تجربه ژاپن در تامین مسکن
در مورد سابقه تاریخی مشکل مسکن در کشور ژاپن شاید بتوان گفت که آغاز آن به حدود سال 1910 و جنگ جهانی اول بازمی‌گردد که در آن سال‌ها کارخانه‌ها بیشتر به فکر تامین نیازهای تسلیحاتی ارتش بودند. تامین این نیازها منجر به هجوم روستاییان و کارگران به شهرها شد و در نتیجه در مناطق شهری مشکل کمبود مسکن و فضای مسکونی به وجود آمد و بر اثر آن ساخت خانه‌های ردیفی برای گروه‌های کم‌درآمد رواج یافت که غالبا فاقد بهداشت و استانداردهای لازم بود.
در فاصله سال‌های 1910 تا 1920 نظام برنامه‌ریزی نوین شهری و ساختمانی بنیان گذاشته شد و برای نخستین‌بار آپارتمان‌های بلااستفاده از سیستم بتن مسطح توسط ارگان‌های دولتی ساخته شد و این سرآغازی بود در ایجاد تکنولوژی مسکن مدرن در سیاست‌گذاری در امر مسکن که به ساخت واحدهای مسکن برای خانوارهای با سطح درآمد متوسط انجامید که دارای مساحتی 70 تا 200 متر مربع بودند و ساخت آن را می‌توان سرآغاز راه یافتن سبک غربی در معماری مسکونی ژاپن محسوب کرد.
دوره نوسازی پس از جنگ 1954-1945
تخریب 2.1میلیون واحد مسکونی طی جنگ و وجود بسیاری از نیروهای خارجی ازجمله سربازان صلح پس از جنگ باعث تشدید کمبود مسکن شد، به‌گونه‌یی که بسیاری از مردم به دلیل این کمبود در کلبه‌ها و واحدهای مسکونی آسیب‌دیده از حملات هوایی زندگی می‌کردند در نتیجه نوسازی واحدهای مسکونی آسیب‌دیده بلافاصله پس از پایان جنگ آغاز شد. رشد سریع اقتصادی حاصل از تلاش‌های پس از جنگ دوم بین‌الملل باعث هجوم بسیاری از افراد از روستاها به شهرها شد و این امر سبب شد تا تعداد زیادی آپارتمان چوبی خصوصی ساخته شود. در این زمان سازمان مسکن ژاپن مسوولیت ساخت مجتمع‌های مسکونی را به‌عهده گرفت که باعث ایجاد آپارتمان‌هایی به سبک مدرن شد. به‌طور کلی نحوه تصرف مسکن در سال 1963 در این کشور به قرار زیر بوده است:
دومین دوره رشد سریع اقتصادی و تجربه مسکن
در این دوره که می‌توان آن را دومین دوره رشد سرمایه اقتصادی نامید، جمعیت شهرها افزایش یافت و این افزایش جمعیت قیمت زمین را تحت‌الشعاع قرار داد و منجر به گسترش ساخت مجموعه‌های مسکونی به تراکم بالا شد و بر اثر گرایش خانوارها به زندگی مجزا و باتوجه به گرانی قیمت زمین‌های مسکونی در داخل شهرها مناطق مسکونی در خارج از محدوده شهرها گسترش یافت. یکی از انواع واحدهای مسکونی در این زمان خانه‌هایی بودند که از تقسیم واحدهای بزرگ‌تر به چند واحد مستقل به وجود آمده بودند.
از سال 1975 به بعد با گسترش خانواده‌های هسته‌یی و افزایش گروه سنی بالای 65 سال مشکل مسکن به ویژه برای این گروه سنی افزایش یافت و نیز نیازهای مسکن مردم بیشتر به کیفی تبدیل شد. شاید این تغییر در نیازها بود که سبب شد در سال 1985، 1.5درصد از کل واحدهای مسکونی دارای استاندارد پایین‌تری از میزان حداقل باشند در یک جمع‌بندی به‌طور کلی می‌توان گفت در سال‌های بعد از جنگ عرضه واحدهای مسکونی جدید سیر صعودی داشته و در دهه هفتاد به بالاترین سطح خود رسیده است. در سال‌های اخیر نیز افزایش قیمت زمین باعث کاهش تقاضای مسکن شده است.
اما آنچه در این میان به غلبه دولت ژاپن بر معضل مسکن کمک فراوانی کرد، سیاست‌های بخش دولتی و خصوصی بود که در ادامه به بررسی آن خواهیم پرداخت.
مدیریت تامین مسکن
بعد از جنگ دوم جهانی برنامه تامین خانه‌های دولتی در بلندمدت تدوین گشت به‌گونه‌یی که می‌توان چنین گفت که دخالت مستقیم دولت در این زمان نه‌تنها در برطرف کردن کمبود مسکن موثر بود بلکه همزمان نقشی مهم در ترویج سیاست‌های ملی با هدف نوکردن شیوه‌های زندگی مردم ایفا کرده است در کنار این‌گونه سیاست‌گذاری، دولت ژاپن در 1951 قوانینی برای انجام دادن فعالیت‌های خانه‌سازی توسط سازمان‌های دولتی وضع کرد که آغازی برای تولید مسکن دولتی بود. بر اثر اعمال این سیاست‌ها بود که در حدود سال 1970 به‌طور مشخص معضل مسکن از نظر کمی برطرف شد وقتی کار به جایی رسید که تعداد واحدهای مسکونی موجود به تعداد خانوارها پیشی گرفت.
فعالیت بخش خصوصی
همان‌گونه که در سطور پیشین اشاره شد در کنار بخش دولتی حضور فعال بخش خصوصی نیز در برطرف کردن معضل مسکن تاثیر فراوانی داشت تا قبل از جنگ دوم جهانی بخش خصوصی با تامین واحدهای مسکونی استیجاری نقش مهم در تامین مسکن داشت. در سال‌های نخستین بعد از جنگ اگرچه به‌دلیل صدمات ناشی از این واقعه عملکرد این بخش ضعیف شد اما پس از آن بار دیگر به حضور خود قوت بخشید چنانکه در سال 1983 از 35 میلیون واحد ساخته شده پس از جنگ سهم بخش خصوصی از این میان 59.9 بوده است. آنچه در این میان به بخش خصوصی در این بازسازی حضورش در عرصه مسکن کمک کرد استفاده از تکنولوژی پیشرفته و روش‌های تولیدی کامل بود که می‌توان آن را در بخش دیگری بررسی کرد.
تغییر در تکنولوژی ساخت
بعد از جنگ جهانی دوم تکنولوژی ساخت مسکن در ژاپن پیشرفت زیادی کرده است سازمان مسکن ژاپن در سال‌های پس از جنگ با استفاده از واحدهای مسکونی پیش‌ساخته به تولید انبوه مسکن پرداخت همچنین در این زمان از خانه‌های پیش‌ساخته نیز در ساخت مسکن تک‌واحدی استفاده وسیعی شده است.
از دهه 1960 به بعد تولید اجزای پیش‌ساخته مسکن افزایش یافت. از 1980 به بعد استفاده از خانه‌های کاملا پیش‌ساخته کاهش یافته و این در حالی است که استفاده از قطعات پیش‌ساخته در تولید مسکن افزایش یافته است. به این ترتیب کشور ژاپن رویکردی که در خلال سطور بخشی از آن بیان شد توانست در سال‌های پس از جنگ دوم که ویرانی کاملی را برای این کشور به همراه داشت بر معضل مسکن غلبه نماید به شیوه‌یی که شاید امروزه این مساله دیگر از دغدغه‌های اصلی آن جامعه نباشد.
سیاست‌های کنونی مسکن
پس از جنگ جهانی دوم، ساخت مسکن به صورت منظم در هر سال افزایش یافته است. در اواسط دهه1950در راستای رشد اقتصادی ژاپن، افزایش چشمگیری در جمعیت شهرهای بزرگ به وجود آمد و شرکت خانه‌سازی ژاپن به ساخت واحدهایی تحت عنوان «دانچی» یا مجموعه‌های آپارتمانی، اقدام کرد که به «شهرهای جدید» لقب گرفتند. امروزه مجتمع‌های مسکونی مشاع بسیار مجهزی برای گروه‌های هدف متنوعی اعم از خانواده‌ها و زوج‌های جوان و افراد مجرد در پاسخ به نیازهای جامعه در حال تغییر ژاپن در محدوده شهری ساخته می‌شود. درحال حاضر سیاست‌های مسکن مدون ژاپن، تامین مسکن گروه‌های هدف مختلفی مدنظر قرار گرفته‌اند اما بیشترین تمرکز برنامه‌ها بر تامین مسکن اقشار آسیب‌پذیر (سالمندان، خانوارهای مادر سرپرست و افراد معلول و بیمار) و نیز قشر کم‌درآمد جامعه بوده است. در سیاست‌های تامین مسکن ژاپن یک سیستم غربالگری افراد کم‌درآمد را از سایر جامعه جدا کرده و علاوه بر استقرار آنان در مسکن‌های دولتی و عمومی، به تقاضای آنان برای داشتن مسکن مستقل، با افزایش تدریجی درآمد خانوار پاسخ می‌دهد. این افراد با دریافت وام‌های بلندمدت و واگذاری املاک اجاره به شرط تملیک به‌تدریج از مسکن‌های عمومی به مسکن شخصی منتقل می‌شوند. وزارت رفاه ژاپن وظیفه تامین مسکن اقشار کم‌درآمد را به‌عهده دارد. بررسی سیاست‌های اجرایی این کشور در بخش مسکن پس از جنگ جهانی دوم نمایانگر موفقیت این سیاست‌ها در تامین مسکن کلیه اقشار جامعه به ویژه قشر کم‌درآمد جامعه است و گواه این امر مازاد عرضه بر تقاضای کنونی است. بنابراین کشور ژاپن در سیاست‌گذاری امر مسکن الگوی مناسبی برای سایر کشورها قلمداد می‌شود.
