از نان تا رضاخان

اواخر تابستان 1304، به علت کمبود گندم و آرد، میزان دریافت آرد نانوایی‏های تهران از سهمیه معین شده کاهش یافت و تهیه نان در شهر با سختی روبه‌رو شد. وضعیت اقتصادی کشور نیز در این ماه‌ها آشفته بود و ادامه این مشکل، باعث نارضایتی مردم از دولت شد. همزمان با گسترش دایره نارضایتی‌های مردم، ماموران نظمیه نیز با تحریک احساسات مردم و ایجاد ناامنی کوشیدند که مانع از بازگشت احمدشاه به کشور شوند. احمدشاه نیز که در اروپا به‌سر می‏برد با مشاهده این اوضاع، از بازگشت به ایران منصرف شد. نخستین روزهای مهر 1304، جمعیت زیادی از زنان و مردان معترض به منازل علما رفتند و در روز چهارم مهر جمعیتی حدود 20 هزار نفر به سمت مجلس حرکت کردند و در مقابل مجلس به نمایندگان انتقاد کردند. در این حال، رضاخان سردار سپه، دستور تیراندازی داد که تعدادی کشته و مجروح شدند و حکومت نظامی اعلام شد. در این فرصت حکومت نظامی، رضاخان مخالفان خود را به بهانه بازداشت عاملان بلوای نان دستگیر کرد و آرامش را به تهران بازگرداند. در واقع سردار سپه با آشوب‌آفرینی نسبت به تامین نان، هم مجلس را مرعوب کرد، هم قدرت خود را نشان داد و هم موجب تنفر و بدبینی مردم را نسبت به نمایندگان فراهم کرد. این جنبش‏ها در اواخر مهرماه به نهضتی ضدقاجار تبدیل شد و رضاخان که خودش را فعال مایشاء و همه کاره ایران می‏دانست در تصمیم خود بر انقراض قاجار و ایجاد سلسله پهلوی راسخ‏تر شد تا اینکه یک ماه بعد در نهم آبان 1304 به آرزوی دیرینه خود یعنی کسب قدرت مطلق رسید.

در واقع اعتراضات برای کمبود نان و ارزاق در تهران، یکی از زمینه‌های به قدرت رسیدن رضاخان و تاسیس حکومت 53 ساله خاندان پهلوی شد.