راهی جز مذاکره وجود ندارد

 بهاره محبی  

 دولت اقلیم کردستان عراق با بهای سنگین داخلی و خارجی همه‌پرسی استقلال را برگزار کرد. مسعود بارزانی رییس دولت اقلیم با وجود مخالفت‌های سرسختانه ترکیه، ایران، اتحادیه اروپا، ایالات متحده اتحادیه عرب و سازمان ملل متحد دوشنبه مراکز رای‌گیری را به روی کردها باز کرد.

تحلیلگران معتقدند از ‌نظر مسعود بارزانی به عنوان کسی که رویای بنیانگذاری کشور مستقل کرد را دارد، امروز با وجود مخالفت‌های شدید داخلی و خارجی بهترین زمان برگزاری همه‌پرسی بوده است؛ زیرا این همه‌پرسی به‌لحاظ داخلی باعث شده تا حداقل به صورت موقت، تشدید مخالفت‌ با ادامه ریاست او تحت تاثیر جنجال همه‌پرسی قرار گیرد. مسعود بارزانی که سال 2015 با وجود گذشت یک سال از مدت قانونی زمامداری‌اش برای فرار از واگذاری قدرت، پارلمان را منحل کرده و دست به سرکوب مخالفان زد شاید گزینه‌یی جز تن دادن به راه‌حل فوری برگزاری همه‌پرسی نداشت. اما رد یک عامل دیگر را هم در اصرار بر برگزاری همه‌پرسی می‌توان یافت؛ مساعد بودن فضای منطقه‌یی از نگاه دولتمردان حاکم بر اقلیم کردستان.

احتمالا دولت اقلیم کردستان هنگام اعلام زمان برگزاری همه‌پرسی و اصرارش به عقب ننشستن از این اقدام، باور داشته است که دولت مرکزی عراق پس از سال‌ها جنگ با داعش و تنش‌های سیاسی داخلی اکنون در ضعیف‌ترین موقعیت خود قرار دارد. دولت سوریه هم پس از سال‌ها جنگ داخلی شرایط بهتری از عراق ندارد و دولت ترکیه نیز به رهبری رجب طیب اردوغان در چند جبهه درگیر است: درگیری با پ‌ک‌ک، تشدید اختلافاتش با واشنگتن و اتحادیه اروپا و البته اعتراض‌های گسترده داخلی در دوران پساکودتا؛ ایران هم که تحت فشار دولت دونالد ترامپ و تلاش واشنگتن برای لغو برجام است.  پیش‌بینی‌های دولت اقلیم کردستان درست از آب در نیامد. دولت عراق واکنش بسیار شدیدی به برگزاری همه‌پرسی نشان داده است تا جایی که پارلمان عراق در یکی از اقدامات تنبیهی خود علیه اربیل، ‌حیدر العبادی را به عنوان فرمانده کل قوای مسلح عراق ملزم به بازگرداندن نیروهای مسلح عراق به مناطق مورد اختلاف در شمال عراق کرد و خواستار بستن تمام گذرگاه‌های مرزی با اقلیم کردستان شد؛ دولت ترکیه از بستن خط لوله‌های نفت اقلیم و حتی استفاده از گزینه نظامی در صورت آزار و اذیت ترکمن‌های شمال عراق سخن گفت؛ دولت ایران نیز که چند روز پیش تقابلی موفق با دولت امریکا در مجمع عمومی سازمان ملل داشت قویا حمایت خود را از دولت مرکزی بغداد اعلام کرد.

مسعود بارزانی و مشاورانش در این بخش با یک عامل پیش‌بینی نشده دیگر هم روبه‌رو شدند: اتحاد کم‌نظیر ترکیه، ایران و عراق حول یک موضوع: حمایت از یکپارچگی حاکمیت ملی عراق و مخالفت با تجزیه عراق. آن هم در شرایطی که ترکیه به عنوان یکی از رقبای ایران در منطقه بارها آشکار و پنهان از گسترش نفوذ منطقه‌یی تهران (به‌‌ویژه پس از برجام) انتقاد کرده بود. این همسویی ایران، ترکیه و عراق تا جایی پیش رفت که وزرای خارجه سه کشور در بیانیه مشترکی با ابراز نگرانی عمیق خود از برگزاری همه‌پرسی چنین اقدامی را سبب ایجاد ناآرامی‌های احتمالی جدید در منطقه خواندند.

با برگزاری همه‌پرسی و تهدیدهای پنهان و آشکار طرفین، گرچه پیش‌بینی اینکه کشمکش‌های آینده به چه سمت و سویی خواهد رفت، مشکل است اما یک چیز مشخص است و آن اینکه در منطقه‌یی که تنش‌ها بالاست و اسلحه به وفور یافت می‌شود برای اجتناب از درگیری راهی جز مذاکره وجود ندارد.