سرنوشت تیره دریای خزر

سال‌هاست در کنار نام دریای خزر، ‌بزرگ‌ترین دریاچه جهان، پسوند «آلوده» شنیده می‌شود، دریایی که هر روز تیره‌تر از قبل شده و انواع آلودگی‌ها امانش را بریده است. هر بار مسوولان درباره آینده این پهنه آبی ابراز نگرانی می‌کنند، اما هیچ یک از نهادهای متولی قدم جدی برای حل معضلش برنمی‌دارد. سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت نیرو را مسوول رسیدگی به وضعیت خزر می‌داند و وزارت نیرو توپ را به زمین شهرداری‌ها می‌اندازد. در این میان خزر هر روز نحیف‌تر و کثیف‌تر از قبل به حیات خود ادامه می‌دهد. آلودگی‌های نفتی، میکروبی و شیمیایی خزر را از پا درمی‌آورد اما اقدامات برای نجات دریاچه در حد هشدار و نگرانی باقی مانده است. در بسیاری از شهرهای ساحلی ایران، هنوز هم تصفیه‌خانه وجود نداشته و فاضلاب‌ها و پسماندها راهی دریا می‌شود تا اصلی‌ترین جاذبه گردشگری شمال ایران، به محلی برای هضم آلودگی‌ها تبدیل شود.

 جای خالی تصفیه‌خانه

سال 1390 مقرر شد تا ظرف 5سال تصفیه‌خانه‌یی برای حل مشکل زباله‌ها به ویژه در شهرهای نور، ‌چالوس و نوشهر ایجاد شود که هنوز هم اجرای کامل این طرح در پیچ و خم تامین بودجه مانده است. آنطور که علی‌محمد شاعری، ‌نماینده مردم نکا، بهشهر و گلوگاه در مجلس شورای اسلامی در خرداد 96 اعلام کرد، روزانه 6هزار تن پسماند خانگی، صنعتی و بیمارستانی در استان‌های شمالی تولید و به صورت غیربهداشتی دفع و شیرابه‌های حاصل از آنها بعد از تجزیه، آب‌های زیرزمینی و دریای خزر را آلوده می‌کند. کارشناسان معتقدند ادامه چنین روندی اکوسیستم دریای خزر را نشانه رفته و حیات جانوران این دریا را به خطر می‌اندازد.

 واکنش نمایندگان مجلس به آلودگی

دریای خزر

معضل آلودگی‌های ناشی از دفع غیراستاندارد زباله در حاشیه دریای خزر آنقدر جدی است که ولی‌الله نانواکناری، ‌نماینده مردم بابلسر و فریدون‌کنار در مجلس شورای اسلامی هم نسبت به آن واکنش نشان داده و می‌گوید: «متاسفانه در شهرهای شمالی شاهد دپوی زباله در سواحل و مسیر رودخانه‌ها هستیم البته به تعداد محدودی با ورود پسماندهای صنعتی به رودخانه‌ها مواجه هستیم بنابراین سهم آلودگی برای کشور ما اندک بوده و به راحتی می‌توان آن را مدیریت و کنترل کرد. اگر زباله‌ها از سواحل و مسیر رودخانه جمع‌آوری شوند در جهت کاهش آلودگی سواحل و دریای خزر می‌تواند موثر واقع شود.

او با بیان اینکه به دفعات اعتراض و نگرانی خود را در رابطه با انباشت زباله در سواحل و همچنین آلودگی دریای خزر به سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت کشور ابراز کردم، افزود: متاسفانه زباله در مازندران به بحران تبدیل شده و به مدت 10سال است زباله‌ها به شکل نامطلوبی در نزدیکی ساحل خزر در بابلسر دپو می‌شود این در حالی است که بارها در مجلس به مسوولان ذی‌ربط تذکر کتبی داده و در نطق مجلس نیز به این موضوع پرداختم. ساماندهی پسماند طرحی ملی بوده که اختصاص بودجه ملی را می‌طلبد، اما با بودجه محدود استان مازندران نمی‌توان این مشکل را حل کرد.

نماینده مردم بابلسر و فریدون‌کنار، راهکار حل مشکل دپوی زباله در سواحل خزر را نیازمند به‌کارگیری زباله‌سوز با تکنولوژی جدید در مکان‌های تعیین شده دانست و گفت: باید ابتدا فضای مورد نظر برای نصب زباله‌سوز و جمع‌آوری زباله‌های شهری مشخص و برای این موضوع کارشناسی لازم صورت گیرد؛ البته سازمان حفاظت محیط زیست و همچنین وزارت کشور در جریان این موضوع قرار داشته و انتظار می‌رود برای تحقق آن گام‌های جدی بردارند.

 آلودگی نفتی

فارغ از آلودگی‌های ناشی از دفع زباله که سبب آلودگی‌های میکروبی آب این دریا شده و متهم ردیف اول در پرونده آلودگی خزر به‌شمار می‌رود، ‌آلودگی‌های نفتی هم یکی از موارد دیگری است که بر تن این دریاچه زخم می‌زند. بنابر اظهارات نانواکناری، کشور آذربایجان بیشترین سهم را در آلودگی نفتی دریای خزر دارد اما علاوه بر آن فاضلاب کارخانه برخی کشورها نیز در دریای خزر رهاسازی و دریا را آلوده می‌کند.  آلودگی‌های میکروبی و نفتی دریای خزر در حالی است که روز گذشته اعلام شد دو تفاهمنامه بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت لوک‌اویل روسیه با هدف ارزیابی زمین‌شناختی در دریای خزر به امضا رسیده است. تاکنون هیچ شرکت نفتی به‌طور رسمی برای ورود به توسعه خزر اعلام آمادگی نکرده بود. اما حال خزر به عنوان بزرگ‌ترین دریاچه جهان و با در اختیار داشتن حجم وسیعی از ذخایر هیدروکربوری دنیا، ‌میزبان دور تازه‌یی از مطالعات است که انتظار می‌رود در این تفاهمنامه تمهیدات محیط زیستی برای جلوگیری از آلوده شدن هر چه بیشتر بزرگ‌ترین دریاچه دنیا اندیشیده شود.

 آلودگی خزر چه بر سر اکوسیستم دریا می‌آورد

آلودگی‌های زیست‌محیطی علاوه ‌بر دریای خزر، حیات دیگر زیستگاه‌های مهم شمال کشور همچون تالاب انزلی و تالاب میانکاله را در معرض تهدید قرار داده است. آلودگی، کاهش ذخایر و آبزیان دریای خزر را به دنبال داشته و از سوی دیگر اشتغال صیادان و سلامت مردم را به‌شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد. در این شرایط نسل برخی گونه‌های ارزشمند دریای خزر همچون فک، کیلکا و خاویار به دلیل آلودگی و تغییر شرایط اقلیمی در معرض انقراض قرار دارد. طبق آمارها تعداد فک‌ها در سواحل کشورهای همسایه بیشتر از ایران بوده و چون چرخه اکوسیستم در نوار ساحلی شمالی در حال تغییر است، بنابراین گونه‌های ارزشمند خزری به ویژه فک که جزئی از این اکوسیستم به شمار می‌رود، در کشورهای این حوزه به ویژه ایران به تدریج در حال انقراض و نابودی است. آبزیان به علت آلودگی به سواحل و شرایط زیستی مناسب‌تر و کم‌آلاینده مهاجرت می‌کنند، طبیعتا تعداد آ‌نها روزبه‌روز کاهش می‌یابد.