انقراض سلطنت قاجار

80 نماینده از مجموع 85 نماینده مجلس شورای ملی به لایحه خلع رژیم قاجار رأی مثبت دادند و به این ترتیب سلسله سلطنتی 153 ساله قاجار در ایران منقرض شد. صبح این روز قصرهای سلطنتی متعلق به «احمد شاه» و خانواده‌اش، ازسوی نظامیان و به امر رضاخان محاصره و ارتباط تلفنی آنها قطع شد.

این رویداد تاریخی نتیجه عزم رضاخان پهلوی برای کسب قدرت مطلق در کشور بود. تا پیش از این، رضاخان با مسوولیت‌هایی چون فرمانده دیویزیون قزاق، سردار سپه و نخست‌وزیر از بیشترین اختیارات در کشور برخوردار بود ولی قبضه کامل قدرت نیازمند کنار نهادن احمد شاه و سلطنت او بود.

در همان هنگام که دولت فروغی در تهران در حال آماده کردن شرایط برای برگزاری جشن تاجگذاری رضاخان بود، احمد شاه قاجار در پاریس طی یک مصاحبه مطبوعاتی و صدور اعلامیه، عزل خود را از سلطنت، غیرقانونی خواند و آن را به زور اسلحه و قشون دانست. رضاخان سرانجام در 22 آذرماه 1304به سلطنت دایمی دست یافت و چهارم اردیبهشت سال بعد تاجگذاری کرد. پس از آن، محمدحسن میرزا ولیعهد راهی مرز شد و رضاخان پهلوی که از آن پس والاحضرت اقدس خوانده می‌شد به ریاست حکومت موقت معین شد. رضاخان پیش از این مقدمات تغییر رژیم در ایران را فراهم کرده بود. او به محض آنکه در سوم ‌آبان 1302 به مقام نخست‌وزیری رسید، احمد شاه را ناچار کرد مجدداً رهسپار اروپا شود. برادر احمدشاه به عنوان نایب‌السلطنه در تهران ماند و رضاخان او را نیز وادار کرد در امور دولت دخالت نکند. در چنین شرایطی قاجارها هیچگونه قدرتی در اختیار نداشتند و تمام قدرت حکومت در دست رضاخان بود.

در متن طرح قانونی انقراض قاجاریه آمده است:

«مجلس شورای ملی به نام سعادت ملت ایران انقراض سلسله قاجاریه را اعلام نموده و حکومت موقتی را در حدود قانون اساسی و قوانین موضوعه مملکتی به شخص رضاخان پهلوی واگذار می‌نماید. تعیین حکومت قطعی موکول به نظر مجلس موسسان است که برای تغییر مواد 36 و 37 و 38 و 40 متمم قانون اساسی تشکیل می‌شود.»

بعد از تصویب طرح انقراض قاجاریه در مجلس، رضاخان سردار سپه با عنوان جدید «والاحضرت اقدس» ریاست حکومت موقتی را تا تعیین تکلیف حکومت آینده ایران به دست گرفت.