جمعه مرگبار پالایشگاه تهران
دیروز ظهر یکی از مصدومان حادثه پالایشگاه که در بیمارستان بستری بود، جان خود را از دست داد
گروه انرژی
جمعه 5 آبان برای کسانی که در محوطه پالایشگاه تهران حضور داشتند، روزی سیاه شد. روزی که بار دیگر حریق از کارکنان نفتی قربانی گرفت. داستانی که همیشه تکرار شده و کابوس شاغلان در این صنعت را شدیدتر می‌کند. آن طور که تاکنون مشخص شده است، کشته‌شدگان و مجروحان این حادثه همگی نیروهای پیمانی شرکت پالایش نفت تهران بوده‌اند، پالایشگاهی که در مالکیت بخش خصوصی قرار داشته و سال آینده 50 سال از تاسیسش می‌گذرد.
10کشته و زخمی، تازه‌ترین آمار تلفات جانی حریق در پالایشگاه تهران در ساعت 4عصر 5 آبان 1396 است. طبق گزارش‌ها فاصله میان مشاهده حریق و اطفای آن به قدری کوتاه بوده که در بین مطلع شدن آتش‌نشانی تا پیش از رسیدن آنها آتش مهار می‌شود اما همین فاصله کافی بود تا جان شریف سیدکاظم امیری، علی‌نعمت کوخایی، افشار میرزایی، محمدسجاد دارابی، محسن دارابی و پوریا دارابی از دست برود.
این 6 نفر در کنار چند نفر دیگر که حالا روی تخت‌های بیمارستان چمران وابسته به نیروهای مسلح بستری شده‌اند، طبق گزارش‌ها بالای برج تقطیر پالایشگاه تهران که درحال تعمیر بوده، ایستاده بودند.
از دردناک‌ترین مسائل این حریق مربوط به یکی از افرادی است که برای اینکه طعمه حریق نشود خود را از بالای برج به پایین پرتاب کرد، در ابتدا گزارش‌ها از وخامت حال او خبر می‌دادند و در نهایت طبق گزارش خبرنگار«تعادل» از بیمارستان چمران این فرد که جواد نوروزی نام داشت، ظهر روز شنبه در بیمارستان جان خود را از دست داده و شمار قربانیان این حادثه را به 7نفر رساند.
طبق یکی از اخباری که پیش از این روی وب‌سایت پالایشگاه تهران قرار گرفته است، این واحد از تاریخ 16مرداد ماه به مدت 25روز در دوره اورهال و تعمیرات اساسی قرار داشته و روز پنجشنبه 11شهریور ماه این تعمیرات به پایان رسیده بود. اکنون مشخص نیست چرا با گذشت کمتر از 2ماه از آن زمان، واحد تقطیر پالایشگاه نفت تهران دوباره در دست تعمیر بوده است.
در متن یکی از اخباری که در وب‌سایت پالایشگاه تهران پیرامون تعمیرات اساسی نگاشته شده، آمده است: «تعمیرات اساسی نقش مهم و پیشگیرانه‌یی در جلوگیری از بروز حوادث ناخواسته در تجهیزات و حوادث احتمالی خواهد داشت و در طول تعمیرات اساسی به‌طور معمول اجزای واحدهای عملیاتی به ویژه نقاطی که تحت تنش بالا هستند مورد بازرسی دقیق‌تری قرار می‌گیرند و در صورتی که معایبی وجود داشته باشد با تمهیدات مورد نظر تعمیر یا تعویض انجام می‌شود.»
همچنین در این خبر عنوان شده که واحد تقطیر پالایشگاه تهران که در شهریور 96 تعمیر شده پیش از آن در سال 91 تعمیرات اساسی شده بود و 5 سال وقفه در این بین وجود داشته است.
شرکت پالایش نفت تهران عامل حریق را «نشت مواد هیدروکربونی» معرفی کرده است و شبکه اطلاع‌رسانی نفت و انرژی که ارگان رسمی وزارت نفت به حساب می‌آید «نشت مواد اشتعال‌زا» در واحد آیزوماکس را عامل این حادثه عنوان کرده است.
به‌گزارش«تعادل» یکی از شاهدان عینی این حادثه که در زمان وقوع حادثه در محل حضور داشته به میزان گفته است:«متاسفانه تعداد زیادی از مجروحان و کشته‌شدگان در زمان حادثه بالای برج تقطیر بودند، حادثه سریع رخ داد و به این افراد اجازه عکس‌العمل نداد و سبب سوختگی کامل آنها شد».
وی در ادامه گفته است:«یکی از مجروحان برای نجات از سوختگی خود را به پایین برج پرت کرد که حال وی بسیار وخیم است. (تعادل- متاسفانه این فرد دیروز درگذشت) نکته قابل تامل این است که مجروحان این سانحه به بیمارستان چمران تهران که در میدان نوبنیاد واقع شده و فاصله بسیار زیادی با پالایشگاه تهران دارد، انتقال داده شده‌اند.»
داستان پر آب چشم خصوصی سازی
پالایشگاه تهران در سال 1391و با شبه و ابهامات فراوانی واگذار شد. رشد نجومی ارزش سهم پالایشگاه پس از عرضه اولیه در بورس از دید بسیاری مهم‌ترین شاهد برای «مفت»فروشی این پالایشگاه به حساب می‌آمد. از آن زمان مالکیت این پالایشگاه در دست بخش خصوصی و تحت نظارت شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی قرار داشت. بخشی از این سهام نیز در اختیار سهام عدالت قرار گرفت که در ادامه مشخص شد، مشکلاتی را به دنبال داشته است. داوود خانی، معاون سازمان خصوصی‌سازی در اسفند ماه سال 1393 به ایسنا گفت:«در سال‌های گذشته ما شاهد واگذاری بیشتر از تعهد دولت مانند شرکت‌های پالایشگاهی بوده‌ایم که 30تا 40درصد سهام این شرکت‌ها به سهام عدالت اختصاص یافته بود که هر دو این شرکت‌ها متضرر شده‌اند زیرا سهام عدالت نتواست همپای بقیه سهام‌داران حرکت کند و هم اینکه سهام عدالت در جایی قرار داشت که بقیه سهام از آن اطلاعی نداشتند مثل پالایشگاه نفت تهران که بخش زیادی از آن را به سهام عدالت اختصاص داده بودند که با تلاش‌های فراوان درحال حاضر سهام این پالایشگاه در اختیار دولت قرار گرفته است».
به هر حال پالایشگاه تهران تولید‌کننده بنزین موتور، نفت سفید، سوخت جت، گوگرد و چند محصول دیگر است و طبق صورت‌های مالی این شرکت مندرج در وب‌سایت بورس تهران در سال منتهی به 30 اسفند 1395 بیش از 13هزارمیلیارد تومان محصول به فروش رسانده است.
البته اسفند ماه سال 1395 محمود شکری، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی پالایشگاه تهران را «زیان‌ده» توصیف کرده بود. پیش و پس از این اظهارنظر نیز مسوولان وزارت نفت ایران بارها «عقب‌ماندگی» پالایشگاه‌های ایران از استانداردهای جهانی را معترف شده و از سرمایه‌گذاران خارجی دعوت کرده بودند تا برای بهبود این بخش به ایران کمک کنند.
جمعه 5 مهر ماه و زمانی که آتش 6 نفر از تکنسین‌ها و مهندسان مشغول انجام عملیات تعمیر در برج تقطیر پالایشگاه تهران را به کام خود فرو کشید 4روز از انتصاب لطف‌الله آهنگی به سمت مدیرعاملی این مجموعه می‌گذشت. پیش از او ناصر بابایی سمت‌دار این مسوولیت بود. آهنگی جمعه شب به رسانه‌ها گفت:«این حادثه در واحد عملیاتی آریزومات رخ داده است و این واحد در اختیار تعمیرات بوده است، که در اثر برداشتن مسدود‌کننده‌ها، نشت مواد نفتی رخ داده است.» لطف‌الله آهنگی قبل از منصوب شدن به سمت مدیرعاملی، رییس بخش تعمیرات پالایشگاه نفت تهران بوده است.
هر چند فصل مشترک تمام اظهارنظرها «نشت» مواد قابل اشتعال در فرآیند تعمیر بوده اما هیچ کس حتی وزیر نفت نیز در صحبت‌های خود به «علت» بروز این حادثه اشاره نکرده است. در پیامی که بیژن زنگنه، وزیر نفت برای تسلیت به خانواده داغدیدگان این حادثه ارسال کرده، آمده است:«لازم است مدیران و مسوولان ذی‌ربط ضمن رسیدگی به خانواده‌های داغدار هر چه سریع‌تر نسبت به بررسی علل بروز حادثه اقدام و تمهیدات لازم را برای جلوگیری از تکرار چنین حوادثی به عمل آورند.»
همچنین فاطمه ذوالقدر، عضو مجمع نمایندگان استان تهران در این خصوص به خانه ملت گفته است: «هم‌اکنون کمیته‌یی متشکل از نمایندگان استان تهران و اعضای شورای شهر تشکیل داده‌ایم تا از نزدیک محل پالایشگاه را مورد بازدید قرار داده و علل و جزییات حادثه را بررسی کنیم.» همچنین اسدالله قره‌خانی، سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی گفته است که گروهی از این کمیسیون برای بررسی و بازدید میدانی از پالایشگاه به منطقه اعزام می‌شود.
فریدون حسنوند، رییس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی نیز گفته است که 2ماه پیش گروهی از نمایندگان از شرکت پالایش نفت تهران بازدید کرده بودند. او با بیان اینکه گزارش کمیسیون انرژی از حادثه به علی لاریجانی، رییس مجلس شورای اسلامی ارسال می‌شود از جلسه اضطراری این کمیسیون با بیژن زنگنه، وزیر نفت در روز دوشنبه پیرامون آتش‌سوزی پالایشگاه تهران خبر داده است.
البته درحالی رقابت بین مسوولان بر سر اظهارنظر در زمینه واکاوی علت حادثه پالایشگاه درگرفته است که عملا پیش از این نیز چنین خطراتی بیخ گوش صنعت نفت ایران وجود داشت و علت آن تقریبا مشخص بود. باقر مرتضوی، مدیرکل HSE و پدافند غیرعامل وزارت نفت سال گذشته در گفت‌وگویی با روزنامه «تعادل» «نقص در اجرای رویه‌های عملیاتی» و «عدم نظارت موثر در لایه‌های سرپرستی مستقیم» را دو عامل اصلی بروز حوادث در صنعت نفت معرفی کرد.
او در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفته بود:«هر یک از تاسیسات و واحدها با توجه به ماهیت عملیات، موقعیت جغرافیایی، تجهیزات و امکانات فرآیندی و پشتیبانی موجود باید سناریوهای محتمل وقوع حادثه را پیش‌بینی و درخصوص هر سناریو ضمن تبیین نقش و وظایف تخصصی هر یک از واحدهای مسوول، اقدامات واکنشی، عملیاتی و کنترلی مرتبط در زمان وقوع حادثه و ایجاد وضعیت اضطراری را طرح‌ریزی و تدوین کند.» این بخش از اظهارات مرتضوی نشان می‌دهد که مسوولان پالایش نفت تهران در پیش‌بینی سناریوهای محتمل وقوع حادثه ضعف داشته و نتوانسته‌‌اند برای آن از قبل راهکاری در نظر بگیرند. اتفاقی که به کشته و زخمی شدن 10تن و داغدار شدن چندین خانواده منجر شد.
از سوی دیگر، خصوصی بودن شرکت پالایش نفت تهران نیز می‌تواند مزید بر علت بوده باشد. مدیرکل HSE وزارت نفت قبلا در مورد پتروشیمی‌های خصوصی شده، گفته بود:«با توجه به روند خصوصی‌سازی شرکت‌های پتروشیمی و عدم تصویب ضوابط و مقررات حاکمیتی رگولاتوری و نظارتی لازم در زمان واگذاری و خلأ قانونی موجود، شرکت‌های پتروشیمی واگذار شده به بخش غیردولتی خود را ملزم به تبعیت از ضوابط و الزامات ایمنی وزارت نفت و به تبع آن پاسخگویی در این حوزه نمی‌دانند» اظهاراتی که قطعا در مورد پالایشگاه‌های خصوصی شده نیز صدق می‌کند.
