چرایی التهاب بازار ارز
محسن شمشیری
دبیر گروه بانک و بیمه
روز یک‌شنبه 16 مهر 96، با وجود تثبیت نرخ ارزهای مبادله‌یی و اعلام دلار 3404 تومان، پوند 4448 تومان و یورو 3994 تومانی، بازار آزاد شاهد افزایش نرخ دلار بارشد حدود ۵۶ تومانی نسبت به روز شنبه شد به‌طوری که قیمت آن وارد کانال 4000 تومانی شد. به تبع آن یورو هم با ۴۹ تومان افزایش به 4754 تومان و هر پوند با ۳۵ تومان رشد به 5284 تومان رسید. براین اساس، فاصله دو نرخ مبادله‌یی و آزاد دلار که در روزهای قبل 533 تا 550 تومان بوده اکنون به 607 تومان افزایش یافته است که با وجود تلاش شبکه بانکی برای یکسان‌سازی نرخ ارز و کاهش فاصله دو نرخ آزاد و مبادله‌یی، عملا فاصله این دو نرخ در حال افزایش است.
به عقیده برخی فعالان بازار ارز، مهم‌ترین عامل رشد نرخ ارز در روزهای اخیر، اخبار مختلف در مورد گزارش وزارت خارجه و رییس‌جمهور امریکا در مورد احتمال خروج از برجام است. براین اساس بازار تحت تاثیر اخبار و تحولات سیاسی قرار گرفته و به نظر می‌رسد که تا آخر این هفته منتظر تصمیم ترامپ خواهد بود تا مشخص شود که چه شرایطی برای اقتصاد ایران و بازارها از جمله بازار ارز و بانکداری ایجاد خواهد شد.
البته در کنار اظهارنظر فعالان بازار ارز در مورد واکنش بازار ارز به سخنان ترامپ و مواضع امریکا در مورد پای‌بندی و شرایط برجام و تحولات بعدی آنکه باید دید در پایان هفته جاری چگونه رقم خواهد خورد و چه تاثیری بر بازار ارز می‌گذارد، برخی صاحب‌نظران نیز معتقدند که طبیعت نیمه دوم سال با نیمه اول سال متفاوت است و هر سال بازار ارز در نیمه دوم به دلایل مختلف شاهد افزایش تقاضا و به تبع آن نرخ ارز است. این صاحب‌نظران می‌گویند که تسویه حساب بین‌المللی شرکت‌ها در پایان سال میلادی، مسافرت‌های خارجی شروع سال نو میلادی، عید نوروز و واردات کالاهای مورد نیاز شب عید و ثبت سفارش کالاهای بازار شب عید، مسافرت‌های نوروزی و ازهمه مهم‌تر تسویه حساب‌های ارزی ایران با کشورهای دیگر، موضوعاتی هستند که در برخی سال‌ها از آذرماه باعث افزایش و نوسان نرخ ارز می‌شد.
این در حالی است که اثر رشد تقاضای ارز در نیمه دوم که به‌طور سنتی از آذرماه شروع می‌شود و نرخ‌ها را افزایش می‌دهد امسال و در سال 96 از مهرماه پدیدار شده و امسال دو ماه زودتر از سنت سال‌های گذشته شاهد رشد نرخ‌ها و نوسان بازار ارز هستیم. امسال از شهریورماه به دنبال اعلام برنامه یکسان‌سازی نرخ ارز، حذف ارز مبادله‌یی برای مسافرت و برخی کالاهای وارداتی و رشد نرخ ارز مبادله‌یی، شاهد افزایش نرخ ارز آزاد در بازار بودیم اما این اتفاق با برخوردهای رییس‌جمهوری امریکا با برجام و پایان مهلت وی برای تایید یا عدم تایید برجام همزمان شده که تاثیر آن بر بازار آزاد ارز زودتر از موعد سنتی خود را نشان داده است.
در کنار این تحولات و انتظار یک هفته‌یی بازار ارز برای اقدامات و اعلام مواضع ترامپ در مورد برجام، عده‌یی از کارشناسان معتقدند که افزایش نرخ دلار کمتر از نرخ تورم در سه سال اخیر و افزایش نرخ مبادله ریال در برابر دلار در مقایسه با نرخ تورم، مهم‌ترین عامل بنیادی برای افزایش نرخ ارز است و امسال با توجه به حذف ارزهای مبادله‌یی و افزایش نرخ مبادله‌یی انتظار می‌رود که اثر تورمی سه سال اخیر روی ارز و دلار تخلیه شود و دلار را حتی به بالای
4 هزار تا 4500 تومان افزایش دهد.
زیرا در سال‌های قبل که ارز مبادله‌یی توزیع می‌شد و نرخ آن کمتر بود و حجم قابل توجهی از کالاها و خدمات با نرخ‌های مبادله‌یی انجام می‌شود، بخش قابل توجهی از تقاضای بازار با ارزهای روپیه، روبل، یوان، لیر، درهم، یورو و... تامین می‌شد و در نتیجه بخش کمتری از تقاضای بازار متوجه دلار بود. اما در سال 96 که اکثر تامین ارزها به نرخ مبادله‌یی حذف شده، وارد‌کنندگان و خریداران ارز ترجیح می‌دهند که به جای سایر ارزها از جمله روپیه، روبل، درهم، یوان و... دلار خریداری کنند و این موضوع تقاضا برای دلار را افزایش داده است. زیرا هر روز تمام ارزها و حتی طلا به نرخ دلار نرخ‌گذاری می‌شود و خریدار و واردکننده ترجیح می‌دهد که دلار نگهداری کند یا در هر کشوری که قصد خرید دارد، پول را با دلار پرداخت کند یا تبدیل به ارزهای دیگر کرده و سپس خرید خود را انجام دهد و همه این موارد، عملا تقاضا و نوسان و رشد نرخ دلار را تشدید کرده است.
از این رو شاید شبکه بانکی و فعالان ارز بتوانند با استفاده از تجربه قبلی خود در دوران تحریم و تامین ارز مبادله‌یی، راهکاری دیگر برای استفاده از ذخایر ارزی ایران ارائه دهند و تقاضا برای دلار را کاهش دهند. این کار چه از طریق تشویق واردکننده با نرخ‌های تشویقی انجام شود و چه از طریق الزام به ثبت سفارش با ارزهای غیردلاری صورت گیرد، می‌تواند تقاضا برای دلار را کاهش دهد. به خصوص اگر مواضع ترامپ و کنگره امریکا، باعث نوسانات ارزی بیشتر شود، لازم است که به نوعی از تجربه سال‌های قبل در ایجاد ثبات ارزی در بازار استفاده کنند و البته در هر شرایطی باید متناسب با نرخ تورم، اجازه رشد نرخ ارز داده شود تا تخلیه یک‌باره و شدید آن مشکل‌ساز نشود بلکه به تدریج باید شاهد رشد نرخ‌ها متناسب با تورم باشیم تا واردات و صادرات نیز تنظیم شود.
