کلنگ بر اندام خاطرات
ریحانه جاویدی
هنوز یک ماه از اظهارات رضا علیزاده، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گیلان درباره ضرورت حفظ بافت تاریخی شهر رشت نگذشته است که بار دیگر صحبت‌هایی از آماده‌سازی مقدمات برای تخریب یک خانه در بافت تاریخی این شهر به گوش می‌رسد؛ خانه‌یی که نزدیک به 100 سال قدمت داشته و به دوران پهلوی اول می‌رسد.
خانه نبی‌زاده که آن را به عنوان لوکیشن فیلم «در دنیای تو ساعت چند است» می‌شناسند، هر روز به تخریب نزدیک‌تر می‌شود، حال آنکه این بنا به دلایلی هنوز در فهرست میراث ملی به ثبت نرسیده و کارشناسان اداره میراث فرهنگی در بازدید از این خانه اعلام کردند به اندازه کافی گچبری ندارد و واجد ارزش نیست.
دوستداران میراث فرهنگی این استان نگرانی آن را دارند که این خانه هم به سرنوشت چند خانه دیگری که درچند سال اخیر در این محله تخریب شد، دچار شود چرا که در سال گذشته چندین بنای تاریخی مهم ازجمله سرای میخچی، خانه شبان، خانه پدری هوشنگ ابتهاج و چندین مورد دیگر یا تخریب شدند یا در آستانه تخریب قرار گرفتند.
آرش خارابی، معمار و کارشناس حوزه میراث فرهنگی درباره این خبر به «تعادل» می‌گوید: «این خانه در کنار ارزش‌های معماری و تاریخی مستقل، به دلیل قرارگیری در بافت تاریخی محله ساغریسازان، جزیی از هویت هسته تاریخی رشت محسوب می‌شود اما متاسفانه خبر رسیده که مجوزهای تخریب این بنا از طرف شهرداری رشت در حال صدور است و حال، تنها امید است با حضور موثر سازمان میراث فرهنگی و ثبت خانه تاریخی نبی‌زاده، این خانه نیز به سرنوشت خانه دکتر کاشانی، خانه جاوید، خانه ژنی، خانه شبان و سایر خانه‌های مشابه رشت دچار نشود.
او افزود: خانه نبی‌زاده در مرکز بافت تاریخی رشت در محله ساغریسازان قرار دارد. این خانه متعلق به اوایل دوره پهلوی اول و از نظر سبک معماری، مشابه بناهایی چون شهرداری رشت، دبیرستان شاهپور و کاخ دادگستری انزلی است. سبک معماری این خانه، معرف نمونه‌یی از خانه‌های باهویت و تاریخی رشت است.
معماری جالب توجه و وضعیت کالبدی مطلوب دلیل انتخاب این خانه به عنوان لوکیشن اصلی فیلم «در دنیای تو ساعت چند است» با بازی لیلا حاتمی و علی مصفا در سال 1392 نیز شده است.»
گچ‌بری‌های خانه برای ثبت ملی کافی نبود
یکی از فعالان میراث فرهنگی شهر رشت هم درباره جزئیات پرونده تخریب این خانه تاریخی به «تعادل» می‌گوید: « چند سال پیش بود که خانه دکتر توکلی را با 80 سال قدمت، کوبیدند و جایش یک آپارتمان پنج طبقه ساختند، بعد از آن خانه ویشکایی را هم خراب کردند.
حالا از خانه‌های قدیمی محله ساغریسازان رشت، چند خانه مانده که یکی از آنها خانه نبی‌زاده است. خانه‌یی که نزدیک به 100سال قدمت دارد اما یکی از ورثه مرحوم نبی‌زاده به دنبال گرفتن مجوز تخریب بوده تا خاطرات بافت تاریخی رشت یکی پس ازدیگری پاک شود. قیمتی که روی این خانه گذاشته شده حدود یک‌میلیارد و 600میلیون تومان است که با تامین شدن این مبلغ می‌توان خانه را از تخریب نجات داد.»
این فعال میراث فرهنگی که تاکنون تلاش‌های بسیاری برای حفظ این خانه تاریخی کرده است، افزود: « اگرچه تاکنون چندین بار کارشناسان میراث فرهنگی از خانه نبی‌زاده بازدید کرده‌اند اما این بنا به دلیل ناراضی بودن یکی از وراث در فهرست میراث ملی ثبت نشده است و سایر ورثه هم به دلیل مناسبات خانوادگی تلاشی برای ثبت ملی نکرده‌اند.
نکته قابل تامل اما این است که کارشناسان میراث فرهنگی پس از بازدید از بنا اعلام کردند چون خانه به اندازه کافی گچبری ندارد، واجد ارزش ثبت نیست. در حالی که عکس‌هایی از خانه برای سیدمحمد بهشتی، رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی ارسال شده و طبق اظهارنظر او، بنا واجد ارزش ثبت اعلام شد. با این حال هنوز هم در فهرست میراث ملی قرار نگرفته است که همین امر هم نگرانی‌ها را بیشتر می‌کند.»
او درباره کاربری پیشنهادی برای این بنا می‌گوید: «تاکنون طرح‌های زیادی برای بهره‌برداری از این خانه اعلام شده است از جمله اینکه محل قرار گرفتن خانه نبی‌زاده در ابتدای مسیر گردشگری است که قرار است تا روستای امام املش ادامه داشته باشد. بنابراین می‌توان به این بنا کاربری اقامتی بخشید.
ضمن اینکه یکی از ورثه مرحوم نبی‌زاده طرحی برای راه‌اندازی اقامتگاه بوم‌گردی در این بنا به اداره کل میراث فرهنگی استان ارائه کرد که شامل رستوران سنتی با هدف کارآفرینی برای زنان بی‌سرپرست و بدسرپرست بود اما باز هم به دلیل مساله ورثه‌یی بودن این خانه طرح‌ها از سوی اداره کل میراث رد شد.»
معاون میراث فرهنگی در جریان جزئیات نیست
ولی جهانی، معاون میراث فرهنگی اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گیلان، با بیان اینکه در جریان جزئیات پرونده این خانه نیست به «تعادل» می‌گوید: « تاکنون شهرداری برای این خانه استعلامی از میراث فرهنگی نگرفته است اما با توجه به اینکه بافت تاریخی شهر ثبت ملی شده است، امکان تخریب بنای تاریخی نبی‌زاده وجود ندارد. در حال حاضر تعامل خوبی میان میراث فرهنگی شهرداری رشت برقرار است و افتاق نظر بر حفظ بافت تاریخی وجود دارد.
ضوابط بافت تاریخی در ماه گذشته به شهرداری، شورای شهر و استانداری ابلاغ شده و بدون رضایت میراث فرهنگی امکان ندارد خانه‌یی تخریب شود.»
جهانی درباره اینکه چرا تاکنون این خانه با داشتن 100سال قدمت در فهرست میراث ملی کشور به ثبت نرسیده است، افزود: «رضایت مالک شرط اول برای ثبت ملی است. با توجه به اینکه خانه نبی‌زاده یک مالک مشخص ندارد و ورثه‌یی محسوب می‌شود لذا باید تمام وراث مایل به سمت ملی بنا باشند یا اینکه بنا از نفایس به شمار رود که میراث فرهنگی بتواند بدون رضایت مالک آن را ثبت کند. خانه نبی‌زاده تنها بنایی نیست که چنین وضعیتی دارد، تاکنون 60 بنای تاریخی در بافت تاریخی رشت شناسایی شده که ثبت ملی نشدند و اعتبار اداره کل میراث استان هم جوابگوی حجم پرونده‌ها نیست با این حال امسال مرمت 55 اثر تاریخی در کل استان گیلان انجام شد.»
