی عضو کابینه دولت دوازدهم، مربوط به وضعیت کلان اقتصادی است که گریبان بخش‌های مختلف کشور از جمله بخش پاییندستی را نیز گرفته است.
زنگنه با اشاره به دستیابی بخش بالادستی پتروشیمی به تولید ۴۰میلیارد دلاری تا پایان برنامه ششم، دغدغه اصلی خود را ایجاد زنجیره ارزش تا بخش‌های میان‌دستی و پاییندستی خواند و اعلام کرد که بدین منظور قرار است، منطقه شرق عسلویه برای ایجاد واحدهای میان‌دستی پتروشیمی با هدف عرضه داخلی و صادرات اختصاص داده شود.
حیات مجدد پتروشیمی در پسابرجام
در آیین افتتاحیه نمایشگاه ایران‌پلاست، مرضیه شاهدایی معاون وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی پتروشیمی دیگر سخنران مراسم بود که به بیش از نیم قرن تجربه صنعت پتروشیمی در ایران و برنامه‌های توسعه اجرا شده در این صنعت در سال‌های اخیر اشاره کرد. روند توسعه‌یی که به گفته شاهدایی در دوران تحریم با کندی مواجه شد. اما با به ثمر نشستن برجام و لغو تحریم‌های بین‌المللی رشد این صنعت مجددا سرعت گرفته است. شاهدایی پسابرجام را دوران حیات مجدد صنعت پتروشیمی خواند و ابراز امیدواری کرد جهشی که در این صنعت پس از توافق هسته‌یی با ۶ قدرت جهانی آغاز شده است تبدیل به موتور محرکه اقتصاد کشور خصوصا در بخش پاییندستی پتروشیمی بشود.
معاون زنگنه در امور پتروشیمی با اشاره به مذاکرات و تفاهمنامه‌های امضا شده ایران در این مدت و حضور مجدد در بازارهای جهانی و دسترسی به منابع بین‌المللی از مسوولان ارشد کشور درخواست کرد از فرصت ایجاد شده استفاده کرده و زمینه حضور سرمایه‌گذاران خارجی را در کشور فراهم کند.
مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی در بخش دیگری از صحبت‌های خود تازه‌ترین آمارها از تولیدات این صنعت را ارائه کرد. به گفته وی در حال حاضر تولید مواد پلیمری ایران به سطح ۷میلیون و ۵۰۰هزار تن در سال رسیده است که تا پایان برنامه ششم توسعه این رقم به ۱۲میلیون تن خواهد رسید. همچنین در سال گذشته از ۱۶میلیون تن عرضه داخلی محصولات پتروشیمی، بالغ بر ۴میلیون تن آن شامل انواع محصولات پلیمری بود که در اختیار واحدهای پاییندستی قرار گرفت. از این رقم حدود ۶۰درصد شامل پلی‌اتیلن و پروپیلن بوده است.
شاهدایی توسعه بخش پاییندستی را نیازمند حمایت تمام ارکان نظام و بخصوص دولت دانست. اشاره این مقام دولتی مشخصا به نظام تعرفه‌یی کشور برای محصولات وارداتی مشابه تولید داخل بود. وی همچنین خواستار اعمال قوانین مشوق برای فروش محصولات پتروشیمی در داخل شد.
