سهم زنان از گرمخانه‌های شهرداری تهران؛ تنها یک مرکز
ریحانه جاویدی
19مددسرا برای خدمات دهی به کارتن‌خواب‌ها در تهران فعال است که از این تعداد تنها یک مورد به زنان تعلق دارد، با این وجود قائم‌مقام معاونت حمایت‌های اجتماعی سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران، یک گرمخانه زنان را کافی می‌داند و معتقد است نیازی به تعداد بیشتر نیست.
اما این 19 مددسرا در مقایسه با آمار حدود 20هزار کارتن‌خواب در تهران نیز، تعدادی ناچیز است؛ آن هم مددسراهایی که بیشترشان در حاشیه شهر قرار دارند. طبق آمار رسمی، تعداد کارتن‌خواب زن در تهران نیز حدود سه هزار نفر است و برخی خبر از آمار 5هزار نفری می‌دهند.
تصویر افراد کارتن‌خواب که تنها سرمایه زندگیشان کارتنی است که شب را روی آن به صبح می‌رسانند، از تصاویری است که با جریان زندگی شهری آنقدر عجین شده که دیگر تلخی خود را هم از دست داده، اما تماشای این افراد در زیر پل‌های خیابان‌ها و گوشه پیاده‌روها و خرابه‌ها، هر چقدر هم که به چشم نیاید، به هر اندازه هم که عادی شده باشد، در ذات خود تلخ است. سرمای هوا هم مزید بر علت می‌شود تا کمک به این افراد از دغدغه‌های برخی از مردم باشد.
نام گرمخانه‌ها یا مددسراهای شهرداری در سال‌های اخیر، به گوش بسیاری از مردم آشنا شده و در روزهای پر باران سال، آدرسشان در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود تا برسد دست افرادی که به سقفی بالای سر و وعده غذایی گرم نیاز دارند. نخستین‌بار در سال1383، دو مددسرا در دو پارک پرمخاطره هرندی و المهدی در مناطق 12 و 9 شهرداری تهران، راه‌اندازی شد.
مددسراهایی که تنها چادری بود برای اسکان کمتر از 10 نفر اما تعداد این گرمخانه‌ها اکنون به 19 مورد رسیده که از میان این تعداد 9 مورد مددسرای اضطراری و تنها یک مورد مددسرای ویژه زنان است. اگرچه مسوولان سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران، تعداد گرمخانه‌ها و پراکندگی جغرافیایی آنها را مناسب دانسته و معتقدند هدف برنامه 5ساله دوم شهرداری که رسیدن به زیرساخت برای 2هزار نفر تا سال 1397 بود، محقق شده است اما روز گذشته فریده اولاد قباد، نماینده مردم تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس در مجلس شورای اسلامی، اسکان افراد بی‌خانمان در گرمخانه‌ها را همچون مسکن دانست و بیان کرد شهرداری و سازمان بهزیستی باید برای این افراد کار بنیادین انجام دهند.
او افزود: «نهادهای ذی‌ربط علاوه بر بهزیستی، نیروی انتظامی و شهرداری همه باید دست به دست هم دهند و این افراد را ساماندهی کنند چراکه اگر تنها این افراد را جمع‌آوری کنیم و چند روز در گرمخانه‌ها اسکان دهیم، یک کار مقطعی انجام داده‌ایم و بعد از مدتی دوباره این افراد در شهر رها می‌شوند از این رو ساماندهی آنها ضروری است.»
با این وجود حسن غلامی، قائم‌مقام معاونت حمایت‌های اجتماعی سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران، معتقد است گرمخانه‌ها برای حفظ جان این افراد ضروری است. او به تعادل می‌گوید: «برنامه خدمات‌رسانی به بی‌خانمان‌ها در مددسراها از برنامه‌های مهم سازمان خدمات اجتماعی شهرداری در راستای کاهش آسیب‌های اجتماعی است که هر سال هم جدی‌تر می‌شود. بر اساس برنامه 5ساله دوم شهرداری تهران در حوزه اجتماعی، باید تا پایان سال پنجم که برابر با سال 1397 است به زیرساخت خدمات رسانی برای دو هزار نفر می‌رسیدیم که این امر در شرایط فعلی محقق شده است.»
او درباره پراکندگی جغرافیایی مددسراهای شهرداری افزود: «دو نوع گرماخانه دایمی و اضطراری در مناطق 22 گانه شهر تهران فعال هستند. در برخی مناطق مددسراها دایمی بوده و در تمام روزهای سال آماده خدمت رسانی هستند و اما برخی مناطق هم مددسرای اضطراری دارند که از آبان ماه و زمانی که سرمای هوا بیش از حد باشد، فعال شده و خدمات می‌دهند.»
یک گرمخانه برای زنان
از میان گرمخانه‌های موجود در تهران، تنها یک مرکز به زنان اختصاص داشته که ظرفیت اسکان 100 نفر را دارد با این وجود غلامی معتقد است این یک گرمخانه پاسخگوی زنان بوده و نیازی به تعداد بیشتر نیست. او درباره این موضوع بیان کرد: «یک گرمخانه‌یی که به زنان بی‌خانمان اختصاص داده شده پاسخگوی نیازهای آنهاست چرا که رفتار مددجویان زن با مردان تفاوت دارد. دربسیاری از موارد زنان خودشان برای دریافت خدمات به مدسراها مراجعه می‌کنند و کمتر دیده می‌شود که یک زن شب را بدئن سرپناه سپری کند، بنابراین بطور نسبی آماری از اینکه چه تعداد زن در گرمخانه اقامت می‌کنند موجود است حال آنکه بحث برای مردان متفاوت‌تر است، چرا که آنها را باید برای مراجعه به گرمخانه قانع کرد.»
غلامی درباره نحوه انتقال افراد به مددسراهای افزود: «85 درصد افراد موقعیت مددسراها را شناسایی کرده و خودشان مراجعه می‌کنند اما کمتر از 15 درصد هم هستند که باید به وسیله فوریت‌های خدمات اجتماعی شناسایی و به مراکز منتقل شوند.»
معتادان به مراکز ماده 16 منتقل می‌شوند
در حالی که فریده اولادقباد، در بخشی از اظهارات روز گذشته خود درباره تفکیک کارتن‌‌خواب‌های معتاد از افراد سالم هم توضیحاتی داده و گفته بود بی‌خانمان‌های معتاد باید به مراکز ترک اعتیاد منتقل شوند، غلامی معتقد است سال‌هاست که اساس برنامه مددسراها بر همین رویه قرار دارد. او بیان کرد: »مددسراهای شهرداری تنها مراکزی نیستند که به بی‌خانمان‌ها خدمات ارائه می‌کنند، بلکه در کنار این گرمخانه‌ها، مراکزی هم تحت پوشش سازمان بهزیستی کشور و سازمان‌های مردم نهاد وجود دارد که اقدام به خدمات رسانی به بی‌خانمان‌ها می‌کنند. از طرف دیگر افرادی که به گرمخانه‌ها منتقل شده و اعتیاد داشته باشد یا معتاد متجاهر باشند، به وسیله نیروی انتظامی به مراکز ماده 16 که تحت پوشش بهزیستی است منتقل می‌شوند و در کنار اسکان، بحث تفکیک معتادان همواره مد نظر بوده است.»
گرمخانه‌های سیار برای حفظ جان از مرگومیر
قائم‌مقام معاونت حمایت‌های اجتماعی سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران، با تاکید بر اینکه از نظر ظرفیت مراکز کمبودی وجود ندارد، افزود: «یکی از تدابیری که برای بی‌خانمان‌ها به ویژه در شب‌های بسیار سرد اندیشیده شده، آماده‌سازی اتوبوس‌هایی با عنوان گرمخانه سیار است چرا که بسیاری از این افراد به ویژه آن دسته که معتاد بوده و باید مواد مصرف کنند، تمایلی به مراجعه به گرمخانه ندارند اما آنچه مطرح است حفظ جان این افراد و جلوگیری از مرگومیر بر اثر سرماست به همین دلیل اتوبوس‌های سیار به امکانات گرمایشی مجهز شده و در مناطقی که اجتماع کارتن خواب‌هاست سرکشی کرده و خدمات رسانی می‌کند. سال گذشته 50 گرمخانه سیار به بی‌خانمان‌ها خدمات‌رسانی کرد که این رویه برای امسال هم برقرار خواهد بود.»
او درباره بودجه اختصاص داده شده به طرح اسکان بی‌خانمان‌ها گفت: «در بحث خدمات اجتماعی اگر فقط متکی بر بودجه دولت بود، هیچ اقدامی صورت نمی‌گیرد، به همین دلیل هم در سال‌های اخیر تلاش سازمان خدمات اجتماعی بر این بوده است که سازمان‌های مردم نهاد را فعال کرده و از توان و ظرفیت آنها استفاده کند. تاکنون تعامل خوبی از این جهت برقرار بوده و تاکنون 15 سازمان مردم نهاد در بخش‌های مختلف از جمله کمک به بی‌خانمان‌ها به سازمان کمک می‌کنند.»
