برجام و ضرورت اجماع ملی

حفظ برجام به عنوان دستاورد دیپلماسی جهانی نه تنها برای ایران بلکه بسیاری از کشورهای حاضر در این توافق امری ضروری به نظر می‌رسد. در کنار این ضرورت اما مسیر اجرایی در برهه کنونی و در مقایسه با یک سال پیش با چالش‌های بیشتری روبروست.

به گزارش گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام به تعبیری مهم‌ترین دستاورد دیپلماسی برای جهان دستکم طی پنج سال گذشته است. دستاوردی که با وجود تمام اختلاف نظرها و تضاد و تعارض منافع میان ایران و کشورهای امریکا، انگلیس، چین، آلمان، فرانسه و روسیه در 23 تیر 1394 (14 جولای 2015) در وین اتریش منعقد شد. توافق برجام به یک دهه چالش بین‌المللی میان ایران و جهان پایان داد. قطعنامه‌های شش گانه شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران را از اعتبار ساقط و دیوار تحریم‌های جهانی علیه ایران را شکست.

هرچند مفاد توافق برای هر دو طرف با امتیازات و کاستی‌هایی همراه بوده اما به اذعان تحلیلگران این سند با همه کمبودها در شرایط کنونی تنها توافقی است که می‌تواند منافع طرفین گفت‌وگو را تامین کند. مسیر اجرایی این سند اکنون اما با چالش‌هایی مواجه است. «دونالد ترامپ» تاجر امریکای از همان دوران تبلیغات انتخاباتی، برجام را مایه شرم امریکا خواند و پس از حضور در کاخ سفید به تهدید عمده بنیادهای برجام تبدیل شد. موضع‌گیری‌های غیرعقلایی ترامپ در ماه‌های اخیر جامعه جهانی را در خط مخالف او صف‌بندی کرده است.

هرچند برجام توافقی بین‌المللی و مورد تایید سازمان ملل متحد است اما حراست از آن در برابر تهدیدات خارجی نیازمند انسجام داخلی و تداوم تدبیر از سوی مسوولان تصمیم‌گیر است. تدبیری که رییس‌جمهوری از تریبون هفتادویکمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل اعلام کرد.

حجت‌الاسلام «حسن روحانی» به صراحت اعلام کرد که جمهوری اسلامی ایران نخستین کشوری نخواهد بود که برجام را نقض می‌کند ولی در مواجهه با نقض آن عکس العمل متناسب و قاطع خواهد داشت. حفظ این توافق در شرایط کنونی خاورمیانه و جهان اگرچه مورد تاکید محور اروپایی این توافق است اما نگرانی‌ها از واکنش‌های هیجانی محور امریکایی ضرورت مصلحت اندیشی و بازتعریف شیوه استحکام بنیان‌های این توافق را از سوی وزارت امور خارجه ایران دو چندان می‌کند.

برای حفظ دستاوردهای برجام، نخستین مسیر تعیین بیراهه‌هایی است که به تضعیف برجام منتهی می‌شود. از منظر سیاست خارجی حراست از برجام متضمن پذیرش چند گزاره مهم در این حوزه است. باید پذیرفت که در مقطع کنونی دولت تدبیر و امید و روحانی به عنوان دولت و رییس‌جمهوری منتخب مردم در راس دستگاه اجرایی کشور و مسوول سیاست‌های داخلی و خارجی است. تضعیف دولت به هر شیوه و هر دلیلی تضعیف کشور را در پی خواهد داشت. از سوی دیگر باید بپذیریم که برجام مهم‌ترین دستاورد دولت اول تدبیر امید بود که در سایه آن بسیاری از برنامه‌های اقتصادی و اجتماعی خود را پیش برده است و اکنون تضعیف این دستاورد دولت به تضعیف کشور منتهی خواهد شد و این با شعار حفظ منافع ملی که مهم‌ترین دغدغه منتقدان دولت است، در تضاد قرار می‌گیرد.

از رهگذر این تضعیف و چند صدایی داخلی، از یک سو بیگانگان طرح امتیازگیری از ایران را با جدیت فراوان دنبال خواهند کرد و از سوی دیگر دولت به سبب فشارهای داخلی در برابر این زیاده خواهی‌ها واکنش منطقی نشان نخواهد داد. در بعد سیاست خارجی و روابط بین‌الملل، یکی از مهم‌ترین راهبردهای گروه تصمیم‌گیر در واشنگتن افزایش فشارها بر ایران برای پیشگامی در خروج از برجام است. ترامپ و مشاورانش از اینکه ایران آغازگر تخریب بنیادهای برجام باشد به‌شدت استقبال خواهند کرد و برای این آغاز از همه ظرفیت‌های دیپلماتیک و غیر دیپلماتیک خود بهره خواهند گرفت.

تحرک‌های منطقه‌یی و فرا منطقه‌ای، گسترش توهم ایران هراسی در خاورمیانه و فروش بی‌سابقه سلاح به همسایگان از رهگذر این توهم تنها بخشی از سناریوی کاخ سفید برای تحریک ایران برای خروج از برجام است. افزایش تحریم‌های غیر هسته‌یی یک جانبه از سوی این کشور و هراس افکنی میان شرکت‌های بزرگ تجاری از تجارت با ایران، دیگر اهرم‌های امریکا برای تضعیف و نابودی برجام به شمار می‌آید از دیگر سو برخی متحدان منطقه‌یی کاخ سفید تصویری خطرناک از ایران به عنوان تهدیدی برای سرزمین خود ترسیم کرده و برای تضعیف این تهدید از هر امکانی استقبال می‌کنند.

توافق ایران با کشورهای 1+5 گرچه از منظر حقوق بین‌الملل قاطعانه و محکم انعقاد شده است اما برای دفع و رفع چالش‌های مسیر اجرای آن باید مدبرانه گام برداشت. سیاست داخلی هم از سوی دولت و هم رقبا و منتقدان باید به سمت هم صدایی و اتحاد داخلی پیش رود. شنیده شدن صدای واحد از ایران در قبال برجام، موضع دولت را در برابر بدعهدی‌ها تقویت خواهد کرد.

در مواجهه با کارشکنی‌های امریکا در اجرای برجام منتقدان نباید فراموش کنند مذاکراتی که به امضای توافق برجام منتهی شد، با نظر و مصلحت اندیشی مسوولان و مقامات عالیرتبه نظام آغاز و انجام یافت و تصمیم اجرای آن، نه تصمیم رقیب سیاسی که خواست مردم و نظام بوده است. پذیرش این موضوع از سوی جریان مخالف دولت می‌تواند عمده‌ترین راهکار حراست از دستاوردهای برجام هم در عرصه داخلی و هم خارجی باشد. در حوزه دیپلماسی بین‌المللی نیز به نظر می‌رسد راهی که «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران در پیش گرفته است، همان مسیر عقلانی و برپایه استراتژی برد-برد تعریف شده در برنامه‌های دولت تدبیر و امید است. همراه ساختن اروپا، چین و روسیه برای حمایت از برجام ترامپ را در موضع ضعف قرار خواهد داد. کنار زدن پیله‌های انزوای خود ساخته و روابط با جهان بر پایه منافع ملی می‌تواند اجماع جهانی علیه ایران را خنثی و بخشی از اهرم‌های فشار را ناکارآمد کند.