رقابت فاکتورهای سیاسی و فنی در میدان کیش
گروه انرژی حمید مظفر
در مردادماه سال جاری خبری مبنی بر امضای توافقنامه سه‌جانبه میان شرکت هلدینگ سرمایه‌گذاری غدیر، زاروبژنفت روسیه و یونیت‌اینترنشنال ترکیه در پایتخت روسیه منتشر شد. توافقنامه‌یی که هدف اصلی آن حضور در توسعه میدان گازی کیش و میدان‌های نفتی سپهر، جفیر و فاز سوم میدان دارخوین است. پس از امضای این توافقنامه، عبدالرضا حسین‌نژاد اعلام کرد که هنوز مبلغی در این توافق اولیه مشخص نشده است، اما تارنمای شرکت یونیت‌اینترنشنال ترکیه در تشریح جزئیات این قرارداد اعلام کرد که ارزش این توافقنامه در مجموع به 7میلیارد دلار می‌رسد و هر سه شرکت سهمی برابر در تامین این مبلغ خواهند داشت.
براساس متن خبری که یونیت‌اینترنشنال منتشر کرد، مجموع ذخایر 3میدان نفتی یاد شده در این توافقنامه به 100میلیارد بشکه می‌رسد که با بهره‌برداری از آنها امکان تولید روزانه 100هزار بشکه نفت خام به وجود خواهد آمد. همچنین میدان گازی کیش ظرفیت تولید سالانه 75میلیارد مترمکعب گاز طبیعی در سال را خواهد داشت.
برآورد کنسرسیوم ایرانی-ترک-روس از تولید گاز از میدان کیش، معادل 1.5برابر واردات سالانه ترکیه از گاز طبیعی است و به گفته مقامات یونیت‌اینترنشنال تا 150سال پاسخگوی تقاضای گازی ترکیه خواهد بود.
کنسرسیومی متوسط به دنبال میدان‌های بزرگ
شرکت یونیت‌اینترنشنال تقریبا معرف حضور تمام فعالان عرصه انرژی ایران است. توافقنامه 4میلیارد و 200میلیون دلاری این شرکت با شرکت تولید نیروی برق حرارتی یکی از حاشیه‌سازترین توافقنامه‌های پسابرجامی ایران بود. در این توافقنامه قرار بود که این شرکت ترک، 7نیروگاه گازی سیکل ترکیبی با مجموع ظرفیت 6هزار مگاوات در نقاط مختلف ایران احداث کند. توافقنامه‌یی که با گذشت حدود یک سال و نیم از امضای آن هنوز خبری از اجرایی شدن آن به گوش نمی‌رسد. حال یونیت‌اینترنشنال تصمیم گرفته تا به بخش نفت و گاز ایران نیز ورود کند و این‌بار نیز همچون توافقنامه با وزارت نیرو، لقمه بزرگی همچون میدان گازی کیش در کنار 3میدان نفتی را انتخاب کرده است. در حالی که این شرکت سابقه فعالیت قابل ذکری در بخش بالادستی نفت و گاز ندارد.
در کنار این شرکت نام زاروبژنفت روسیه به چشم می‌خورد. شرکت روسی گمنامی که نخستین‌بار نام آن در ایران با امضای تفاهمنامه مطالعه روی دو میدان نفتی پایدار غرب و آبان به گوش رسید. زاروبژنفت در سال 1967 و با تصمیم وزارت نفت اتحاد سابق جماهیر شوروی تاسیس شد.
هدف از تاسیس این شرکت فراهم آوردن کمک به کشورهای دوست و هم‌پیمان شوروی سابق در زمینه مسائل نفتی صنعت نفت و دیگر بخش‌های پایه‌یی اقتصاد بود. مهم‌ترین فعالیت این شرکت در توسعه نفت و گاز ویتنام بود. تا جایی‌که در سال 1981 دولت‌های ویتنام و شوروی سابق تصمیم گرفتند تا شرکت مشترکی به نام «ویت‌ساوپترو»Vietsovpetro تشکیل بدهند که با گذشت بیش از سه دهه یکی از برجسته‌ترین فعالیت‌های زاروبژنفت به حساب می‌آید.
همکاری با رژیم بعث عراق در زمان صدام و نیز رژیم بعث سوریه در کنار حضور در هند، یمن، کویت، لیبی، آنگولا و کوبا بخش دیگری از مهم‌ترین فعالیت‌های بین‌المللی این شرکت به حساب می‌آید. اما از سال 2007 و با دوپینگ‌های دولتی کرملین، فصل تازه‌یی از حضور بین‌المللی این شرکت آغاز شد و زاروبژنفت به‌طور قابل توجهی مرزهای فعالیت‌های خود را گسترش داد و با احداث پروژه‌های تولید و پالایشگاهی در منطقه بالکان، امریکای‌لاتین، شمال روسیه و تقویت بیش از پیش جایگاه خود در ویتنام یاد روزهای خوب خود در حکومت شوروی سابق را زنده کرده است.
هلدینگ سرمایه‌گذاری غدیر (وابسته به بانک صادرات) نیز یکی از شرکت‌های ایرانی است که صلاحیت آن توسط وزارت نفت برای فعالیت‌های اکتشاف و تولید به تایید رسیده است. اکنون این کنسرسیوم که شاید با ارفاق بتوان آن را در کلاس متوسط بین‌المللی برای فعالیت در بخش بالادستی نفت وگاز قرار داد، عزم خود را جزم کرده است تا سند توسعه بزرگ‌ترین میدان گازی ایران پس از پارس جنوبی و 3میدان نفتی را به نام خود بزند.
میدان گازی کیش در حال حاضر متقاضیان سرشناسی همچون رویال‌داچ‌شل و انی ایتالیایی را دارد و در واقع این کنسرسیوم 3ملیتی باید ثابت کنند که طرح آنها برای توسعه این میدان بهتر از رقبای اروپایی‌شان است.
پیشنهادهای محافظه‌کارانه و پرهزینه روس‌ها
به نظر می‌رسد که بخش قابل توجهی از تدوین طرح پیشنهادی توسعه میدان گازی کیش را شرکت زاروبژنفت روسیه به عهده خواهد گرفت. این شرکت در شهریورماه سال جاری و پس از گذشت بیش از یک‌‌سال از امضای تفاهمنامه مطالعه روی میدان‌های پایدار غرب و آبان در نشستی با نمایندگان معاونت توسعه و مهندسی شرکت ملی نفت راهکارهای افزایش ضریب بازیافت نفت از این دو میدان را تشریح کرد.
اما گویا نه تنها برنامه‌های زاروبژنفت بلکه شرکت‌های اسم و رسم‌دارتر روس هم از نظر مقامات شرکت ملی نفت چندان دندان‌گیر نبوده است. به نحوی که روز گذشته صالح هندی مدیر بخش اکتشافات شرکت ملی نفت ایران از ارسال نامه‌یی انتقادآمیز از سوی زنگنه به نواک و شرکت‌های روسی خبر داد.
به گزارش «تعادل» و به نقل از تسنیم، هندی در این باره اعلام کرد: «در مورد پیشنهادات دریافت شده و مذاکرات اخیر متاسفانه باید خاطرنشان کرد که شاخص‌های کلیدی پیشنهادات ارائه شده توسط شرکت‌های روس بیش از حد محافظه‌کارانه نه چندان اقتصادی و بسیار پرهزینه هستند. در همین راستا وزیر نفت ایران به وزیر انرژی روسیه و شرکت‌های روسی در مورد این مسائل اطلاع داده و یک گزارش مقایسه‌یی نیز ارائه شده است که مقامات و شرکت‌های روس را متقاعد کرده که باید پیشنهادات خود را بهبود ببخشند.»
برگ برنده کنسرسیوم چیست؟
نگاهی به سوابق و توانایی‌های 3 ضلع کنسرسیوم مورد اشاره نشان می‌دهد که آنها روی کاغذ یارای رقابت با شرکتی مانند شل و انی در میدان گازی کیش و دارخوین را ندارند. البته مدیرعامل هلدینگ سرمایه‌گذاری غدیر اعلام کرده است که برای ارزیابی بهتر این طرح‌ها روی شرکت مشاوره‌یی فرانسوی «بیسیپ فرنلب»(BeicipFranlab) حساب باز کرده‌اند اما حضور این مشاور فرانسوی نیز وزن فنی کنسرسیوم را چندان تغییر نمی‌دهد.
اما شاید فاکتورهای غیراقتصادی بتواند به این کنسرسیوم کمک کند تا به خواسته‌های خود برسند. در این رابطه اولگو اوکوموش، تحلیل‌گر بازار نفت در یادداشتی که در پایگاه خبری المانیتور منتشر شده است، عنوان می‌کند که فعل و انفعالات روی داده در اقلیم کردستان عراق می‌تواند تبدیل به برگ برنده این کنسرسیوم شود.
وی معتقد است، پیشامدهای به وجود آمده بین اربیل و بغداد، جان تازه‌یی به غول‌های نفتی بازار ازجمله شرکت‌های روسی داده است که از ژانویه 2014 به این سو تحت فشار قیمت‌های پایین نفت خام در بازارهای بین‌المللی هستند. اما تنش‌های به وجود آمده در اقلیم به خصوص تصرف میدان‌های نفتی کرکوک به دست نیروهای حکومت مرکزی عراق منجر به افزایش قیمتی شده که مطلوب این دسته از شرکت‌هاست. از سوی دیگر این تحلیل‌گر ترک معتقد است ترکیه نخستین کشوری خواهد بود که برای جبران این خلأ به وجود آمده به سراغ دیگر منابع نفتی در همسایگی خود خصوصا میدان‌های نفتی ایران خواهد رفت.
در چنین شرایطی است که کنسرسیوم متشکل از 3شرکت ایرانی، ترک و روس و بلندپروازی‌های نفتی و گازی آنها اهمیت ویژه‌یی پیدا می‌کند. البته اوکوموش معتقد است که صرف امضای چنین تفاهمنامه‌یی از سوی یک شرکت ترک، حرکتی شجاعانه محسوب می‌شود. چراکه درحال حاضر با توجه به تحریم‌های ایالات متحده و پرونده رضا ضراب، روابط انرژی ایران و ترکیه همین حالا نیز پیچیده محسوب می‌شود. درحال حاضر وزیر سابق اقتصاد ترکیه و مقامات اجرایی سابق هالک‌بانک ترکیه از سوی امریکا متهم به دخالت و کمک به ایران برای دور زدن تحریم‌های نفتی پیشین هستند.
این تحلیل‌گر، دیدارها و تفاهمنامه‌های اخیر مقامات ایرانی و ترک را نیز در راستای تکمیل همین پازل می‌داند و می‌نویسد:«در یک ماه اخیر قدم‌های محکمی در راستای تقویت معاملات نفتی برداشته شده است. در تاریخ 4 اکتبر(12مهر) و در جریان بازدید رییس‌جمهور ترکیه از تهران، رجب طیب اردوغان و حسن روحانی بر رسیدن حجم تجارت کشور به 30میلیارد دلار تاکید کردند.
آنها همچنین در رابطه با مسائل مهمی همچون باز نگه داشتن 24ساعته پایانه‌های مرزی دو کشور، تقویت همکاری‌های بانکی و استفاده از ارزهای داخلی در معاملات دو طرفه نیز گفت‌وگو کردند. این مسائل در راستای کمک به صادرات بدون توقف نفت خام به وسیله تانکرهای ایرانی است اما از سوی دیگر ترک‌ها علاقه‌مند به واردات بیشتر گاز طبیعی از ایران نیز هستند.»
اولگو اوکوموش، سفر جهانگیری به ترکیه برای شرکت در اجلاس دی-8 را نیز در همین راستا می‌داند و توضیح می‌دهد:«دو هفته پس از بازدید اردوغان از تهران، اسحاق جهانگیری معاون اول رییس‌جمهور ایران برای شرکت در نشست کشورهای درحال توسعه اسلامی به آنکارا سفر کرد. در این سفر ولی‌الله سیف، رییس بانک مرکزی ایران با مورات جتینکایا همتای ترک خود دیدار کرد و قرارداد سوآپ ریال و لیر را به امضا رساندند. قراردادی که به ایران و ترکیه اجازه استفاده از ارز داخلی در معاملات دو طرفه را می‌دهد و دو کشور را از نوسانات تغییرات نرخ ارز مصون نگه می‌دارد.»
اوکوموش به روابط استراتژیک ایران و روسیه و ترجمان آن در قراردادهای نفتی نیز پرداخته و در این زمینه به قرارداد نفت در برابر کالا و تفاهمنامه سوآپ ریال و روبل بین بانک‌های مرکزی دو کشور برای سوآپ ارز اشاره می‌کند. این تحلیل‌گر همچنین به دیدار اخیر فریدون حسن‌وند، رییس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی ایران و پاول زاوالنی، رییس کمیته انرژی مجلس دومای روسیه اشاره می‌کند. دیداری که منجر به تشکیل کارگروه مشترکی با هدف تقویت روابط دو طرفه در بخش انرژی شد. مضاف بر این‌ها ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه چند روز دیگر به تهران خواهد آمد تا در نشستی 3جانبه با حسن روحانی و الهام علی‌اف، رییس‌جمهور آذربایجان شرکت کند. سفری که انتظار می‌رود منجر به شتاب قابل توجهی در مذاکرات شرکت‌های نفتی ایران و روسیه شود و تفاهمنامه‌های امضا شده را به صورت قابل توجهی به قرارداد شدن نزدیک کند.
بنابراین از آنجا که به نظر می‌رسد، تنش‌های اربیل و بغداد بر سر منابع نفتی موجود در کرکوک کماکان ادامه داشته و رشد پیدا کند، این مساله راه افزایش صادرات نفت خام ایران را هموار خواهد کرد. این مساله در کنار سوآپ ارز، قرارداد نفت در برابر کالا و سایر همکاری‌های بانکی میان ایران و ترکیه، نشانه‌هایی از تلاش ایران برای مقابله با تحریم‌های احتمالی ایالات متحده است.
بنابراین با توجه به این فاکتورها و نیز نگرانی‌هایی که ممکن است پس از اقدامات اخیر دولت امریکا علیه ایران در در دل شل و انی ایجاد شده باشد، می‌توان گفت کنسرسیوم متشکل از هلدینگ غدیر، یونیت اینترنشنال ترکیه و زاروبژنفت روسیه شانس قابل توجهی برای به دست آوردن میدان گازی کیش و میدان‌های نفتی دارخوین، سپهر و جفیر دارند.
